Mímir - 01.06.2005, Side 9

sjálfum, heldur af breytingum á hljóðgildi
áherslusérhljóðanna sem stafirnir táknuðu fyrst
og fremst. Slíkar skýringar hljóta að flokkast sem
brilljant, þótt ekki hafi verið greint frá þeim á síðum
dagblaða þá frekar en nú. Málfræðiskýringar- og
uppgötvanir eru sjaldnast til þess fallnar að verða
fréttaefni í fjölmiðlum.
En þótt Hreinn hafi verið fimur í fræðikenningum
og teóríu, eins og hann sýndi með útskýringum
á hinum og þessum breytingum sem menn
höfðu rakið til hljóðlögmála en reyndust við
nánari athugun frekar tengjast hlutverkum sem
hljóðeinkennum voru valin, lét hann ekki blindast af
kenningunum, og allar hans athuganir og greiningar
eru byggðar á traustum heimildum. Og það var eitt
af því sem ungum íslenskunemum var innprentað
á 7. áratugnum, að ekki dygði að slá fram tilgátum
og hugmyndum án þess að styðja þær nákvæmum
rökum og heimildum. En listin fólst auðvitað í að
skýra skrýtna hluti í gögnunum með innsæi og
túlkunum þar sem vísindahugtökin studdust við
harða og skýra kenningu.
Einkenni á Hreini sem vísindamanni var sem sé
rökfesta og sterk krafa um það að menn færðu
sönnur á hugmyndir sínar. Menn komust ekki
upp með neinn moðreyk eða óljósar vangaveltur.
Mörgum fannst hann harður dómari á prófum og
í úrlausnum, en þegar menn höfðu áttað sig á
hugsanaganginum, gat hann verið gjöfull og mildur
og sparaði ekki hrós ef því var að skipta. Þeir sem
kynntust honum vel lentu ekki í útistöðum við hann
á fræðasviði. Þar voru forsendurnar sem hann
notaði réttlátar á mælikvarða vísindanna eins og
hann skildi þau.
Hreinn var alla tíð afar vantrúaður á svokallaða
generatíva hljóðkerfisfræði, sem var afsprengi
kenninga Noams Chomskys í því sem á íslensku
hefur verið kallað málkunnáttufræði. í boðsfyrirlestri
sem hann flutti á alþjóðlegri ráðstefnu um norræn
málvísindi í Ósló árið 1980 fer hann yfir tilraunir sem
gerðar höfðu verið á 7. og 8. áratugnum til að leysa
ýmis vandamál á grundvelli hinna nýju kenninga.
í stuttu máli sagt var niðurstaða Hreins sú að
ekkert hefði áunnist með þessari nýju kenningu,
varla stendur steinn yfir steini að hans mati í hinum
nýju skýringartilraunum. Og ég hygg að þetta hafi
verið niðurstaða sem hann sá ekki ástæðu til að
breyta, þótt sumum hafi þótt hún í neikvæðara lagi.
Og það var einmitt hið sterka einkenni hans sem
fræðimanns. Hann var fastur fyrir.
Auk þeirra fræðistarfa sem ég hef hér minnst
á er skylt að geta framlags hans til stjórnunar og
félagsmála í málfræði. Hann stóð sumarið 1969 fyrir
fyrstu alþjóðlegu ráðstefnunni undir yfirskriftinni
Nordic Languages and Modern Linguistics, en
hún var haldin í Reykjavík. Sú ráðstefna þótti
einkar glæsileg, en ráðstefnuritið var gefið út undir
merkjum Vísindafélags íslendinga árið 1970. Þessi
ráðstefna var upphafið að röð ráðstefna sem síðar
voru haldnar með reglulegu millibili um Norðurlönd.
Hreinn var líka heilinn á bak við
endurskipulagningu náms í íslenskum fræðum,
þannig að skilið var milli grunnnáms til BA prófs og
meistaraprófs, sem nú er kallað rannsóknatengt
framhaldsnám. Þetta gerðist 1965, mörgum
áratugum fyrr en slíkt nám var tekið upp í öðrum
deildum Háskólans og hefur þótt tíðindum sæta.
Kristján Árnason
7