Læknaneminn - 01.04.1996, Page 69

Breytingaskeið og hormómameðferð, seinni grein
hafa þó blæðingar fyrstu mánuðina, oftast litlar og
óreglulegar, sem síðan hverfa alveg.
Staðbundin estrógenmeðferð á við þegar ein-
kenni eru aðallega frá leggöngum eða þvagblöðru
og ekki er talin þörf fyrir fulla hormónameðferð
eða hún óæskileg. Sviði, þurrkur, kláði og erting
láta vel undan meðferð og einnig dregur hún úr
þvagfæraeinkennum sem rekja má beinlínís til
estrógenskorts. I þessum tilvikum hafa hingað til
verið notuð veik estrogen (dieneoestrol, estríol) í
formi skeiðarstíla eða krema. Nýlega hafa þó kom-
ið á markað lyfjaform með 17fi-estradíóli, annars-
vegar litlar skeiðartöflur sem settar eru í leggöng og
hinsvegar silikónhringir, sem komið er fyrir í
leggöngum, losa estrógenið hægt og endast í 3
mánuði.
EFTIRLIT MEÐ KONUM
Á HORMÓNAMEÐFERÐ
Konur sem taka estrógen reglulega ættu ekki að
þurfa á neinu sérstöku heilsueftirliti að halda um-
fram konur sem ekki taka estrógen. í byrjun með-
ferðar er þó rétt að fylgjast með blóðþrýstingi og
þyngdaraukningu eftir 3-6 mánuði, gera kvenskoð-
un m.t.t. stælckunar á legi og kanna viðbrögð kon-
unnar við meðferð. Heistu fylgikvillar estró-
gentöku eftir tíðahvörf eru bjúgur, brjóstaspenna
og stöku sinnum höfuðverkur, auk þess sem blæð-
ingatruflanir geta gert vart við sig. Flest óþægindi
hverfa eftir nokkra mánuði en það er mikilvægt að
læknir fylgi meðferð eftir fyrst um sinn til að kon-
ur hætti ekki hormónatöku vegna minniháttar
aukaverkana sem geta verið tímabundnar. Mikil-
vægt er að brýna fyrir konum að sinna krabba-
meinsleit, sérstaklega brjóstaeftirliti, en það gildir
þó ekki frelcar um konur sem taka hormón en aðr-
ar. (11)
Það er helst gestagengjöfin sem veldur aukaverk-
unum einkum depurð, kvíða, tilfmningalegum
óstöðugleika, uppþembu og fleiri einkennum sem
minna á fyrirtíðaspennu (12). Séu þessi einkenni
slæm getur þurft að draga úr gestagengjöf, lengja
bilið milli gestagengjafa eða jafnvei hætta því alveg
og gefa eingöngu estrógen. Ef farið er út fyrir hefð-
bundið form á gestagengjöf þarf að fylgjast sérstak-
lega með konum m.t.t. áhrifa á legslímhúð. Mögu-
legt er að gera það með reglulegum sýnatökum
(endometrial biopsy), jafn öruggt og betra er að
framkvæma ómskoðun um leggöng þar sem ná-
kvæm mynd fæst af legslímhúð og þykkt hennar.
Ef slímhúðin mælist 4 mm eða minni er engin
hætta á ferðum en ef hún er þykkari þarf sýnatöku
eða útskaf frá legi. Ómskoðun einu sinni ári er tal-
in nægileg. Ómskoðun um leggöng er einnig
ómetanleg til að fylgjast með öllum hugsanlegum
sjúkdómum í grindarholi. (13)
Oft er rætt um hvort getnaðarvörn sé nauðsyn-
leg þegar konur eru komnar á kaflaskipta hornt-
ónameðferð. Ekki er hægt að treysta á kaflaskipta
hormónameðferð sem getnaðarvörn, því hinn lági
skammtur af estrógeni nægir ekki til að hindra egg-
los, Hjá eldri konum þar sem meira en ár er liðið
frá tíðahvörfum eða s-FSH hefur mælst hækkað,
eru lílcur á þungun mjög litlar.
KOSTIR HORMÓNAMEÐFERÐAR
Estrógenmeðferð hefur jafnan góð áhrif á
skammtímaeinkenni breytingaskeiðsins og kemur
það fram eftir nokurra daga notkun. Með því að
draga úr svitakófum og nætursvita og koma í veg
fyrir þurrk og óþægindi í kynfærum bætir horm-
ónameðferðin líðan kvenna og þar með lífsgæði. Á
síðari árum hefur verið talið að estrógen hefði þýð-
ingu fyrir ýmsa stoðkerfissjúkdóma, iktsýki o.fl. en
er umdeilt. Oft versna bandvefssjúkdómar um
tíðahvörf og í slíkum tilvikum er estrógen gagnlegt
sem hjálparmeðferð og það hefur einnig góð áhrif á
vefjagigt (fibromyalgia) og miðhandargangs-
þrengsli (carpal tunnel syndrome). (14)
Lengi hefur verið deilt um áhrif langtímaestró-
genmeðferðar á hjarta- og æðakerfið. Nú hefur í
fjölda rannsókna verið sýnt fram á að estrógen hef-
ur ótvírætt jákvæð áhrif að þessu leyti. Við tíða-
hvörf breytist blóðfitusamsetning hjá konum
þannig að heildarmagn kólesteróls og lágþéttnifitu-
prótín-kólesteróls(LDL-cholesterol) hækkar, með-
LÆKNANEMINN
61
1. tbl. 1996, 49. árg.