Mímir - 01.07.1987, Síða 49

þessari röklegu mótsögn og opnar Iíka mögu-
leika á því að skilja hugtakið af innsæi og á
margræðan hátt (með því að nota lykilinn ofur-
Iítið margrætt). Og hér eftir vísa þau til eplisins
með
(8) ABBBBBABAAAAAB (það rauðbláa).
Þetta nýja hugtak tjáir þversögn án þess þó
að það knýi mælandann til að koma henni í
búning eftir venjubundnum rökreglum, sem
myndu raunar útiloka hana. En þetta hrærir
upp áður ókunnar kenndir hjá Adam og Evu.
Svona óvenjulegt hljóð heillar þau, og þá ekki
síður sú formnýjung sem þau hafa útbúið fyrir
rununa. Boðið í (8) er greinilega margrætt þeg-
ar litið er á form inntaksins, en þarna er form
tjáningarinnar Iíka margrætt. Það er þannig
farið á afar frumstæðan hátt að vísa um sjálft
sig. Adam segir /rauðblátt/ en hann lítur ekki
því næst beint á eplið heldur tautar þennan
furðulega hljóðkökk aftur og aftur eins og
ringlaður krakki. Þetta er ef til vill í fyrsta sinn
sem hann er farinn að skoða orð í stað þeirra
hluta sem þau standa fyrir.
Myndun estetískra boða
Þegar Adam skoðar (8) betur gerir hann
mjög óvænta uppgötvun:
ABBBB5A5AAAAAB hefur nákvæmlega í
miðjunni rununa BAB (sem þýðir óætt). Þetta
er alveg furðulegt: í gegnum rauðblátt hefur
eplið innbyggða í formgerð sína formlega vís-
bendingu um óætið sem áður virtist aðeins
vera ein af hjámerkingum þess á plani inntaks-
formsins. Nú er eplið á hinn bóginn meira að
segja orðið óætt á plani tjáningarinnar. Adam
og Eva hafa nú Ioksins uppgötvað estetíska
notkun tungumálsins. E(n þau eru samt ekki
enn gagntekin af henni. Fyrst þarf löngunin í
eplið að verða þrásæknari; öll reynslan í kring-
um eplið á enn eftir að grípa þau sterkari tök-
um ef úr á að verða estetísk hvöt. Þetta vissu
rómantíkerarnir mætavel: listin verður aðeins
til þegar stórbrotnar ástríður gjósa fyrirvara-
laust upp (jafnvel þótt ástríðan beinist einungis
að tungumálinu). Adam er nú farinn að verða
haldinn þeirri ástríðu sem beinist að tungumál-
inu. Þetta er allt mjög spennandi. En eplið
hleypir líka af stað annarri ástríðu hjá Adam:
eplið er Forboðni Ávöxturinn og þar sem það
er eina fyrirbærið í aldingarðinum sem er því-
líkrar náttúru hefur það alveg sérstakt aðdrátt-
arafl fyrir hann, það hefur eiginiega eplapíl, ef
þannig mætti orða það. Það kemur manni svo
sannarlega til að spyrja „hvers vegna?“ Þó er
það forboðni ávöxturinn sem hefur getið af sér
áður óþekkt orð — forboðið orð? Nú eru kom-
in á náin tengsl milli logandi löngunar í eplið
og ástríðu til tungumálsins; við höfum hér
ástand sem ósar af æsingi bæði til sálar og
líkama og það virðist spegla allt það ferli sem
við nútímafólkið köllum sköpunarþrána.
Næsta þrep í tilraunastarfsemi Adams dregur
athyglina sérstaklega að kjarna tjáningarinnar.
Hann finnur klettadrang og krafsar á hann.
(9) ABBBBBA sem þýðir ‘rautt’. En hann
skrifar þetta með safa úr bláberjum.
Síðan skrifar hann
(10) BAAAAAB sem þýðir ‘blátt’. En nú
skrifar hann með rauðum safa.
Hann tekur nú nokkur skref afturábak til að
dást að verki sínu og er bara nokkuð ánægður.
Táknanirnar í (9) og (10) eru áreiðanlega meta-
fórar fyrir eplið. Metafórískt gildi þeirra eykst
þó ekki síst þegar kemur til skjalanna efnisleg-
ur þáttur, sem sé þegar áherslan færist sérstak-
lega yfir á sjálfa tjáninguna. Og þessi aðgerð
hefur unrmyndað inntak tjáningarinnar
(hvernig hún er handleikin) úr því að vera full-
komlega valfrjálst afbrigði í það að vera þáttur
sem sjálfur sker sig úr: nú er það form tjáning-
arinnar þótt Adam fáist við form tjáningar
með máli litanna sem eru í þessu tilfelli í
beinni andstöðu við mál orðanna. Annað
nokkuð merkilegt hefur líka gerst: fram að
þessu hefur verið vísað til rauðra hluta á óbein-
an hátt og þar við mátti skeyta táknberanum
ABBBBBA (‘rautt’). En núna kemur eitthvað
49