Læknaneminn - 01.04.1996, Qupperneq 108

Útlimaáverkar
upphandlegginn með olnbogann í 90° beygju og sá
þriðji leggur spelkuna á. Athugið að sjaldnast er
þörf á neinu offorsi við réttinguna. Togið heidur
hægt og bítandi með því að halla yltkur afturábak
með armana beina og nota eigin þyngdarkraft þar
til þið fmnið að brotið hrekkur í réttar skorður og
skekkjan á úlnliðnum hverfur. Þetta getur tekið 5-
10 mínútur undir stanslausu stigvaxandi togi.
Þessu næst á að sveigja úlnliðinn í væga vólarflexio
og ulnar deviation. Brotinu er síðan haldið í þess-
um skorðum þar til gipsið hefur harðnað.
Ævinlega skal athuga brotlegu með röntgen-
mynd eftir réttingu og síðan aftur eftir 7-10 daga.
Reikna má með að fjórða hvert Collesbrot sem rétt
er skríði aftur í átt til upphafslegu á fyrstu 10 dög-
unum. Sum þessara brota verður því að rétta á ný.
Slíka réttingu verður að gera í svæfmgu eða deyf-
ingu, helst þar sem völ er á gegnumlýsingu, og fest-
ingin eftir á er annað hvort umliggjandi (circulert)
gips eða ytri festing með Hoffmann ramma. Gips-
tíminn er 4-5 vikur. Strax eftir afgipsun hefst end-
urhæfmgin sem felst í aktífri hreyfiþjálfun, helst
undir umsjón sjúkraþjálfara ef völ er á. Smithsbrot
þarf oftast að meðhöndla með aðgerð þar sem þeim
er fest með lófalægri (volar) plötu. Sé brotið án
verulegrar tilfærslu má meðhöndla það eins og
Collesbrot.
BÁTSBEINSBROT
(0S SCAPHOIDEUM)
Sjást einkum hjá yngri einstaklingum eftir kröft-
ugan dorsalextensionsáverka á úlnlið. Því miður
greinast brotin oft ekki á fyrstu röntgenmynd. Ef
sterkur grunur er um brot (nægileg áverkasaga og
eymsli yfir beininu í „anatomical snuffbox“) þrátt
fyrir eðlilega röntgenmynd, á að setja baklæga (dors-
al) gipsspelku á sjúkling og endurmeta eftir u.þ.b.
10-14 daga. Ef enn er grunur um brot á að fá nýja
röntgenmynd og sést brotið þá oft. Sé myndin enn
neikvæð þrátt fyrir jákvæða læknisskoðun er hægt
að leita af sér allan grun með beinaskanni.
Hafið hugfast að saga og læknisskoðun vega alltaf
þyngra en rannsóknir.
Brotin eru dæmd sam-
kvæmt eftirfarandi
skilmerkjum (Mynd
19):
1) Staðsetningu í
beininu: Fjær
(distali) þriðjungur
(u.þ.b. 10%), mið-
þriðjungur (u.þ.b.
70%) og nær (prox-
imal) þriðjungur
(u.þ.b. 20%).
2) Stefnu brotalínunn-
ar í beininu: Lárétt
(u.þ.b. 35%), ská-
sett (u.þ.b. 60%),
lóðrétt (u.þ.b. 5%).
Meðferð er gips ef
brotið er án tilfærslu
og kemur til meðferðar
strax. Almennt gildir
að lárétt og skásett brot
í fjær- og miðþriðjungi
gróa á u.þ.b. 6 vikum í
lágu bátsbeinsgipsi. Ef
sjúklingur er ekki leng-
ur aumur yfir brotstað
og gróandamerki sjást
á röntgenmynd eftir
þann tíma, þarf ekki lengri meðferðar við. Afrifur
fjærst á bátsbeini (tuber) eru venjulega góðkynja
áverkar sem oft dugir að meðhöndla með baklægri
gipsspelku í 4-6 vikur. Ef brotið er í nærþriðjungi
beinsins eða ef brotlínan er lóðrétt verður að hafa
gipsið lengur, í 3 mánuði, og hafa umbúðirnar
viðameiri, bátsbeinsgips uppfyrir olnboga til að
hindra prósúpinatio í framhandleggnum. Brot sem
bæklunarlæknar eða handarskurðlæknar ættu að
hafa afskipti af frá byrjun vegna meiri líkinda á
skurðaðgerð eru: 1) Misgengi eða gliðnun í brot-
inu meiri en lmm. 2) Brot í nærþriðjungi. 3)
Lóðrétt brot. 4) Sein greining.
Mynd 19
LÆKNANEMINN
98
1. tbl. 1996, 49. árg.