Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 76

Varpstaðir
Hettumáfar verpa fyrst og fremst í
votlendi og við tjarnir. Sefbreiður í
tjörnum virðast vera staðir sem þeir
sækja mest á. Þar voru stærstu vörpin,
t.a.m. við Djáknatjörn í Krossanes-
borgum og Dauðatjörn á Gálmaströnd
en einnig má nefna Hundatjörn í
Naustaflóa og Hundatjörn í Krossanes-
borgum. Votlendar mýrar og kílar laða
ennfremur hettumáfa til sín, s.s. við
Brúnalaug í Eyjafjarðarsveit, votlendis-
svæðin við Svarfaðardalsá hjá Dalvík,
kílarnir neðan við Holt og Hrafnsstaði
í Svarfaðardal og Vatnsendamýrar
innan við Ólafsfjarðarvatn. Í Eyja-
firði eru aðeins fjórir staðir þar sem
hettumáfsvörp eru á þurrlendi, þ.e. við
Bustarbrekku í Ólafsfirði, Arnarnes
á Gálmaströnd, Freyjulund á Gálma-
strönd og Nes í Höfðahverfi. Á þessum
fjórum stöðum var heildarfjöldi varp-
para 116 sem er aðeins 6% allra hettu-
máfspara á talningarsvæðinu.
UMRÆÐA
Eins og fram hefur komið í fyrri
greinum um vöktun í Eyjafirði eiga
hettumáfar það til að skipta um varp-
staði og nema nýja staði.4 Vorið 2020
var ekkert varp á sjö stöðum sem voru
notaðir 2015 og þá með samtals 58
varppör. Til samanburðar voru sex
staðir notaðir 2020 en ekki 2015, þar af
fimm þeirra nýir og voru samtals 73 pör
á þessum sex stöðum.
Núna urpu hettumáfar á 17 stöðum
á norðursvæðinu (frá Glæsibæ og Sval-
barðseyri og norður úr) en aðeins á sex
stöðum á suðurhluta talningarsvæðis-
ins. Á hinn bóginn urpu mun fleiri pör
(1061) á suðursvæðinu en því nyrðra
(861). Fjölgunin milli 2015 og 2020 var
399 pör. Á fjórum fjölsetnustu stöð-
unum (Hrísar-Dalvík, Krossanesborgir,
óshólmar Eyjafjarðarár, Brúnalaug)
var fjölgunin samtals 460 pör. Stærstu
hettumáfsvörpin hafa því dregið til sín
hlutfallslega mörg ný pör, fleiri en nam
heildaraukningu á vöktunarsvæðinu.
Hettumáfar eru algengir varpfuglar
á norðurhveli jarðar nánast hringinn
í kringum hnöttinn. Stærstan hluta
stofnsins er að finna í Evrópu þar sem
hann er metinn 1,340,000 til 1,990,000
varppör9 en heimsstofninn er talinn
vera 2,4-4,45 milljónir para.10
Framvinda hettumáfsstofnsins í
heiminum í heild er óþekkt en stað-
bundin vöktun fer fram í ýmsum
7. mynd. Hrísatjörn í Svarfaðardal. Vorið 2020 urpu 47 hettumáfspör við tjörnina. – Lake Hrísatjörn in Svarfaðardalur (N-Iceland),
where 47 pairs of Black-headed Gulls nested in spring 2020. Ljósm./Photo: Sverrir Thorstensen, 25.05.2020.
löndum. Í N-Ameríku þar sem hettu-
máfur er tiltölulega nýr varpfugl er
tegundin enn fáliðuð, 220 pör 2001-
2011,11 en stofninn hefur margfaldast
síðustu áratugi.10 Á hinn bóginn hefur
hettumáfum fækkað stöðugt víða í
Evrópu, t.a.m. í Danmörku 1990-201112
og í Tékklandi 1993-2014.13 Fækkunin
hefur verið veruleg svo ætla mætti að
tegundin færi á válista í hættuflokkinn
„Í hættu“ (e. endangered). Svo er þó
ekki og eru hettumáfar skráðir í flokk-
inn „Ekki í hættu“ (e. least concern)
enda mjög útbreiddir, þeim hefur ekki
fækkað það mikið og heildarstofninn
er ennþá mjög stór.
Framvinda varpstofns hettumáfa á
Bretlandseyjum er allt önnur en annars
staðar í Evrópu. Tímabili fækkunar lauk
2003-2004 og frá þeim tíma og allt til
2019 hefur stofninn stækkað jafnt og
þétt.14 Það vill svo til að þessi framvinda
er nákvæmlega sú sama og átt hefur
sér stað í Eyjafirði (sjá 6. mynd). Þessar
samstíga breytingar gætu bent til þess
að íslenskir hettumáfar séu upprunnir
á Bretlandseyjum, en aðeins rúm öld er
síðan fyrsta hettumáfshreiðrið fannst á
Íslandi, árið 1910 nærri Stokkseyri.15, 1
164
Ritrýnd grein / Peer reviewed