Mímir - 01.07.1987, Blaðsíða 68

andstæðusýn er, samkvæmt Cixous, að drif-
krafturinn innan hennar er dauðinn. Þ.e.a.s. til
þess að annar þáttur parsins öðlist merkingu
verður hann að útrýma hinum. Eins og ljósið
þarf að útrýma myrkrinu til að öðlast merk-
ingu og öfugt. Þannig ríkir sífelld spenna og
þarátta innan hvers andstæðupars. Þessi
barátta fyrir merkingunni er stöðugt að verki
og er „sigurinn“ lagður að jöfnu við virkni og
„ósigurinn“ við óvirkni. I slíkri andstæðuhugs-
un, sem er samofin gildismati karlveldisins, er
hinn „karllegi þáttur“ ætíð sigurvegari og þ.a.l.
tengdur virkni en hinn „kvenlegi þáttur“ tapar
og er tengdur óvirkni.
Þannig leggur karlveldið konuna og hið
kvenlega ætíð að jöfnu við óvirkni og dauða og
útilokar þar með að konan fái nokkuð jákvætt
rými í menningu karlveldisins. „Annað hvort
er konan óvirk, eða hún er ekki til.“2
Undir fyrirsögninni „hvar er hún?“ setur
Cixous upp eftirfarandi andstæðurpör sem
grundvallar-andstæðurnar í sýn karlveldisins:
VIRKNI/ÓVIRKNI
SÓL/MÁNI
MENNING/NÁTTÚRA
DAGUR/NÓTT
FAÐIR/MÓÐIR
SKYNSEMI/TILFINNINGAR
RÖKFESTA/VIÐKVÆMNI
LOGOS/PATHOS3
Á þessum grundvallar-andstæðupörum
byggir vestræn menning og orðræða karlveldis-
ins.
Ef gengið er út frá kenningum Héléne
Cixous má sjá að forsenda þess að karlveldið
haldi sessi er að ekki verði hróflað við þessari
andstæðuhugsun. Ein af meginforsendunum
hlýtur því að vera að konur haldi sig innan
þess óvirka sviðs sem menningin ætlar þeim og
reyni ekki að sundra andstæðunum með því
2Toril Moi op.cit. bls. 105.
3Yfir þessi hugtök eru engin nothæf orð til í íslensku.
Logos þýðir annars vegar orð og hins vegar hinstu rök eða
t.d. að tileinka sér hina karllegu þætti, að brjót-
ast út af sínum „menningarlega bás.“ Það er
kannski einmitt það sem átt hefur sér stað í
kvennabaráttu síðustu áratuga, að konur hafa
ráðist gegn þessari andstæðusýn og reynt að
skapa sér jákvætl rými innan hins virka sviðs.
En hvernig birtist þessi andstæðusýn í bók-
menntum? Er hægt að greina hana og þá
baráttu sem á sér stað milli þessa tveggja sviða,
sem ráðandi afl innan tiltekins bókmennta-
verks?
Héléne Cixous hefur, í framhaldi af þessum
hugmyndum, sett fram kenningu um það sem
hún kallar kvenlegan rithátt sem er n.k. tilraun
rithöfunda til að brjóta niður andstæðusýnina,
losa tungumálið úr viðjum hennar og kanna
nýja möguleika. Þennan rithátt er, eins og gef-
ur að skilja, aðallega að finna í nútímabók-
menntum og er tilkoma hans að rnörgu leyti
tengd frelsisbaráttu kvenna.
Um slíkan rithátt er ekki að ræða í Dalafólki
/, heldur er ritháttur Huldu mótaður af fyrr-
greindri baráttu milli ósættanlegra andstæðna.
Að því leyti er verkið skilgetið afkvæmi síns
tíma: Dalafólk I kom út í Reykjavík árið 1936,
í þjóðfélagi sem skapaði konum ekki mikið
jákvœtt rými. Hér verður því athugað hvernig
þessi andstæðusýn birtist í verkinu og hún
skoðuð með tilliti til tvenndar-kenninga
Cixous um heimsmynd karlveldisins.
A Portrait of the Artist as a Young
Woman?
Dalqfólk / er þroskasaga ísólar Árdal. í
fyrstu köflum bókarinnar er ísól lýst sem barni
er elst upp í faðmi föður síns, fóstru og náttúr-
unnar. Sagan lýsir uppvexti hennar og þroska-
ferli á þann hátt að einungis er brugðið upp
svipmyndum úr lífi hennar á þroskaárunum en
megináhersla er lögð á innra líf hennar, lang-
anir, þrár og drauma. Draumar ísólar og þrár
lögmál tilverunnar. Pathos vísar hins vegar til þess þáttar í
listaverki, skáld- eða myndverki, sem vekur samúðar-
kennd með þeim er verksins nýtur. Hið samúðarvekjandi.
68