Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 31

RANNSÓKNIR KRABBE
Á EFNIVIÐI FRÁ ÍSLANDI
Eins og áður hefur komið fram beindust
rannsóknir Haralds Krabbe hér á landi
fyrst og fremst að því að rannsaka band-
orma í hundum og köttum sem mynda
sulli í fólki, sauðfé og nautgripum.3–5,15
Einnig fann hann ígulsull í eina svíninu
sem hann náði að kryfja hér á landi. Hér
má bæta því við að ígulsullir hafa aldrei
fundist hér í hrossum eða hreindýrum
(Rangifer tarandus).8
Meðfædd forvitni rak Harald Krabbe
til rannsókna á öðrum sníkjudýrum sem
rak á fjörurnar. Gilti þá einu hvort um
var að ræða bandorma eða þráðorma.
Skoðum það nánar.
Bandormar í íslenskum spendýrum
Krabbe fann refabandorminn (Meso-
cestoides canislagopodis) í eina mel-
rakkanum (Vulpes lagopus) sem hann
krufði í Íslandsdvöl sinni og sá að þarna
var á ferðinni áður óþekkt tegund sem
hann lýsti fljótlega fyrir vísindin.5
Meira en öld síðar endurlýstum við
tegundinni og er þar tekið mið af fleiri
greiningareinkennum en þeim sem
getið er í frumlýsingunni.25 Tegundin
hefur hvergi annars staðar verið stað-
fest í heiminum. Á síðari árum hefur
lífsferillinn verið til rannsóknar en
hann er ekki ennþá að fullu þekktur.
Annað lirfustig tegundarinnar (nefnt
tetrathyridum) hefur fundist hér bæði
í rjúpu (Lagopus muta)26 og hagamús
(Apodemus sylvaticus)27 og nú er hafin
leit að fyrsta lirfustiginu í lífsferlinum
í skordýrum og áttfætlum sem safnað
var við greni melrakka. Þannig standa
vonir til að upplýsa megi lífsferilinn.
Í köttum fann Krabbe bandorminn
Taenia taeniaformis og við krufningu
á þremur brúnrottum (Rattus norveg-
icus) fann hann lirfustig tegundarinnar
(Cysticercus fasciolaris).5
Þráðormar í íslenskum spendýrum
Við hunda- og kattakrufningarnar fann
Harald Krabbe tvær tegundir þráð-
orma, hundaspóluorminn (Toxocara
canis) og kattaspóluorminn (Toxocara
cati). Þá gengu þessir spóluormar
undir nöfnunum Ascaris marginata og
Ascaris mystax.
Í dagbókarfærslu 6. október 1863
segir Krabbe að hann hafi fengið fregnir
af faraldri árið 1855 af völdum þráð-
ormsins Strongylus filaria í veturgömlu
fé í Árnessýslu. Þar mynduðu ormar
kös eftir að hafa flætt út um vit dauðra
kinda.6 Þarna var á ferðinni stóri barka-
pípuormurinn, lungnaormur sem nú
gengur undir nafninu Dichtyocaulus
filaria en er, vegna ormalyfjagjafa,
orðinn sjaldgæfur í fé á Íslandi.28
Íslensk fuglasníkjudýr
Í rannsóknarferðinni 1863 leitaði Krabbe
að bandormum í ýmsum villtum fuglum.
Til dæmis getur hann þess í dagbók sinni
að honum hafi verið færður til skoðunar
hrafn (Corvus corax).6 Ekki virðist hann
hafa fundið bandorm í krumma. Aftur á
móti greindi hann sex tegundir í öðrum
fuglum sem hann rannsakaði (1. tafla).
Þremur þeirra hafði kollegi hans Karl
Rudolphi raunar lýst áður, en hinum
þremur lýsti hann sjálfur fyrir vísindin
(Krabbe 1869a).29
RANNSÓKNIR OG RITSTÖRF
KRABBE Í DANMÖRKU
Mannasníkjudýr
Á árunum 1862 til 1905 birti Harald
Krabbe að minnsta kosti níu greinar
um mannasníkjudýr. Fjórar þeirra birt-
ust á árunum 1862 til 1876 í ritinu Uge-
skrift for Læger. Um er að ræða danskar
þýðingar á jafnmörgum köflum sem
áður höfðu birst á þýsku í handbók um
mannasníkjudýr eftir Rudolf Leuckart.
Elsta greinin er um bandorma,30 sú
næsta fjallar um ögður og blóðsugur,31
þriðja er um þráðorma32 og sú fjórða um
þráðorma og nokkra bandorma sem ekki
hafði áður verið minnst á.33 Þarna er að
finna ágætt yfirlit um nýjustu þekkingu
á mannasníkjudýrum á þessum tíma.
Fimmta greinin fjallar um hættuleg-
ustu sníkjudýr mannsins,34 birtist í ritinu
Hygieiniske Meddelelser og miðast við
aðstæður í Danmörku. Þar eru til um-
fjöllunar sníkjudýr í mönnum sem á lirfu-
stigi lifa í nautgripum (Taenia saginata),
svínum (Taenia solium) eða ferskvatns-
fiskum (breiði bandormur mannsins,
Dibothriocephalus latus). Einnig er
fjallað um ígulsullinn og tríkínur, sem
stundum eru nefndar fleskormar, en það
eru þráðormar af ættkvíslinni Trichin-
ella. Ekkert þessara sníkjudýra er land-
lægt á Íslandi en sumar tegundirnar hafa
fundist á seinni árum í ferðalöngum sem
hafa smitast erlendis.35
Fræðiheiti Krabbe Núverandi heiti skv. Fauna Europea Hýsill á Íslandi
Taenia sternina n. sp. Paricterotaenia sternina (Krabbe, 1869) Kría (Sterna paradisea)
Taenia larina n. sp. Alcataenia larina (Krabbe, 1869) Hettumáfur (Larus tridactylus)
Taenia micracantha n. sp. Alcataenia micracantha (Krabbe, 1869) Hettumáfur (Larus tridactylus)
Taenia capillaris, Rudolphi 1810 Confluaria islandica, Vasileva,
Skirnisson & Georgiev 2008
Flórgoði (Podiceps auritus)
Taenia rhomboidea, Rudolphi 1819 Aploparaksis furcigera (Rudolphi, 1819) Stokkönd (Anas paltyrhynchos)
Taenia socialis, Rudolphi 1810 Alcataenia armillaris (Rudolphi, 1810) Langvía (Uria troile)
Tafla 1. Á þessum árum var bandormum gjarnan lýst undir ættkvíslarheitinu Taenia.
Svigi utan um nafn og lýsingarártal táknar að tegundin hafi við endurskoðun verið flutt yfir í aðra ættkvísl.
119