Náttúrufræðingurinn - 2023, Blaðsíða 59

5. mynd. Stefnudreifing og hæðardreifing
virkra urðarjökla (bleikur litur) og urðar-
tungna (brúnn litur) á Tröllaskaga. (Frera-
fjöll26, samsettar myndir 6.4b og 6.2d).
– Rose diagram expressing direction of
rockglaciers in Tröllaskagi and frequency
diagram showing altitude of active and
relict rockglaciers and related sedimenta-
tions. Ágúst Guðmundsson 2000.
6. mynd. Dreifing urðartunga sem taldar eru vera af sífreratengdum uppruna. – Distri-
bution of debris bodies considered as relict rockglaciers and related sediments. Teikn/
Dwg: Ágúst Guðmundsson 2018.
SÍFRERI Á HÁLENDINU
Ferðir jarðfræðinga um íslenska há-
lendið jukust mjög í tengslum við virkja-
naundirbúning eftir miðja tuttugustu
öld og víða blasti við þeim rústalandslag
þar sem sífreri var að hörfa úr mýrum.
Má þar nefna hálendið meðfram Efri-
Þjórsá (mikið rannsakað um 1970 vegna
mögulegrar orkuvinnslu), Orravatns-
rústir og aðliggjandi svæði norðan
Hofsjökuls og einnig víðáttumikil svæði
á Austurhálendinu.42–49 Þegar unnið
var að undirbúningi virkjunar Jök-
ulsár í Fljótsdal um 1980 voru meðal
annars kannaðar aðstæður fyrir mik-
inn veituskurð frá Jökulsá á Fljótsdal á
Eyjabökkum og norðaustur á miðhluta
Fljótsdalsheiðar, þaðan sem virkja
skyldi fallið niður í Fljótsdal, kom t.d. í
ljós að talsvert var um frost í jörðu árið
um kring.
Í aðdraganda Kárahnjúkavirkjunar
kom fljótlega í ljós að frekari vitneskju
var þörf um sífrera því víða fannst sífreri
í jörð þar sem reisa skyldi mannvirki og
einnig reyndust sumar jarðefnanámur
til fyllinga vera frosnar. Í tengslum við
þær athuganir var sett út talsvert net af
niðurgröfnum síritandi hitanemum og
fylgdist Victor Helgason jarðfræðingur
hjá Landsvirkjun með framvindu og úr-
vinnslu þeirra mælinga. Má segja að það
hafi verið fyrsti vísir að beinum hita-
mælingum í sífrera á hálendi Íslands
(óbirtar rannsóknaskýrslur Lands-
virkjunar unnar af höfundi og KEJV
(Kárahnjúkar Electric Joint Venture)
vegna undirbúnings Kárahnjúkavirkj-
unar á árunum 1995-2005).
Laust eftir aldamótin 2000 fór
greinarhöfundur að leita eftir mögu-
legu samstarfi við erlenda aðila til að
skoða eitthvað nánar sífrera hérlendis
og komst eftir nokkrar þreifingar í sam-
band við Bernd Etzelmuller prófessor
í Osló í Noregi. Kom Bernd í stutta
ferð til landsins í nóvember 2002 og
fór ásamt höfundi norður í land til að
skoða ýmis ummerki, sem höf. taldi
vera eftir fornan sífrera.2, 12–14, 27, 28 Eftir
ferðina undirbjó Bernd nokkur sífrera-
tengd verkefni á Íslandi ásamt norskum
doktorsnemum. Sumarið 2003 kom
hópur þeirra til landsins og kom sí-
ritandi hitanemum fyrir á allmörgum
stöðum á hálendinu, hátt í fjöllum á
Tröllaskaga, á Miðhálendinu og á Aust-
urlandi. Herman Farbrot vann í sífrer-
amælingum og úrvinnslu úr síritandi
hitamælum.25 Hreyfingar og skriðhraði
var mældur á sífreratengdum jarð-
147
Ritrýnd grein / Peer reviewed