Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 37

Ánastaðahvalirnir 1882
og aðrar steypireyðar
fundnar við Ísland
Ævar Petersen og Snæbjörn Pálsson
Í ÞESSARI GREIN er fjallað um þrjá efnisþætti sem tengj-
ast steypireyðum (Balaenoptera musculus) (1. mynd) auk
aðferða til að tegundagreina sjávarspendýr. Gögn um
steypireyðar til umfjöllunar eru: (1) Greining á beinasýnum
úr hvölum sem lokuðust í ís við Ánastaði á Vatnsnesi árið
1882. Í ljós kom að öll fimm sýnin sem voru tekin reyndust
vera steypireyðar; (2) samantekt á steypireyðum sem rekið
hefur á fjöru (svonefndir rekhvalir), hafa fest í ís (íshvalir)
eða drepist af öðrum orsökum (nema ekki er fjallað um
beinar veiðar). Efni er skipt eftir öldum nema öllum hvölum
fyrir 1800 er steypt saman í einn hóp vegna fárra skrán-
inga. Skráningar á steypireyðum voru 46 í allt, dregnar úr
gagnagrunni sem í hefur verið safnað gögnum úr marg-
víslegum heimildum yfir 40 ára skeið; (3) samantekt á
Náttúrufræðingurinn 93 (1–2) bls. 125–137, 2023
ritsmíðum fornleifafræðinga um uppgröft í öskuhaugum
eða fornum býlum sem nefna hvalbein og hvort þau hafa
verið greind til tegundar. Sýni úr Ánastaðahvölunum voru
greind með sameindaaðferð sem er frekar ný af nálinni.
Þar sem lítið hefur verið ritað um slíkar aðferðir á íslensku
er hérna greint frá tveimur helstu aðferðunum. Reiknað
er með að þessar aðferðir munu valda straumhvörfum í
tegundagreiningum á beinum sjávarspendýra sem finn-
ast við fornleifauppgröft á næstu árum. Aðferðir þessar
munu einnig nýtast til að greina eldri efnivið sem hingað
til hefur legið ógreindur. Efnisþættir um steypireyðar voru
skoðaðir eftir því hvernig dauða bar að, m.t.t. fyrrum veiða
og breytinga á stofni tegundarinnar við landið.
1. mynd. Steypireyður – Blue Whale. Ljósm./Photo: Richard Carey
125
Ritrýnd grein / Peer reviewed