Læknaneminn - 01.04.1996, Síða 105

Útlimaáverkar
hendi og olnbogann með
hinni. Setjið þumalinn
yfir caput radii í olnboga-
bótinni og þrýstið aftur á
við (dorsalt). Síðan er
beygt í olnboga og fram-
handlegg súpinerað sam-
tímis. Venjulega finnur
maður smell undir þuml-
inum og eftir það á
hreyfigetan að verða eðli-
leg og barnið fer að nota
handlegginn af sjálfsdáð-
um. Ekki er þörf á neinum umbúðum né eftirliti.
Þó ber að vara foreldra við því að barnið geti aftur
farið úr lið næstu árin.
Olnbogaliðhlaup
Gerist við fall á útréttan framhandlegg. Ulna
hoppar úr trochlea humeri, langoftast afturávið en
getur einnig hliðrast radialt. Greiningin er oftast
auðveld með skoðun en samt er rétt að taka yfirlits-
mynd til að greina hugsanlega beináverka. Með-
ferðin er lokuð rétting sem oftast er hægt að fram-
kvæma á stofu undir stesólíd/petidín-áhrifum. Því
fyrr sem reynt er að draga í liðinn því minni þörf er
á svæfingu eða deyfingu. Hafið olnbogann í u.þ.b.
30° beygju og súpineraðan. I þannig legu er oln-
boginn óstöðugastur og þar af leiðandi léttast að
draga í liðinn. Takið með annarri hendi um fram-
handlegg framanverðan og togið með hinni fyrir
ofan úlnliðinn (Mynd 12). Liðurinn smellur oftast
rétt eftir miðlungsfast tog. Ef sjúklingur fæst ekki
nægilega vöðvaslappur verður að kippa í liðinn í
svæfingu.
Eftirmeðferðin er gips frá úlnlið uppí holhönd í
3 vikur. Gæta ber þess að hafa olnbogann í a.m.k.
90° beygju. Rétt er að fylgjast með legunni á
röntgenmynd strax eftir réttingu og eftir u.þ.b. eina
viku. Þegar umbúðir eru fjarlægðar hefst endur-
hæfingin. Því miður má búast við vægri
hreyfiskerðingu í olnboganum einkum þó í rétt-
ingu (extension) og (rótation) snúningi. Ef brot
eru samfara olnbogaliðhlaupum verður meðferðin
flóknari og sjálfsagt að hafa bæklunarlækni með í
ráðum.
Olnbogabrot hjá fullorðnum
1) Brot í fiærhluta upphandleggiar:
Supracondylar-, transcondylar-, intercondylar (T-
og Y- brot) og condylarbrot (Mynd 13). Hér er um
að ræða brot sem eru oft flókin og kurluð einkum
hjá eldri sjúldingum sem eru með beinþynningu.
Gæði beinsins og eðli brotsins eru afgerandi um
hvort hægt sé að lagfæra brotið. Á síðari árum er
vaxandi tilhneiging um allan heim að reyna að lag-
færa þessi brot með aðgerð og er því rétt að vísa öll-
um slíkum brotum til bæklunarlækna. Áður en
sjúklingur er sendur áfram verður að vera búið að
meta ástand tauga og æða (distal status) og leggja
brotið til bráðabirgða í gipsspelku með olnbogann
í 90°.
2) Capitulum og collum radii
brot: Koma við fall á útréttan
arm með valgusálagi. Einnig er
algengt að sjá þessa áverka sam-
fara olnbogaliðhlaupum.
Brot án tilfæslu er hægt að
meðhöndla án umbúða með
hreyfiþjálfun um leið og verstu
verkirnir eru gengnir yfir. Ekk-
ert mælir þó gegn því að láta
arminn hvíla í gipsspelku í 7-10
daga á meðan verstu verkirnir
ganga yfir og hefja hreyfiþjálfun
þar á eftir. Ef veruleg tilfærsla
eða kurlun er í brotinu á að
íhuga aðgerð. Eftirfarandi er þá
haft til viðmiðunar: i) Ef caput
er verulega kurlað. ii) Ef um er
að ræða öxulskekkju í broti upp
á 30° eða meira. iii) Misgengi
milli brothluta (fragmenta) sem
er meira en 3mm. iv) Brotið
nær yfir meira en 1/3 af liðfletin-
um.
Mynd 13
LÆKNANEMINN 05 1. tbl. 1996, 49. árg.