Mímir - 01.06.1996, Blaðsíða 90

eða til að öðlast fyrstu kynni af einstökum verk-
um. Framsetning Árna er stundum í kennslubóka-
stíl þar sem efnisatriðum er skipt upp í tölusetta
liði frá einum upp í sjö eða átta, eða jafnvel sett
upp í töflur. Þessar töflur eru langoftast upplýs-
andi og bæta við það sem í textanum er sagt.
Aðalkosturinn við slíka framsetningu er vitanlega
skýrleiki, hlutirnir eru einfaldari þegar tvö eða
þrjú meginatriði eru dregin saman í töflu. Aðferð-
in býður hins vegar augljóslega heim hættunni á of
mikilli einföldun. Það finnst mér stundum brenna
við í framsetningu Árna og eins hitt, að töflurnar
gera lítið annað en endurtaka það sem lesandinn
hefur þegar lesið í meginmálinu.
Árni gerir sitthvað fleira til að auka á skýrleika
umfjöllunarinnar en að setja upp töflur. Hann
hefur valið þá leið að endursegja og gera grein
fyrir einstökum höfundum og verkum hvers fyrir
sig en leggur minni áherslu á umfjöllun um ákveð-
in tímabil eða stefnur og strauma. Þetta eykur
notagildi bókarinnar, hægt er að nota hana eins og
uppflettirit og sækja í hana fróðleik um einstaka
höfunda og verk um skáldskaparfræði án þess að
þurfa að lesa bókina alla frá orði til orðs. Á milli
þessara endursagna eru tengikaflar þar sem ein-
stök tímabil eru tekin fyrir og helstu einkennum
þeirra og tengslum meginrita innan þeirra er lýst.
Þessir tengikaflar eru oft heldur rýrir í roðinu og
má væntanlega skrifa það á kostnað þess hve trúr
Árni er sinni sögulegu aðferð.
Það er að sjálfsögðu aldrei hægt að taka alla
með í slíku riti eða taka tillit til allra sjónarmiða,
þó get ég ekki látið hjá líða að gera nokkrar at-
hugasemdir sem allar snúa að 19. öldinni. Mér
finnst heldur lítið gert úr ýmsum kenningasmiðum
þeirrar ágætu aldar, kenningasmiðum sem hafa
haft veruleg áhrif á bókmenntir og bókmennta-
fræði á 20. öld. Þar ber fyrsta að telja þá Edgar
Allan Poe og Charles Baudelaire sem báðir voru
áhrifamiklir kenningasmiðir og gagnrýnendur
jafnframt því að vera skáld. Þá finnst mér hlutur
Brandesar vera gerður ótrúlega lítill. Um hann er
fjallað á um það bil tveimur síðum undir fyrirsögn-
inni „Brandes og raunsæisstefnan“. Hlutverks
hans í uppgangi módernismans í Þýskalandi og
Evrópu og mikilvægi hans fyrir útbreiðslu kenn-
inga Nietzsches í Þýskalandi er að engu getið.
Brandes er raunar ekki einn á báti. Mjög lítið er
fjallað um bókmenntastefnur í Skandínavíu, og
alls ekki fyrr en komið er fram á 19. öld.
Hlutur íslendinga
Helsta nýjungin í þessu riti er umfjöllun Árna um
verk íslenskra fræðimanna á sviði bókmennta-
kenninga. Árni rekur helstu verk íslendinga um
skáldskap og í þessum köflum er margt forvitni-
legt. Kaflinn um 19. öldina er eðlilega lang efnis-
mestur og þar tekst Árna oft vel upp. Einna for-
vitnilegastur þótti mér kaflinn um Tómas Sæ-
mundsson. Þar fjallar Árni meðal annars um
Ferðabók Tómasar og þau viðhorf til skáldskapar
sem þar koma fram. Þessi kafli er dæmi um það
sem hefði mátt gera meira af í bókinni; að leita
heimilda um skáldskaparskilning íslendinga víðar
en í þeim ritum sem höfðu skáldskaparfræðina
beinlínis að meginviðfangsefni. í þeim köflum
sem fjalla um íslenska fræðimenn verður sú af-
mörkun Árna að fjalla eingöngu um skáldskapar-
fræði verulegur galli á bókinni. Skrif íslendinga
um bókmenntir eru kannski ekki mikil að vöxtum
á þessum tíma, en þessi afmörkun gerir það að
verkum að verulegur hluti þeirra liggur óbættur
hjá garði. Ég saknaði til dæmis umfjöllunar um
bókmenntasögur; Hálfdánar Einarssonar og Páls
Vídalíns frá 18. öld og Sveinbjarnar Egilssonar og
Finns Jónssonar frá þeirri nítjándu, svo að dæmi
séu nefnd. Þótt þessi rit fjalli að sönnu ekki um
skáldskapinn í sjálfu sér eða skáldskaparfræðina
birta þau svo sannarlega merka innsýn í hugmynd-
ir íslendinga á fyrri öldum um bókmenntir og
bókmenntasögu. Þá má geta eins rits um skáld-
skaparfræði sem Árni lætur að engu getið. Þetta
eru drög Jóns Ólafssonar Grunnvíkings að skáld-
skaparfræði, sem til eru í handritum og hefði verið
kjörið að kynna fyrir ísleskum lesendum í bók eins
og þessari.
fslenski hlutinn af bók Árna er óneitanlega sá
sem veldur mestum vonbrigðum enda er það sá
kafli sem ástæða var til að binda mestar væntingar
við. Yfirlit yfir íslenska skáldskaparfræði og bók-
menntaumfjöllun er hvergi til og þótt fyrsta skref-
ið í átt að slíku yfirliti sé stigið hér er það að
mínum dómi miklu minna en efni og ástæður
hefðu verið til.
Að lokum
Eins og sjá má eru flestar athugasemdir mínar við
Bókmenntakenningar síðari alda ekki við það sem
er í bókinni heldur fremur það sem er þar ekki.
Þetta er á mörkunum að vera sanngjörn aðferð og