Náttúrufræðingurinn - 2023, Blaðsíða 72

INNGANGUR
Hettumáfur (Chroicocephalus ridibundus)
(1. mynd) er algengur varpfugl á láglendi
um nær allt land. Stofnstærðin hefur
verið áætluð 25.000-30.000 pör í 350-
400 vörpum.1
Í Eyjafirði hefur varp hettumáfa
verið vaktað á fimm ára fresti frá vor-
inu 1990 og voru niðurstöður þeirrar
talningar birtar árið 1993.2 Gerð var
grein fyrir talningum 1995 og 2000 árið
20053 og talningunum 2005, 2010 og
2015 árið 2017.4 Hér er gerð grein fyrir
talningu 2020.
Landnám og upphaf vöktunar á
hettumáfum er rakin nánar í fyrstu
greininni sem kom út árið 1993.2 Vöktun
var hafin á hettumáfum í Eyjafirði
vegna umræðu um að þeim hefði fjölgað
svo mikið að til vandræða horfði. Varp
hettumáfa er hvergi vaktað hér á landi
á jafn stóru svæði og í Eyjafirði, en stök
vörp hafa verið talin með óreglulegu
millibili víða um land. Talningarnar í
Eyjafirði ættu að gefa góða vísbendingu
um breytingar á varpstofni hettumáfa
í landinu. Vöktun hettumáfs fer fram á
sama tíma og vöktun stormmáfs (Larus
canus) á sama svæði.5 Almennt má segja
að vöktun með stöðluðum aðferðum sé
nauðsynleg til að afla tölulegra gagna
um framvindu fuglastofna.
VÖKTUNARSVÆÐI OG
TALNINGARAÐFERÐIR
Vöktunarsvæðið í Eyjafirði er um 556
km2 að stærð og nær frá Ólafsfirði í
norðri vestan fjarðar suður fyrir Hóls-
gerði, fremsta bæ í Eyjafjarðarsveit, og
rétt út fyrir Grenivík austan fjarðar (2.
mynd). Svæðið er neðan 200 m hæðar
yfir sjó og telur um 2,2% láglendis Ís-
lands en enga hettumáfa er að finna í
varpi hærra frá sjó. Talningar fóru fram
á tímabilinu 21. maí til 3. júní.
Vorið 2020 var óvenju kalt og snjóar
héldust lengi fram eftir, einkum við ut-
anverðan fjörðinn. Í Ólafsfirði var sum-
arkoman greinilega styttra á veg komin
en inni í Eyjafirði þegar talið var 24.
maí og var land ennþá víða undir eða
nýkomið undan snjó. Vatnsendamýrar
innan við Ólafsfjarðarvatn voru enn-
fremur á floti og hélst svo lengi fram
eftir vori (3. mynd). Hettumáfar sem þar
urpu áður höfðu því takmarkað land til
varps. Þess vegna var farið aftur til að
telja í Ólafsfirði 31. maí.
Í hettumáfsvörpum eru talningarein-
ingar þessar: (1) hreiður með eggjum
eða ungum, (2) tóm hreiður, (3) fjöldi
fugla á hreiðri og (4) heildarfjöldi fugla
á varpstað, sjá nánar í fyrri heimild.2
Vorið 2020 voru allar þessar aðferðir
notaðar en hvaða aðferð var beitt hverju
sinni fór eftir aðstæðum á hverjum stað.
Talning á fjölda hreiðra eða fjölda
fugla á hreiðri gefur nákvæmastar niður-
stöður þegar öruggt er að öll hreiður hafi
fundist og öll pör orpin. Stundum eru
aðstæður þannig í hettumáfsvörpum
að erfitt er að komast að hreiðrum.
Hreiðurleit getur einnig verið tímafrek
og valdið óþarfa truflun í varpi. Taln-
ingar úr fjarlægð eru því heppilegastar.
2. mynd. Vöktunarsvæði hettumáfs í Eyja-
firði, ásamt staðsetningu varpa 2020 og allra
fyrri varpa frá 1990. – The area in Eyjafjörður
(N-Iceland) which is monitored in relation to
Black-headed Gulls. The unbroken line indi-
cates 200 m a.s.l. Red dots indicate where the
birds nested in 2020, while circles show where
nesting took place every fifth year back to 1990.
Náttúrufræðingurinn
160
Ritrýnd grein / Peer reviewed