Úrval - 01.08.1956, Page 64

62
ÚRVAL
skýringum en nokkru öðru sál-
fræðilegu fyrirbrigði nema ef
vera skyldi þeirri kenriingu, að
óskir vorar og hegðun stjórn-
ist meira af duibúnum kynhvöt-
um en almennt er talið. Þeir sem
minna vita ganga feti framar
og fullyrða, að samkvæmt kenn-
ingum Freuds sé kynhvötin
fnunorsök alls í tilfinningalífi
voru, óminnugir þess hve mikla
áherzlu hann lagði á árekstr-
ana milli siðgæðis- og kyn-
hvatar. Nú á dögum eru menn
miklu fordómalausari eagnvart
hinum margvíslegu fyrirbrigð-
um kynlífsins. Erfitt er að segja
hve mikinn þátt Freud á í þeirri
breytingu eða að hve miklu leyti
hún er áhrif frá uppreisn gegn
tepruskap og siðavendni Vik-
toríutímabilsins, en án efa er
þáttur hans drjúgur.
En víkjum nú að öðrum svið-
um mannlegs lífs þar sem áhrifa
Freuds gætir ekki síður. Vér
eigum t. d. Freud að þakka auk-
inn skilning á glæpahneigð og
mannúðlegri meðferð á glæpa-
mönnum, betri skilning á ógæfu-
sömum hjónaböndum og al-
mennari viðurkenningu þess, að
marga erfiðleika í lífi einstak-
lingsins megi rekja til tauga-
veiklunar, er unnt sé að lækna.
Margar breytingar í skólamál-
um, í sambúð kennara og nem-
enda og í almennu uppeldi má
rekja til áhrifa Freuds, sem
með kenningum sínum hefur
innrætt oss samúðarfyllri skiln-
ing á þeim erfiðleikum, er börn
eiga við að glíma á þroskaferli
sínum.
Þess hefur nokkuð gætt, að
menn misskildu sumt í kenning-
um Freuds. Þannig notaði Freud
þýzka orðið Verdrangung um
viðleitni mannsins til að bægja
tilteknum hugarhræringum burt
úr vitundinni. Á ensku hefur
þetta verið kallað repression
(bœling á íslenzku). Freud kvað
aldrei upp neinn siðferðilegan
dóm yfir þessu fyrirbrigði. Það
lætur sín alltaf getið á fyrstu
þroskaárunum, og afleiðingar
þess geta orðið góðar eða vond-
ar eftir atvikum. En mörgum
hefur orðið á að leggja svipaða
merkingu í orðið eins og þegar
talað er um að bæla niður upp-
reisn, og dregið af því þá álykt-
un, að samkvæmt kenningum
Freuds sé það alltaf skaðlegt
að setja hömlur á barn eða
hefta óskir þess á nokkurn hátt.
Þetta er alrangt; barnið hefur
einmitt mikla þörf fyrir utan-
aðkomandi stjórn til að hjálpa
því í viðureigninni við óæskileg-
ar hvatir: það er ofmikil á-
byrgð lögð á herðar barninu að
láta það afskiptalaust á því ald-
ursskeiði þegar sjálfsstjórnin
er enn lítt þroskuð.
Á einu sviði eru hugmyndir
Freuds aðeins að byrja að láta
sín getið, en það er á sviði
mannfræðinnar, einkum þeim
þætti hennar, sem fjallar um
hið forsögulega tímabil í ævi
mannkynsins. Við rannsóknir
sínar á hugsanalífi barnsins