Milli mála - 2022, Side 89

MILLI MÁLA
88 Milli mála 14/2/2022
hyggju í póstmódernískum og femínískum sögulegum kvennabók-
menntum sem vaxið hefur fiskur um hrygg síðustu áratugi.
1. Tillaga að ævi: afbygging staðalímyndar
Morðin á Illugastöðum þann 14. mars 1828 og aftaka Agnesar
Magnúsdóttur og Friðriks Sigurðssonar á Þrístöpum þann 12. janúar
1830 eru flestum Íslendingum vel kunn. En aðdragandi og ástæður
að baki þessara atburða eru um margt á huldu, þó að sögusagnir um
ástarsamband Agnesar og Natans Ketilssonar hafi orðið lífseigar og
markað endursagnir og aðlaganir á sögu þeirra í dægurmenningu,
bókmenntum og kvikmyndum. Reyndar er ekki til nein sönnun þess
að Agnes og Natan hafi átt í ástarsambandi, eins og Guðbrandur
Jónsson bendir á árið 1936 í umfjöllun sinni um dauða Natans.6 Einnig
er sýnt fram á þetta af bæði Eggerti Þór Bernharðssyni í grein hans
um morðin og í nýlegri bók Þórunnar Jörlu Valdimarsdóttur, Bærinn
brennur, þar sem segir: „Ekkert kemur … fram í tryggum heimildum
um kynferðislegt samband Agnesar og Natans.“7 Í athyglisverðri
grein um málið heldur Helga Kress því fram að vitnisburður Agnesar
við réttarhöldin gefi til kynna að hún og Sigríður hafi ásamt Friðriki
heitmanni Sigríðar drepið Natan vegna þess að hann hafi misnotað
báðar konurnar kynferðislega.8 Vilhelm Vilhelmsson setur þó spurn-
ingarmerki við túlkun Helgu á tvímerkingu sagnanna „skamma“ og
„laspúvera“ sem hún byggir röksemdafærslur sínar á.9 Sagnaritarar á
bæði nítjándu og tuttugustu öld draga upp þá mynd að Agnes hafi
verið afbrýðisöm vegna sambands Natans við Sigríði og því hvatt
Friðrik til morðsins á Natani. Árið 1892 segir Gísli Konráðsson í
Sögunni af Natani Ketilssyni að Agnes hafi jafnvel tekið beinan þátt
sjálf: „en sumir segja að Agnes ynni og á honum, og það ætlum vér
satt vera.“10 Árið 1912 segir Brynjúlfur Jónsson að brennandi ást
Agnesar á Natani hafi snúist í brennandi hatur vegna afbrýðisemi
6 Guðbrandur Jónsson, „Dauði Natans Ketilssonar“, 21.
7 Eggert Þór Bernharðsson, „Friðrik, Agnes, Sigríður og Natan“, 50–53; Þórunn Jarla Valdimars-
dóttir, Bærinn brennur, 59.
8 Helga Kress, „Eftir hans skipun“, 106–107.
9 Vilhelm Vilhelmsson, „Stílfært og sett í samhengi“, 20–22 og 28–30.
10 Gísli Konráðsson, Sagan af Natani Ketilssyni, 71.
„TILLAGA AÐ LÍFI“ : UM ÖRLÖGIN Í NORÐRINU OG ENDURSKÖPUN AGNESAR Í
NÁÐARSTUND EFTIR HÖNNUH KENT
10.33112/millimala.14.1.5