Náttúrufræðingurinn - 2023, Blaðsíða 60

myndunum og fleiri komu að smærri
verkefnum í sífrerarannsóknum næstu
ár á eftir.17, 22 Síðsumars 2004 hafði höf-
undur fengið íslenska borverktaka til
að bora fjórar holur hátt yfir sjávarmáli
og settu Norðmenn niður í þær strengi
með þéttum hitanemum og síritandi
gagnasöfnunarbúnaði á holutoppum.25
Við framangreindar athuganir voru
fléttuð saman mæligögn úr borholum,
fjölda stakra síritandi hitanema og lofts-
lagsgögn. Á grundvelli þessara gagna
voru gerðar frumútgáfur af útbreiðslu-
kortum fyrir sífrera hérlendis, bæði
með tilliti til loftslags á Litlu-ísöld sem
stóð frá fjórtándu öld og fram á þá tutt-
ugustu21 og einnig út frá upplýsingum
um loftslag síðustu áratuga. Sífrerakort
fyrir Ísland hafa svo verið unnin áfram
og þróast hjá Norðmönnum hin síðari
ár.22–26 Karianne Lilleören birti 2013
grein um útbreiðslu sífrera í fjöllum á
Tröllaskaga23 og 2019 birtu Justina Cz-
erkirda o. fl. yfirlitsgrein um útbreiðslu
sífrera á Íslandi þar sem fléttað var
saman fyrirliggjandi gögnum sem að-
allega voru unnin af Norðmönnum.24
Árið 2020 birtu Bernd Etzelmuller og
fl. yfirgripsmikla grein um sífrera og
sífreraeinkenni á Íslandi þar sem farið
er gróflega yfir líklega hegðun sífrera
hérlendis frá hámarki síðasta jökul-
skeiðs til nútíðar.22
Í kjölfar vinnu Norðmanna hafa nokkrir
hópar erlendra vísindamanna komið að
sífrerarannsóknum hin síðari ár. Má þar
nefna hóp Spánverja sem hefur rann-
sakað ítarlega ýmis jökla- og sífreraein-
kenni og birt fjölda greina um hegðun
sífrera í háfjöllum á Tröllaskaga.18 Í
greinum þeirra er að finna margar
„strípunar- aldursgreiningar“ bæði í
Skagafjarðarhéraði og í fjöllum á Trölla-
skaga.18, 51, 52 Þrátt fyrir að þeir beini
nær eingöngu sjónum að þróun jökla
á Tröllaskaga á nútíma og geri mæl-
ingarnar jafnan niðri í skálunum þar
sem jöklar lifa lengst, sýna niðurstöður
„strípmælinga“ þeirra að jökulyfir-
borð var komið niður fyrir 600 m hæð
y.s. á fjallinu Elliða milli Hjaltadals og
Kolbeinsdals fyrir 16-17 þúsund árum.
(Miðað við eðliseiginleika jökla hefði
sporður slíks jökuls þá legið í utan-
verðum Kolbeinsdal27). Athyglisvert er
að eftir fjögurra sumra leit að jökuls-
lípuðum klöppum eða stórum grettis-
tökum til „strípunarmælinga“ uppi á
háfjöllum Tröllaskaga höfðu þeir hvergi
fundið slík fyrirbæri.
Auk ofanskráðs hefur Brigitte Van-
Vliet-Laone, (ásamt frönskum sam-
starfsmönnum og doktorsnemum) í meira
en aldarfjórðung skoðað jarðsögu ísaldar-
innar og sífreramyndana á Íslandi. Meðal
athyglisverðra rannsókna hafa þau rakið
og kortlagt setlög víða á Norð-Austurlandi
og á Suðurlandi, sem hún telur vera jarð-
veg, myndaðan á síðasta hlýskeiði.7, 55, 57
Brigitte greindi einnig þróun og samsetn-
ingu setlaga sem fóru undir vatn í Háls-
lóni við Kárahnjúka54. Einnig hefur fram-
angreindur hópur franskra vísindamanna
aldursgreint fjölda fjalla og bergmyndana
frá síðari hluta ísaldar.58
Á suðurhálendinu er víða sífreri í
jörðu ofan við 600 m y.s. Berggrunnskort
hafði verið gert af sunnanverðum
Sprengisandi laust fyrir aldamótin
200060. Árið 2003 var boruð hola í
um 880 m hæð y.s. á hálsinum vestan
við Hágöngulón og í hana settur lið-
lega 12 m langur strengur með sírit-
andi hitanemum. Þar kom í ljós 7-10
m þykkt sífreralag sem virðist fremur
hafa gefið eftir en styrkst síðastliðna
tvo áratugi (óbirt gögn Trond Eiken og
Etzelmuller 2020 og 2023). Á árunum
2013-2015 stóð Landsvirkjun fyrir rann-
sóknum á mögulegri virkjunarleið frá
800 m y.s. í Hágöngulóni og niður undir
600 m y.s. í Kvíslaveitu og nefnist ver-
kefnið Skrokkölduvirkjun. Eftir liðlega
10 km langri mögulegri virkjunarleið
voru boraðar um 15 kjarnaborholur og
sá greinarhöfundur um jarðfræðilega
hlið rannsóknanna. Í nokkrum borhol-
anna komu fram sterkar vísbendingar
um sífrerabelti skammt undir yfirborði.
Þar er frosna efnið tiltölulega vatnsþétt
en þegar borað var niður úr því hrundi
vatnsborð í borholunum niður á tuga
metra dýpi (eins og kemur fram í rann-
sóknaskýrslum Jarðfræðistofunnar ehf.
fyrir Landsvirkjun59.
7. mynd. Hitaferlar sýna sífrera í fjórum
borholum í nálægt 900m hæð y.s. á Ís-
landi, við Hágöngur, á Vopnafjarðarfjöll-
um, á Gagnheiði og við Snæfell – Temper-
ature profiles of boreholes near 900 m
a.s.l. in Iceland. Teikning/Drawing Bernd
Etzelmuller 2007.
Náttúrufræðingurinn
148
Ritrýnd grein / Peer reviewed