Úrval - 01.12.1964, Blaðsíða 72

70
ÚRVAL
meðan fjárgæzlan var fólgin í
að halda fé til beitar. Enginn efi
er á, að margur bóndinn hefur
átt góðum fjármanni það að
þakka, að hann bjargaðist af i
harðindaárum, þegar hallæri og
fjárfellir vofði yfir heilum hér-
uðum.
Fjármanna er getið víða i
fornbókinenntunum. Sýnir það
eitt með öðru, hvílíka þýðingu
þeir höfðu, þvi að eins og nóg-
samlega er kunnugt, fjallar saga
vor nærri eingöngu um höfðingja
og deilur þeirra um völd og auð.
Alþýðan er nánast ekki til, nema
þegar höfðingjarnir þurfa að
nota alþýðumennina sem peð
i valdatafli sínu. En fyrr sem
nú hvíldi þjóðfélagið á herðum
þeirra manna, sem vígðu lif sitt
stritinu. Þess þarf jafnan að
gæta, þegar saga þjóðarinnar er
skráð.
í bókmenntunum hefur fjár-
mannsins verið getið nokkrum
sinnum. Þorgils Gjallandi dreg-
ur upp myndir af fjárhirðum
i sögum sínum, og ógleyman-
leg er lýsingin á Ólafi sauða-
manni í Heiðarbýlissögum Jóns
Trausta. Það er án efa hin sann-
asta lýsing á fjármanni, sem til
er i bókmenntunum. Loks hefur
Gunnar Gunnarsson dregið upp
stórfenglega mynd af hinum
góða hirði í snilldarverkinu
Aðventu. Víðar i bókmenntum
hefur fjármannsins verið getið,
en hér verður látið staðar num-
ið.
Saga fjármannanna er nú lið-
in. Að vísu er sauðfjárræktin
ennþá einn helzti atvinnuvegur
þjóðarinnar, en slík gjörbreyt-
ing hefur á orðið, að um fjár-
menn i eldri merkingu er ekki
lengur að ræða. Nú eru menn
víst yfirleitt hættir að beita
fénu eins og áður. Og jafnvel
afréttarsmölun fer fram á ann-
an hátt en áður var. Nú eru
þess dæmi, að menn fari á bif-
reiðum um afréttina! Og unga
kynslóðin hefur víst litla hug-
mynd um alla þá erfiðleika og
hættur, sem feður hennar og
afar urðu að leggja sig í til þess
að sjá sér og sínum farborða.
Ef til vill hefur seigla þjóðar-
innar hvergi birzt skýrar en
einmitt í gervi hins íslenzka
sauðamanns, sem stóð yfir fé
sinu frá morgni til kvölds í
vetrarbyljum og skóf snjóinn af
rindunum, svo að hjörðin gæti
náð til jarðar. Það var oft bar-
átta upp á líf og dauða. Ekki
eingöngu við hriðar og illviðri,
heldur miklu fremur við fellis-
vofuna, sem ætíð blasti við
sjónum bændanna, þar sem hey-
fengur var ófullnægjandi og eina
úrræðið var þvi að „setja á guð
og gaddinn“, ef menn ættu að
geta gert sér vonir um að geta