Goðasteinn - 01.09.1967, Page 38

þessa landvörn. Á uppvaxtarárum mínum var oft að þessu vikið og
nefnt: „þegar Stóruvallalækur var skorinn fram.“
Skammt innan og austan við Mörk á Landi kom upp lækur, sem
kallaður var Bæjarlækur. Hann rann meðfram túninu í Mörk og
meðfram Baðsheiði og framhjá Baðsheiðarhól, scm er við útsuður
enda heiðarinnar. Nafn heiðarinnar er dregið af baðhúsi, er var stutt
innan við Baðsheiðarhól. Undan hólnum kom lækur, sem samein-
aðist Bæjarlæknum frá Mörk. Þaðan frá nefndist rennslið á kafla
Klofalækur fram undir Borgarbala. Þar fellur hann saman við
Skarðslæk, sem á upptök sín á tveimur stöðum, vestan við Skarð
og norðan við Króktún. Klofalækur og Skarðslækur sameinaðir
nefndust Stóruvallalækur. Hann rennur í útsuður fram á móts við
Stóruvelli. Þar varð fyrir honum hólaþyrping, sem nefnist Hríshólar.
Beygði lækurinn þá og rann um sinn í útnorður, en rétt austan við
Dráttarhól beygði hann í útsuður, rann þá í þremur kvíslum dá-
lítinn spöl og hvarf þá í hraunið. Undir hrauninu rann hann ná-
lægt 5 km vegalengd og spratt síðan fram báðum megin við Lækj-
arbotna.
Ornefnið Hríshólar bendir til, að þar hafi skógur verið. Vestan
við þá tekur við sléttlendi til útnorðurs, að Prestvörðu. Heita þar
enn Sléttulækir. Útnorðan Prestvörðu kemur upp lækur, sem heitir
Vindásós. Frá upptökum hans austur að Hríshólum eru ca 3-4 km.
Um miðja 19. öld var Minnivallalækur ekki til, og á þessu svæði
var því engin fyrirstaða fyrir foksandinn með að halda áfram
landeyðingu. Nálægt þessum tíma mun ráðandi og hugsandi mönn-
um í Landsveit hafa dottið í hug, hvort ekki myndi hægt að sam-
cina Stóruvallalæk Vindásósi. Fjármagn til framkvæmda var ekki
fyrir hendi, svo ekki var um annað en sjálfboðavinnu að ræða með
ófullkomnum áhöldum þess tíma. Sandgárarnir tveir voru þá búnir
að leggja marga bæi í auðn en höfðu staðnað í bili.
Eftir því sem næst verður komizt, hefir þetta verk verið hafið
vorið 1851. Skal nú greint frá þeim heimildum, sem ég hefi getað
aflað mér, en þeim er allt of þröngur stakkur skorinn. Fyrst heyrði
ég talað um það um 1890, að það hefði enginn lækur verið milli
Minnivalla og Hellna og Látalætis, en þá rann þar lækur með kvið-
vatni, 4-5 hestlengdir á breidd. Fór ég því að spyrja foreldra mína
36
Goðasteinn