Mímir - 01.07.1987, Síða 34

Það sem blaðamaðurinn frá New York
Times gerir uppvíst er að margar af þeim
spurningum sem beint er til táknfræðinnar ber
að skoða í ljósi þessarar kreppu, hreinlega af
því að afturhvarf til táknsins og merkingar-
innar er eða verður leit að nýjum líkönum,
nýjum skilningsháttum.
Fráleiðsluhugtak Peirce
Peirce var ákaflega snokinn fyrir þrenndum.
Hans eigin táknhugtak byggir á einni slíkri
þríeind tákn-hlutur-túlkun, og þessari þríeind
táknsins skipti hann aftur upp í nýjar þríeindir
og svo framvegis þar til hann gat í bréfi til Lady
Welby gert heyrinkunnugt að til væru 310 eða
59049 mismunandi tákngerðir. Þeir eru ekki
margir sem hafa tekið þessa hugmynd alvar-
lega, og sjálfur tók Peirce sér fyrir hendur að
fækka gerðunum niður í 10 höfuðflokka.
í augum Peirce lá það í hlutarins eðli að
bæta þyrfti við hinar tvær þekktu rökgreining-
araðferðir, aðleiðslu (induction) og afleiðslu
(deduction), þriðju aðferðinni sem hann nefndi
fráleiðslu (abduction). Við skulum að lokum
skoða dæmi um beitingu þessa hugtaks, sem
varpar ljósi á stefnur innan táknfræðinnar.
Skýrasta dæmið um þessar þrjár tegundir
röksemdafærslu er að finna í hinu svonefnda
„Famous 1878 Beanbag" eftir Peirce.20
Deduction
Rule All the beans from this bag are white
Case These beans are from this bag
Result These beans are white
Induction
Case These beans are from this bag
Result These beans are white
Rule All the beans from this bag are white
Abduction
Rule All the beans from this bag are white
Result These beans are white
Case These beans are from this bag
Af þessu dæmi má vera ljóst að fráleiðslan
(abduction) er nánast eins konar ágiskun, og
það var hald Peirce að auka ætti fjölbreytni
rökhugsunarinnar með fráleiðsluaðferðinni,
meira að segja þótt það yrði þá á kostnað viss-
unnar. „But we must conquer the truth by
guessing, or not at all“, segir Peirce.
Aðferðin hefur verið borin saman við aðferð
leynilögreglumannsins, þ.e.a.s. þá aðferð hans
að smíða tilgátur á grundvelli innsæis. Vel
mætti bæta við að aðferðin rær mjög svo á
sömu mið og listamaðurinn í aðferð sinni.
Táknfræöin nú á dögum
Það er skoðun mín að hægt sé að nálgast frá-
leiðsluhugtakið á þrjá mismunandi vegu í
táknfræði, jafnvel þótt sú skipting sé ekki kom-
in frá Peirce sjalfum.
I fyrsta lagi er um að ræða viðleitni til að sjá
fráleiðslu sem ófullkomna afleiðslu. Þessi til-
hneiging er ríkjandi í amerískri táknfræði sem
hugsanlega mætti nefna „atferlissinnaða tákn-
fræði" og tengja hana þar með Charles Morris.
Bókin The Sign of Three (1983), þar sem sam-
an standa greinar um fráleiðslu, gátuleiki og
spæjarana þrjá Dupin, Holmes og Peirce, er
jafnframt ágætt dæmi um þessa nálgun að frá-
leiðsluhugtaki Peirce. Hugtakið er þá skilið
sem leikur, og Peirce tekur á sig gervi leyni-
lögreglumanns. Fráleiðslan er sett upp sem að-
ferð frábrugðin formlegri rökfræði, og er þá
gert ráð fyrir að hugtakið geti átt samleið með
vísindunum sé það skoðað sem ófullþroska
afleiðsla — afleiðsla í púpumynd — ásamt
nokkrum lausum endum.
Markmiðið með þessari grein táknfræðinnar
er pósitívísk boðskiptakenning eða með öðrum
orðum atferlisfræðileg táknfræði sem er í stakk
búin að gera grein fyrir lyklum og venjum í
mannlegum samskiptum og helst bjóða um
leið upp á drög að kenningu um athafnir. í
langri grein, sem ber heitið „Peirce’s General
Theory of Signs“, kemst W.J. Callaghan að
þessari niðurstöðu:
34