Milli mála - 2022, Qupperneq 154

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 153
verkinu. Sú þýska var ofurnákvæm, stundum helst til nákvæm, en sú
danska hins vegar mjög frjálsleg, fullfrjálsleg fyrir minn smekk. Ef ég
hefði þýtt bókina úr öðru þessara mála hefði þýðing mín því orðið á
ýmsa lund öðruvísi. Martin Ringmar tekur lítið dæmi af þýðingum
á Sölku Völku á tyrknesku og grísku til að sýna hvernig menn reiða
sig á millimálstextann. Í báðum tilfellum halda þýðendurnir eftir
viðbót úr franskri millimálsþýðingu þar sem bætt hafði verið aftan
við bókartitilinn orðunum petite fille d‘Islande.30
Hér spilar einnig inn í að sinn er siður í hverju landi og á hverjum
tíma og þýðingahefðir því mismunandi. Þær kunna að hafa haft áhrif
á nálgun danska og þýska þýðandans sem ég vísaði til. André Lefevere
hefur rannsakað þýðingar á hinu þekkta leikriti Aristófanesar,
Lýsiströtu, og komist að því að afstaðan til kynferðismála á hverjum
tíma hafi haft afgerandi áhrif á það hvernig þýðingum á bersöglis-
málum reiddi af. Var þar oft svo mikill munur á að Lefevere þótti
sýnt að þýðingar væru endurritanir sem afhjúpuðu „samtímis hug-
myndafræði tiltekins tíma, samfélags og/eða einstaklings“, líkt og
Gauti Kristmannsson orðar það í inngangi að íslenskri útgáfu á bók
Lefeveres.31 Finna má dæmi um að þýðendur hafi sveigt þýðingar
sínar undir ákveðna hugmyndafræði eða jafnvel fordóma og unnið
þannig gegn frumtextanum eða gert lítið úr menningarheimi hans.
Stundum þarf þýðandi ekki að velja nema eitt orð umfram annað
til þess að hugmyndafræðileg slagsíða komi á skipið.32 Það skiptir
líka máli hve skyld eða óskyld tungumál og menningarheimar eru,
stundum er engin leið að koma merkingu jafnvel hversdagslegustu
orða fullkomlega til skila eins og Walter Benjamin benti á. Hann tók
brauð sem dæmi, skírskotanir orðanna Brot í þýsku og pain í frönsku
væru býsna ólíkar enda brauð í þessum löndum ekki alveg sama
varan.33 Ef við færum í persnesku, gjörólíkt mál, kæmi enn önnur
skírskotun með orðinu.
Staða millimáls á alþjóðavísu getur einnig haft veruleg áhrif á
ákvarðanir þýðenda og útgefenda. Enska er svo miðlæg nú til dags
30 Ringmar, „“Roundabout Routes“: Some remarks on indirect translations“, 8.
31 Gauti Kristmannsson, Þýðingar, endurritun og hagræðing bókmenntaarfsins, 15.
32 Sjá dæmi í Venuti, The Scandals of Translation – Towards an Ethics of Difference, 4; Håkanson, Dolda
gudar – en bok om allt som inte går förlorat i en översättning, 192–193.
33 Benjamin, „Verkefni þýðandans“, 191.
RÚNAR HELGI VIGNISSON