Mímir - 01.07.1987, Page 28

Keld Gall Jergensen:
Hvað er táknfræði?
Learned logic’s dull deductions
Leave no liveable concoctions
Wisdom-ward carry us,
Whimsy-winged Pegasus!
PIETHEIN
Inngangur
Vinir og kunningjar mínir spyrja mig oft:
„Hvað er eiginlega táknfræði“? — en við þá
grein segist ég fást. Án þess að koma nánar inn
á hvaða ástæður þúi að baki slíkri spurningu,
verð ég að viðurkenna að mér hefur alltaf orðið
svarafátt. Spurninguna ber oftast á góma á
ferðalögum, í flugvél eða rútu, þar sem svörin
vilja verða stutt og ófullnægjandi, og ég hef oft
fallið fyrir þeirri freistingu að svara með gagn-
spurningunni: „Hvað er eiginlega tungumál?"
ef förunauturinn er málvísindamaður, eða:
„Hvað er kona?“ ef spumingin kemur frá ein-
hverjum sem starfar að kvennarannsóknum.
Það skýrir að sjálfsögðu að engu leyti hvað
táknfræði er, og að jafnaði varpa ég fram
snöggsoðinni skilgreiningu á táknhugtakinu,
slæ því föstu að h'ta megi á öll fyrirbæri sem
tákn og „lesa“ þau út frá mismunandi tákn-
kerfum. Fljótlega er ég kominn út í að tala um
þann vanda, sem hugvísindi standa frammi fyr-
ir í dag, að þurfa að réttlæta tilvist sína, og
anda léttara þegar flugfreyjan grípur fram í fyr-
ir mér og býður okkur matinn.
Táknið
Þegar maður stendur frammi fyrir spurning-
unni um hvað táknfræði er, liggur beinast við
að geta tveggja manna, sem lögðu grunn að
þessari grein, þeirra Charles Sanders Peirce og
Ferdinands de Saussure. Hvor í sínu lagi boð-
uðu þeir að einhvem tíma í framtíðinni myndi
rísa vísindagrein, sem þeir nefndu semiotique
eða semiology — fræðin um táknið, en heitið á
rætur að rekja til gríska orðsins „semeion“,
sem þýðir tákn, sem er ekki það sama og tákn í
merkingunni „symbol.“
Saussure taldi að þessi vísindagrein yrði und-
irstaða allra mannvísinda, en í huga Peirce var
táknfræði nánast það sama og „rökfræði“ í
breiðum skilningi og var ætlað að skýra grund-
vallarlögmál rökhugsunar.
Bakgrunnur þessara tveggja brautryðjenda
var afar ólíkur. Charles Sanders Peirce
(1839—1914) var Bandaríkjamaður og
heimspekingur. Hann var frumkvöðull starf-
hyggju, en hann breytti síðar heiti þessarar
stefnu sinnar úr „pragmatism“ í „pragmati-
cism“, þar sem hann áleit að aðrir hefðu gert
kenningu hans að einhvers konar nytsemis-
hyggju eða kapítalískri hagkvæmiskenningu.
Peirce var efnafræðingur að mennt en um leið
afburðamaður í stærðfræði, stjörnufræði og
eðlisfræði. Hann starfaði lengi sem eðlisfræð-
ingur, en heimspekin átti þó hug hans allan. Á
árunum 1879—1884 kenndi hann rökfræði og
heimspeki við Johns Hopkins háskólann sem
þá var nýr. Ekki er vitað af hverju endir var
bundinn á kennsluferil hans eftir aðeins Fimm
ár, en það varð til þess að Peirce dró sig í hlé og
einbeitti sér að ritstörfum.
28