Læknaneminn - 01.04.1996, Page 102

Útlimaáverkar
Brot á herðablaði og acromion
Sjaldgæf og oftast samfara öðrum axlaráverkum.
Sjaldan er meðferðar þörf nema um brot á cavitas
glenoidalis sé að ræða. Rétt er að hafa samband við
beinbrotaskurðlækni sjáist slíkir áverkar.
Liðhlaup í axlarlið
1) Fremri, sem eru algengust og orsakast af áverka
með snúningi til hliðar (útrótation).
2) Aftari, sjaldgæfari en sjást einkum eftir
krampaflog eða raflost.
Averkinn er oftast auðgreindur hjá flestum ein-
staklingum. Við fremri liðhlaup er sýnileg aflögun
á öxlinni og tómt undir acromion en kúla framan á
öxlinni (Mynd 1). Eg mæli eindregið með að lið-
hlaupið sé staðfest með röntgenmynd. Við áverk-
ann getur orðið taugasköddun, venjulegast n. axill-
aris áverki við fremra liðhlaup.
Meðferð felst í lokaðri réttingu eins fljótt og hægt
er. Mikilvægast er að sjúklingur sé vel afslappaður
og verkjalaus þegar reynt er að draga í liðinn.
Óhætt er að títrera díazepam (5 mg fyrst síðan end-
urtekið með 2,5 mg skömmtum) og petidín (50
mg fyrst síðan 25 mg skammtar)/morfín í nægjan-
legum skömmtum beint í æð þar til sjúklingur
verður vel dasaður. Tvær meginaðferðir til að draga
í liðinn eru:
i) Sjúklingur liggur á grúfu á háu borði með lið-
hleypta handlegginn hangandi útaf. Læknirinn
hreinlega hangir í handleggnum þar til upp-
handleggsbeinið smellur í liðinn! Aðstoðar-
maður stendur hinum megin við sjúkling og
heldur utan um hann með handldæði til að fá
mótvægi. Þessi aðferð er
einföld og hættulítil (Mynd
2).
ii) Sjúklingur liggur á bak-
inu. Grípið þéttingsfast í
liðhleypta handlegginn og
dragið í lengdaröxulinn og
lyftið hægt framávið. Grípið
með hinni hendinni í neðra
Mynd 2
horn herðablaðs (angulus inferior) og snúið í
áttina að hryggjarsúlunni. Þannig eiga liðhaus-
inn (caput) og liðskálin (cavitas) að geta mæst
á miðri leið. Þessi aðferð mjög árangursrík en
dálítið vandasamari. Einnig er til bóta að hafa
aðstoðarmann sem togar í brjóstkassann úr (
gagnstæðri átt (Mynd 3).
Þegar búið er að staðfesta rétta legu með röntgen-
mynd á að festa handlegginn í rólu („collar’n cuff‘,
bindi um háls og úlnlið) í u.þ.b. 10 daga og eftir
það hefst hreyfiþjálfun. Brýnið fyrir sjúklingi að
forðast snúning til hliðar (útrótation) á handleggn-
um í u.þ.b. 3 mánuði eftir áverkann.
Endurtekin liðhlaup gerast hjá u.þ.b. fjórðungi
sjúklinga fyrsta árið en eftir það fækkar endurtekn-
ingum. Þó má gera ráð fyrir að 10% þeirra sem
hafa fengið axlarliðhlaup fái það ítrekað aftur og
þurfi með tímanum á aðgerð að halda.
Brot í ruerbluta upphandleggjar
(humerus proximalis)
Algengust eru brot á collum chirurgicum svæð-
inu. Þessi brot eru algengust hjá eldri konum. Al-
gengt er að skipta þeim niður í eftirfarandi flokka
samlcvæmt afstöðu meginbrothluta:
1) Brot án tilfærslu (Mynd 4). Algengustu brot-
in. Oftast fylgjast brothlutar vel að og er því ekki
þörf á annarri meðferð en að hvíla handlegginn í
LÆKNANEMINN
92
1. tbl. 1996, 49. árg.