Mímir - 01.06.1996, Síða 22

Kvaran sem í Sambýli komst að svipaðri niður-
stöðu þrátt fyrir hervirki fyrri heimsstyrjaldar. Blá
augu smábarns sannfæra söguhetju hans um að
menn séu ekki verri en óargadýr þótt þeir tæti
meðbræður sína í sundur einsog væru þeir skað-
ræðiskvikindi; augun bláu svipta voðaverkin
merkingu, gera illskuna að blekkingu, afvega-
leiðslu, því þótt lostafjöturinn sé oft þyngri en sá
siðferðislegi, þótt fólki sé hvað eftir annað fleygt
útí hryllilegan dauða einsog rigningu á bál vitfirr-
ings, þá blikar fagurlegt leiðarljós í þessum aug-
um. Okkur er með öðrum orðum boðið uppá
heimilislega fagurfræði þar sem enginn spyr af
hverju augu og himnar eru blá að lit en ekki rauð
eða svört; skáldlegum lygum er stefnt gegn hálfs-
annleika morðingjans í guðsvolaðri vitsmunafá-
tækt er lítur á sjálfa sig sem andlega spekt.
3.
Mótsagnir glæpamannsins eiga sér uppsprettu í
hugmyndafræði kristninnar og eru óhugsanlegar
án hennar. Kristindómur miðalda þurfti á glæpn-
um að halda til að öðlast merkingu í huga fólks af
því gengið var útfrá spilltu manneðli sem byggi
yfir brjálæði af þessu tagi, sálrænni vanstjórn sem
brotist gæti fram hvenær sem var. Þessi hug-
myndafræði gerði í sjálfu sér kröfur um hrylling
sem hægt væri að fyrirgefa og berjast á móti; algóð
hugvera hlaut að eiga sér alilla andstæðu í heimi
hlutverunnar. Boðskapur kærleikans var því
fremur byggður á tilveru óhófs og ofbeldis en
hagkvæmni og skynsemi einsog hlutskipti Gilles
de Rais sýnir á óbeinan hátt, þessi tilvistarlegi
skopleikur — að tilbiðja djöfulinn og slátra börn-
um en búast við eilífri sælu himneskrar paradísar
eftir dauðann. Það er því ekki útí bláinn að tengja
þá Jesú Krist saman. Báðir táknbúa þeir afhelgun
manns og náttúru, sundrungu anda og efnis, trúar
og kynlífs, því þótt klofning þeirra hnígi til ólíkra
átta er hún í eðli sínu hin sama. Þeir eiga altént
sameiginlegt að bjóða til sín barnaskara í ekki
ósvipuðum tilgangi ef litið er á hann sem fulltrúa
mannkynsins, hið frumstæða eðli, náttúruvísi
okkar.
Þessar mótímyndir hafna hinni fyrstu ímynd,
hellismálverkinu í Lascaux, hvor með sínum
hætti. Mynd þessi sem gerð var í dögun tímans
lýsir útsprungnum losta í nánum tengslum við of-
beldi náttúrunnar á meðan Kristsmyndin sýnir út-
þurrkaðan losta lafandi á tréstólpa. Hún snýst um
erótíska lífslyst sem þrungin er hryllingi og dauða-
kennd: maður með fuglsgogg liggur berskjalda í
námunda við hættulegt dýr sem stungið hefur
verið spjóti. Samt er limur hans stinnur. Þessi
mynd hefur án efa haft trúarlega þýðingu í upp-
hafi, erótík hennar vísar á helgi náttúru sem lífgar
og deyðir í senn, saurgun og opinberun loða sam-
an í reynslu sem þekkir ekki andstæður. Kannski
má nefna þessa reynslu upplifun óendanleikans í
efninu. Hún helgar efnisheiminn sem slíkan, það
sem kristnin gaf djöflinum á vald, og hún er ger-
ólík ástríðuofsa barónsins sem var andlaus flekk-
un, sjálfsfróandi saurgun, óvirkt gláp og náttúru-
leysi þegar allt kom til alls. Hér mynda böllur, fugl
og vísundur ódeilanlega heild; maður, eilífð og
náttúra verða að einu í ólýsanlegri andrá sem
kristnin hefur leitast við að gleyma um tvær þús-
undir ára. Hún hefur sundrað þessum grundvall-
artáknum þótt stundum tengist þau nú sem áður
fyrr enda er hellismálverkið okkur skyldara en
Kristsmyndin; og samt (eða þessvegna) er þetta
klám, mynd af efnislegum útaustri sem á ekkert
sameiginlegt með vegsemd og siðferðisþroska.
Reynsla hellislistamannsins hefur verið for-
dæmd í gegnum tíðina af því hún gerir menn að
skepnum, var sagt, þótt í raun sé hún sérkenni
mannsins, það sem greinir hann frá dýrum merk-
urinnar. Þessi reynsla ein er óskipt af andstæðum;
örskömm andrá sem um leið er liðin undir lok,
uppnám þarsem lífið flæðir um brúnir sínar í ofur-
gnótt sem hefur verið kennd við ördauða, form
leysast upp í algleymi sem eyðir skynjun rúms og
tíma um stundarbil. Fordæmingin er skiljanleg því
maðurinn losnar fyrir atbeina þessarar reynslu
undan tilbúnum siðferðisgildum, valdi krossanna,
og rennur saman við ólýsanlegan sannleika; hann
verður að forsögulegum manni og nemur tákn
hans af veggnum, fuglinn, spjótið og dýrið í blóði
sínu. Útilokun þessa myndheims hefur valdið
miklum hörmungum því sé djöfullinn tákn um
skynlausa eyðileggingarbrjálsemi þá hefur hann
sjaldan verið iðjusamari en í samfélagi nútímans.
Ofbeldi sem áður laut hringrás náttúru brýst nú
fram í sjálfseyðandi valdníðslu sem sumir kenna
„dauða guðs“ seint á 18du öldinni. Þessi ímyndaði
dauði á að hafa svipt fólk ytri vídd óendanleikans;
hann læsti það inni í eigin líkama og gerði lostann
að viðmiði flestra hluta, er sagt. Hér var að sjálf-
sögðu um sögulega frelsun að ræða, lausn sem
sýndi að tilraun kristninnar hafði mistekist — að
náttúran er náminu ríkari og leitar út um síðir.
20