Orð og tunga - 2023, Blaðsíða 112

Rósa Elín og Þórdís: Íslensk­frönsk orðabók 103
lýsingarorðinu hvítur. Einnig má finna orðastæðuna hugræn atferlis­
meðferð undir tveimur flettum, hugrænn og atferlismeðferð.
Hins vegar má benda á það að staðsetning orðastæðna í orðabók­
inni getur skipt máli eftir því hvort notandinn styðst við orðabókina
sem skilningsorðabók (L2L1) eða málbeitingarorðabók (L1L2).
Þann ig hefur notandi sem ekki hefur viðfangsmál orðabókar að móð­
ur máli þörf fyrir að sjá þá kjarnaliði sem notaðir eru með tiltekn um
stoðlið, t.d. nafnorðið áhugi undir sögninni vekja. Þegar orðabókin er
notuð sem málbeitingarorðabók skiptir mestu máli að notendur geti
séð dæmigerða stoðliði undir kjarnaliðnum (Svensén 2009:168–169).
Orðastæður geta valdið erfiðleikum þegar kemur að því að þýða
þær yfir á erlent tungumál eða tjá sömu merkingu á erlendu máli
þar sem nemendur í málinu (jafnvel lengra komnir) líta gjarnan á
orðastæðuna sem frjálst orðalag og þýða hana orð fyrir orð (Farina
2006:150). Sem dæmi um þetta milli íslensku og frönsku má nefna
orðastæðuna hvít lygi sem nemendum í frönsku hættir til að þýða
orðrétt sem mensonge blanc en á frönsku er lýsingarorðið pieux ‘guð­
rækinn‘ notað með nafnorðinu mensonge ‘lygi’, pieux mensonge. Orða­
stæðu verður að mynda út frá kjarnaorði hennar og í þessu tilviki
stýrir kjarnaorðið mensonge ‘lygi’ því hvaða lýsingarorð er notað til að
ná fram merkingunni ‘saklaus lygi’. Sambærilegt dæmi er *demander
une question sem íslenskir nemendur mynda á frönsku orðrétt út frá
íslensku orðastæðunni spyrja spurningar þar sem demander er nær tæk­
asta jafnheiti sagnarinnar spyrja. Hins vegar kallar kjarnaorðið ques­
tion ‘spurning’ á það að sögnin poser ‘setja fram’ sé notuð og rétt orða­
stæða á frönsku er því poser une question (Rósa Elín Davíðsdóttir 2021).
Nemendur í erlendu tungumáli þurfa þannig aðstoð við að finna
stoðlið þegar kemur að því að tjá sig á tungumálinu og því er mikil­
vægt að orðastæðum sé gert hátt undir höfði í tvímála orðabókum.
Þetta má gera með því að draga athygli notandans að orðastæðum,
t.d. með bláu feitletri sem jafnframt er skáletrað eins og gert er í
Lexíu og ISLEX. Jafnframt auðvelda leitarmöguleikar í orðabókinni
aðgang að fleiryrtum orðasamböndum og notandinn þarf ekki að vita
undir hvaða orði hann á að leita til að finna tiltekið orðasamband eða
orðastæðu.
Mynd 2 sýnir leitarniðurstöður fyrir orðastæðuna anda djúpt eftir
að hakað hefur verið við „leit í texta“ á forsíðu orðabókarinnar. Þegar
kjarnaliður orðastæðunnar er sögn fylgir henni oftast notkunardæmi
eins og til dæmis fyrir anda djúpt undir uppflettiorðinu anda þar
sem notkunardæmið læknirinn bað hann að anda djúpt kemur fyrir.
tunga25.indb 103 08.06.2023 15:47:16