Milli mála - 2022, Qupperneq 175

MILLI MÁLA
174 Milli mála 14/2/2022
valdsins til að leiða málið til lykta á farsælan hátt. Gamanleikurinn,
sem var ádeila á skinhelga menn, gaf tilefni til heiftarlegrar ritdeilu
og Molière var sakaður um að gera atlögu að trúnni. Deilan gekk
svo langt að andstæðingar leikskáldsins sáu til þess að leikritið var
bannað. Tartuffe hermir eftir guðræknum tilfinningum og áhorfend-
ur sjá illvirki hans með augum allra fjölskyldumeðlima Orgons. En
hann hermir mjög vel eftir þeim – of vel. Vissulega skrökvar hann, en
hann skrökvar á þann hátt að það er erfitt að heyra ekki í máli hans
orðræðu trúrækinna manna – sem var einmitt það sem olli hneyksli.
Bókmenntafræðingar hafa lengi séð að Tartuffe – eins og sumir
aðrir gamanleikir Molières – jaðrar við harmleik. Skapgerð aðalper-
sónunnar tengist skapgerð heimilisföðurins, Orgons, sem er bókstaf-
lega dáleiddur af Tartuffe, næstum því ástfanginn, og þar með mætti
segja að samband hans við Guð einkenndist af eins konar skurðgoða-
dýrkun. Orgon elskar Guð í öllu því jarðneska er Tartuffe viðkemur
og telur það vera rétta leið til frelsunar.
Árið 1995 kom hin merka leikstýra Ariane Mnouchkine með sína
túlkun á gamanleiknum og hún lagði ekki höfuðáherslu á hræsnina
í fari Tartuffe. Í hennar meðförum var Tartuffe ekki að öllu leyti
„tartuffe“. Hann var klæddur í trúarlegan, svartan kufl sem tengja
mátti hvort heldur gyðingdómi, kristni eða íslamstrú. Þannig varð
leikpersónan á sviðinu holdgervingur ólíkra öfgatrúarhópa. Fyrst og
fremst virtist Tartuffe raunverulega einlægur í trúarlegri orðræðunni.
Hann beitti blekkingum vegna þess að hann trúði á málstaðinn og var
því ljóslifandi dæmi um máltakið sem kveður á um að tilgangurinn
helgi meðalið. Í þessu tilfelli var tilgangurinn ekki persónulegur
heldur markmið stjórnmálalegs og trúarlegs hóps sem vinnur á bak
við tjöldin eins og strangkaþólska leynifélagið la Compagnie du Saint-
Sacrement gerði á 17. öld. Molière beindi gagnrýni sinni að honum. Í
leikstjórn Ariane Mnouchkine runnu lygar Tartuffes saman við trú-
arhitann. Leikpersónan holdgerði því öfgatrú og ofstækistrúarmann,
fremur en skinheilagan hræsnara. Í uppsetningu hennar var Tartuffe
sannarlega guðrækinn maður sem setti trúarlegan siðaboðskap ofar
venjulegu siðgæði. Fyrir honum var allt leyfilegt svo að flokkur Guðs
mætti sigra. Þegar Orgon sannfærðist loks um að Tartuffe væri að
gera hosur sínar grænar fyrir eiginkonu sinni mátti leggja bókstaf-
legan skilning í sjálfsásökun Tartuffes. Áhorfendur gátu trúað því
að hann viðurkenndi synd sína, að hann hefði misst fótanna í ástar-
MOLIÈRE
10.33112/millimala.14.1.8