Milli mála - 2022, Side 180

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 179
það hefur í för með sér. Molière gaf konum mjög óvenjulegan sess í
leikritum sínum, stöðu sem ekki hafði áður þekkst í gamanleikjum.
Það var ekki með því að undirstrika rétt kvenna til að elska, því það
var þekkt, heldur með því að sýna fram á rétt þeirra til að taka frum-
kvæði í ástum, til að hafa frelsi til að þrá.
Að lokum – og það var enn önnur leið til að lyfta gamanleiknum
á æðra stig – fann Molière upp á nýrri týpu af leikpersónu. Það er
týpan sem hefur gaman af að skeggræða hlutina. Spekúlantinn sem
veltir vöngum yfir álitaatriðum vekur ekki hlátur áhorfenda heldur
er röksemdafærslum hans ætlað að varpa ljósi á kjarna málsins.
Spekúlantinn tengist oft persónu þjónustustúlku eða þjóns, ef það er
þá ekki þjónustustúlkan sjálf eða þjónninn í leikritinu sem er hold-
gervingur skynseminnar, eins og til dæmis í Hrekkjabrögðum Scapins.
Molière víkkaði út umfang gamanleiksins á enn annan hátt, ekki
beint niður á við heldur í átt að hinu almenna. Flestir lestirnir sem
hann sýnir í verkum sínum jaðra við geðbilun. Mjög sértækir skap-
gerðareiginleikar eru uppmálaðir sem týpur (aurasálin, karlfauskur-
inn) og eru svo ýktir að það veldur óhug. Brjálsemi Harpagons í
Aurasálinni og Arnolphes í L’École des femmes (Eiginkvennaskólanum)
er á köflum svo mikil að þeim liggur við óráði. Í þeim tilfellum
tengist hlátur áhorfenda ekki lengur bara skrípalátum. Hægt er að
finna til með leikpersónunum í þjáningu þeirra og örvæntingu. Það
er jafnvel hægt að hugsa sér að tónar í brjálsemi þeirra geti allt í
einu birst hverjum og einum áhorfanda sem gamalkunnugt stef, af
ástæðum sem þá eina varðar.
Gamanleikir Molières finna alltaf það sem er algilt í mannlegum
veruleika, handan við þjóðfélagsleg sérkenni. Uppskafningurinn og
hinn ímyndunarveiki eru eins og hluti af frumbernsku okkar allra.
Þeir þrá hið ómögulega og enda á því að trúa einhverjum skáldskap
sem fær þá til að ímynda sér að þeir geti allt. Sú staðreynd að bæði
leikritin, Le Bourgeois gentilhomme og Ímyndunarveikin, eru gamanleikja-
ballettar styrkir hugmyndina um þennan sameiginlega reynsluheim.
Dansatriðin sem skotið er inn í gamanleikina setja alla þá sem þeirra
njóta á sama stall: áhorfendur jafnt sem aðrar leikpersónur á sviðinu.
Mig langar að lokum til að minnast á nýlega tilgátu sem bók-
menntafræðingurinn Georges Forestier hefur varpað fram. Hann
dregur í efa atriði um líf Molières sem allir ævisöguritarar hans
HÉLÈNE MERLIN-KAJMAN