Mímir - 01.07.1987, Side 37

Roland Barthes:
Frá Verki til Texta
Undanfarin ár hefur átt sér stað breyting á
hugmyndum okkar um tungumálið og þar af
leiðandi á (bókmennta)verkinu, og á hún rætur
að rekja til tungumálsins eða í það minnsta til-
vistar þess sem fyrirbæris. Breyting þessi er
augljóslega tengd yfirstandandi þróun í málvís-
indum, mannfræði, marxisma og sálgreiningu,
auk fleiri greina (ég segi aðeins „tengd“: Þá er
ekkert sagt um að annað sé orsök hins, ekki
einu sinni margræð eða díalektísk orsök). Þessa
viðhorfsbreytingu til verksins þarf ekki nauð-
synlega að rekja til innri endurnýjunar í hverri
og einni þessarra greina heldur skurðpunkts
þeirra á fleti tiltekins viðfangsefnis, sem sam-
kvæmt hefð er ekki frá neinni þeirra komið.
Reyndar má segja að þverfagleg starfsemi, sem
í dag er svo mikils metin í rannsóknarstörfum,
verði ekki stunduð með því einu að stefna sam-
an ýmsum einstökum fræðigreinum; þverfagleg
fræði eru engin afþreyingariðja: Þau heijast
fyrst á árangursríkan hátl (ekki einfaldlega
með því að setja fram fróma von) þegar sam-
trygging gömlu greinanna brotnar niður, jafn-
vel í öflugum tískusveiflum, og þá kemur til
skjalanna nýtt viðfangsefni, nýtt tungumál,
sem hvorugt fellur undir svið þeirra eldri fræði-
greina sem ætiunin var að sætta. Það eru ein-
mitt slíkir erfiðieikar í flokkun sem réttlæta að
maður tali hér um viss umskipti.
Umskiptin, sem virðast hafa áhrif á viðhorf-
ið til verksins, má samt sem áður ekki ofmeta;
þau eru fremur þáttur í þekkingarfræðilegri til-
færslu en raunverulegt rof eins og átti sér stað á
síðustu öld með tilkomu marxisma og sálgrein-
ingar; ekkert nýtt rof hefur orðið síðan þá og
raunar má segja að síðustu hundrað árin hafi
einkennst af endurtekningu. Sagan, Saga okkar,
Ieyfir okkur núna aðeins að færa úr stað,
bregða út af, ganga skrefí lengra, hafna. Rétt
eins og kenningar Einsteins knýja okkur til að
gera ráð fyrir afstœði viðmiðunarpunkta í við-
fangsefni rannsóknarinnar, þá knýja sameinuð
viðhorf marxisma, freudisma og formgerðar-
stefnu okkur í bókmenntafræði til að hyggja að
afstæði skrifara, lesanda og skoðanda (gagnrýn-
anda). Andspænis hefðbundnu newtonsku hug-
myndinni um verk, kemur nú fram krafa um
nýtt viðfangsefni, sem tilkomið er vegna til-
færslu eða umskipta á fyrri hugtökum. Þetta
viðfangsefni er Textinn. Ég veit að þetta er
tískuorð (ég hneigist til að nota það oft sjálfur)
því vakna grunsemdir á vissum stöðum; en
einmitt þess vegna vil ég endurskoða helstu
yrðingarnar, en í skurðpunkti þeirra er Text-

Roland Barthes.
37