Náttúrufræðingurinn - 2023, Blaðsíða 43

verandi forsætisráðherra landsins úr-
skurðaði að steypireyðurin skyldi færð
til Hvalasafnsins á Húsavík.29 Þar var
beinagrindin sett saman og komið fyrir
til sýnis (5. mynd).
Þess má geta að árið 1896 rak hval
sem ekki var tegundargreindur á Ás-
búðafjöru.30 Miðað við stærð er sennilegt
að þetta hafi verið steypireyður. Dýrið
var sagt um 30 álnir (eða þrítugur eins
gjarnan var tekið til orða) sem samsvarar
um 19 m. Líklega var stærðin mæld eins
og þá var lenska „milli skurða“ eins og
það var kallað en ekki heildarstærð eins
og nú tíðkast. Að hausi og sporði við-
bættum hefur hvalurinn því verið um 25
m langur1 eða ívið stærri en hvalurinn
sem rak árið 2010.
Tveimur dögum eftir að steypireyð-
urin fannst á Ásbúðum 2010 rak annan
reyðarhval, að þessu sinni við Hindisvík
á Vatnsnesi sem í fyrstu var talinn vera
langreyður eða sandreyður (Balaen-
optera borealis). Hafrannsóknastofnun
fékk sýni úr dýrinu og var framkvæmd
á því DNA-greining sem leiddi í ljós að
dýrið var steypireyður.31
Árið eftir að Ásbúðar- og Hindis-
víkurhvalina rak fannst dauð steypi-
reyður á floti sex sjómílur suður af
Selvogsvita, undan Herdísarvík 24.
mars 2011 og var mikill óþefur af hræ-
inu. Hvalurinn sem var um 20 m langur
hafði komið í togaratroll en það rifn-
aði og varð að sleppa trollinu. Hval-
hræ á reki úti á sjó geta verið hættuleg
skipum, ekki síst gríðarstór eins og af
steypireyðum, svo Landhelgisgæslan
hafi afskipti af hræinu.32
Hvalbein í fornleifauppgröftum
Leit í rituðum heimildum að upplýs-
ingum um hvalbein sem upp hafa komið
við gröft í öskuhaugum eða fornum
býlum bar talsverðan árangur. Voru
hvalbein skráð í 72% skoðaðra heimilda
sem voru alls 110 talsins (2. tafla). Í lang-
flestum tilvikum voru beinin ógreind
til tegundar (66% skoðaðra rita) enda
flest hvalbein brotin eða illa farin, ill-
greinanleg eftir útliti og stutt síðan að
sameindaaðferðir til tegundagreiningar
komu fram eins og áður er getið. Í 28%
heimildanna voru hvalbein ekki nefnd.
Á hvalbein sem höfðu verið greind til
tegundar er aðeins minnst í sjö ritum af
þeim 110 sem voru skoðuð (6%). Þar af
fjalla þrjú ritanna sem voru frá Akurvík
á Ströndum um sömu hvalaleifarnar
og eru sögð úr sléttbaki (Eubalaena
glacialis), líka kallaður Íslands-slétt-
bakur.33,34,35 Tvö önnur rit fjölluðu um
bein frá einum og sama staðnum, Utan-
verðunesi í Hegranesi í Skagafirði, og
voru þau bein greind sem hnúfubakur
(Megaptera novaeangliae) og búrhvalur
(Physeter macrocephalus).36,37
Fyrstu greiningar á hvalbeinum úr
fornleifauppgreftri í öskuhaugum á Ís-
landi er að finna í doktorsritgerð Tom
Amorosi.38 Þessar greiningar voru ekki
staðfestar til fullnustu en þær voru gerðar
með samanburði við þekktar tegundir
í beinasafni. Fundarstaður var Tjarnar-
gata 4 í Reykjavík þegar grafið var fyrir
5. mynd. Beinagrind Ásbúðahvalsins sem fannst rekinn árið 2010 og er til sýnis á Hvalasafninu á Húsavík. – The skeleton of the Blue
Whale found beached at farm Ásbúðir (N-Iceland) in 2010, now on display at the Whale Museum in Húsavík (N-Iceland). Ljósm./photo.
Þorkell Lindberg Þórarinsson, 09.03.2023.
131
Ritrýnd grein / Peer reviewed