Mímir - 01.06.1996, Blaðsíða 26

Ármann Jakobsson
Norðangarrinn
Bólu-Hjálmar tveggja alda gamall
Hann starir önugur
framan í mig, þung-
brýndur með sigin
munnvik fýlusvipsins
og hrukkótt enni geð-
vonskunnar en kring-
um úfinn hárkragi,
augun full sársauka.
Bólu-Hjálmar, eins
og Ríkarður Jónsson
sá hann fyrir sér.
Feigur Fjörgynjar-
son. Heldur nöturleg-
ur að sjá, við fyrstu sýn illmannlegur en sú tilfinn-
ing hverfur ef betur er gáð. Petta er ekki kaldur
maður heldur kuldabarinn. Bólu-Hjálmar er
skáld Islands, þess kalda og ágenga lands. Fá
skáld eru jafn íslensk í Ijóðum sínum.
Af þekktustu ljóðum Hjálmars leggur íslenskan
kaldrana. Þau eru ágengur vetrardagur, næða um
lesandann, skilja hann eftir með hroll. Þessi gust-
ur er laus við lof og smjaður: „eru því flestir aum-
ingjar / en illgjarnir þeir, sem betur mega", segir
hann um sveitunga sína. Enginn fær sett sig á háan
hest, þann finnur gusturinn og kveður niður á
jörðina með háði og níði. Þessi kuldi lemur menn
sundur og saman og skilur eftir kalda og veður-
bitna en sterkari en áður. Skáldskapur Hjálmars
er norðangarrinn sem engu eirir.
Islenskast allra skálda. Bólu-Hjálmar var ekki
aðeins skáld heldur hagyrðingur sem orti bréf í
stað lauss máls í anda tímans, hann er rímnakon-
ungur sem heldur tryggð við hinn séríslenska brag
og öfugt við marga aðra tekst honum aldrei betur í
skáldskapnum en þegar hátturinn er erfiður, það
er eins og Hjálmar lyftist í æðra veldi í glímu við
erfiðan brag. íslendingur allra tíma er hann, hag-
yrtur, hrekkjóttur, illur viðureignar, hálfgerður
einfari, skapmikill, níðskældinn. íslendingurinn
þegar á móti blæs, sá sem allt lifir af, hefur munn-
inn fyrir neðan nefið, bitur út í menn og tilveruna
en lifandi, stormur og stórsjór fá ekki grandað
honum. Líf Islendingsins er ekki dans á rósum en
hann heyr sína glímu við það, vopnaður skáld-
skapnum. Fyrsti íslenski blúsarinn var hann kall-
aður nýlega. Kraftaskáld hefur hann einnig verið
nefndur.
Þetta er sá Hjálmar sem okkur er hugleikinn, sá
sem mynd Ríkarðs Jónssonar sýnir, sá sem frá-
sagnaraðferð bókmenntasögunnar þarf á að halda
á sínum stað, alþýðuskáldið, ómenntaður snilling-
ur á undan sínum tíma, „kolsvartur raunsær hrafn
í hópi bláfugla rómantísku skáldanna41.1 En
hversu rétt er sú mynd? Eysteinn Sigurðsson telur
að enda þótt raunsæismenn hafi leitt Hjálmar til
sætis í íslenskri bókmenntasögu sé hann um margt
rómantískt skáld en ekki eru allir á eitt sáttir um
það.2 Hvað sem því líður er víst að í hörpu skálds-
ins eru fleiri strengir en sá napri, hún gefur einnig
frá sér þíðari tóna og skáldið á til mikinn hita,
einkum trúarhita. Undir íslenskum klaka brenna
hjartasár.
En Islendingar vilja hafa sinn Hjálmar hvassan,
eins og í Tímarímu sem sagt var um: „I þessu
voðakvæði er hver hending hert í eitri.“3 Hann er
skáldið sem einn allra sér Island eins og það er,
slitið og gamalt, í Þjóðfundarsöng 1851 og þegar
Island fagnar konungi sínum á Þingvelli 1874.
Hann er sá sem finnst sveitungar sínir aumingjar
og illgjarnir. Hann er sá sem yrkir: „Hæg er leið til
helvítis, / hallar undan fæti“ og „hamingjunni sé
hæsta lof / Hjálmar er bráðum dauður“ og „Mínir
vinir fara fjöld“ og „Mér er orðið stirt um stef“ og
„Æ, hvað ég er aumur“ og svo koll af kolli. Eitur,
beiskja, frost, ömurleiki. Lífið er strit, lífið er
barátta, lífið er eymd. Lífið er svipa sem ber menn
áfram í átt tii dauðans. Hjálmar er ekki skáld
allsnægta og áhyggjuleysis. Kvæði hans eru ort í
„sulti, nakleika, kröm og kvöl“ eins og hann kall-
ar það sjálfur í Umkvörtun en það hefur ekki
24