Mímir - 01.06.2005, Qupperneq 50

eru glæpir Hermanns í Ljósinu og ástkonunnar í
Fossvoginum. Smæð samfélagsins verður Einari að
umhugsunarefni í flugvél frá Reyðargerði: „Hvernig
í dauðanum förum við að því að fela það sem við
höfum að fela í landi þar sem allir eru ofaní öllum“
(NÞA, bls. 104). Efasemdir komafram hjá honum
um sannleika þessarar myndar. Hann gerir sér grein
fyrir því að margt er að breytast í íslensku samfélagi
vegna erlendra áhrifa og ef til vill hefur íslenskur
veruleiki alltaf verið flóknari en okkur finnst á
yfirborðinu: „Kannski var það aldrei þannig að allir
þekktu alla. Kannski þekkti enginn neinn, hvorki fyrr
né síðar“ (NÞA, bls. 104).
Nokkuð staðlaðri mynd er dregin í Hvítu
kanínunni sem gerist að mestu leyti í spænskri sól
í Barcelona, þó svo að það borgarnafn sé aldrei
nefnt berum orðum í sögunni. í Kínahverfinu slær
spillingarhjarta stórborgar þar sem kynlífsknæpur
og eiturlyfjagreni eru við hvert fótmál.
„Kínahverfið," heldur Carvalho áfram.
„Samastaður margra sem þykjast vera venjulegt
fólk.“
„En eru hið gagnstæða?" spyr ég.
„Einmitt. Og okkar Kínahverfi er nánast
Kínverjalaust." (HK, bls. 91)
Brugðið er á leik með samanburð Kínahverfis
Barcelona og Hollywoodkvikmyndarinnar
„Kínahverfið" en á þann hátt myndartexti
bókarinnar samræðu við hefðina og formúlurnar
sem ráða ríkjum í glæþasögunni. Hér má einnig
lesa þá hugmynd að meiri ógn stafi af nýrri
tegund glæpamanna sem fela sig á bak við grímu
dagfarsprýðinnar en þeirra sem bera ógæfuna utan
á sér. Þó að skuggalegri hverfi finnist í Barcelona
en á íslandi er ekki reynt að draga upp þá mynd að
íslendingar séu heiðarlegri en aðrar þjóðir. Þeir þrír
glæpir sem spænski lögreglumaðurinn Carvalho
þarf að glíma við eru allir drýgðir af íslendingum og
brugðið er á leik með andstæðurnar svart og hvítt í
samtali Einars við hann, í myndum af svörtu myrkri
og hvítum salfiski:
Loks segi ég: „Þú skalt ekki taka þetta
persónulega eða þjóðernislega. Sólarlönd eru
athvarf fyrir flóttafólk frá köldum löndum. Það
er ekki þeim að kenna ef helvítis myrkrið og
veturinn fylgja okkur hingað í farangrinum."
„Þú rembist við að vera óþarflega gáfulegur við
þessar aðstæður," svarar hann. Svo veltir hann
vöngum: „Ég hélt til skamms tíma að frá íslandi
fengjum við aðallega saltfisk". (HK, bls. 128)
Ef litið er framhjá erlendum veruleika þá virðist
Einar vera í ró í íslensku umhverfi ef undan er skilið
aðsetur yfirstjórnar Síðdegisblaðsins. Til þess að
ná meiri tökum á aðstæðunum kallar Einar þann
hluta byggingarinnar aldrei annað en Bossanova.
Með gríninu freistar hann þess að gera minna úr
yfirstjórninni og takmarka þannig vald hennar.
Ég labba inn á yfirmannaganginn handan
símamóttökunnar, sem kallaður er Bossanova
meðal annarra starfsmanna. Goggunarröðin
er skýr. Fremst vinstra megin er kompan hans
Ásbjörns, við hlið hennar er skrifstofa Sigríðar
og við endann ræður Hannes ritstjóri ríkjum.
Hægra megin eru skrifstofur markaðsstjórans,
skrifstofustjórans og loks við endann er
Guðbrandur gamli framkvæmdastjóri. Við þessir
óbreyttu komum sjaldnar inn í skrifstofurnar
eftir því sem innar dregur á Bossanova (NÞA,
bls. 22).
Inni á Bossanova hefur smæsta hreyfing merkingu
sem almennir starfsmenn reyna að lesa í og
túlka til þess að vita úr hvaða átt vindurinn blæs.
Staða Einars á blaðinu er tryggð vegna vinskapar
Hannesar ritstjóra en öll röskun á valdajafnvægi
gæti leitt til þess að Einar félli í virðingu innan
vinnustaðarins eða missti vinnuna með öllu ef
marka má orð Ásbjarnar deildarstjóra: „Ef ég
væri almáttugur á blaðinu ræki ég þig hér og
nú“ (NÞA, bls. 6). Til marks um vald Guðbrands
framkvæmdastjóra, sem tilheyrir andstæðri
fylkingu, eraðeins rætt um hann í bókunum, hann
kemur aldrei beinlínis við sögu. Því liggur stærð
hans og máttur í þögninni og í annarra orðum, hann
er ósnertanlegur. Staða Guðbrands á blaðinu er á
sama hátt og Einars tryggð með vináttu við æðri
mann, sjálfan Ólaf Hinriksson fjármálaráðherra.
Umhverfið er því uppfullt af bandalögum og huldum
hagsmunatengslum, frjósömum jarðvegi fyrir
hvítflibbabrot.
Átakaásar og valdaþræðir
Fræðimaðurinn Johan Fornás er einn þeirra sem
fengist hefur við rannsóknir á fjöldamenningu
(popular culture) á sviði menningarfræða og þá
sérstaklega beint sjónum sínum að snertifleti
menningar og samfélags. Nútímavæðing
(modernization) hefur að mati Fornás orðið til þess
að vestrænt samfélag hefur greinst niður í sífellt
fleiri menningardeildir (subcultures) sem lúta ólíkum
reglum, gildum og viðmiðum. Á sama tíma hafa
landamæri opnast með tilkomu tækninýjunga, og
þá sérstaklega Netsins, og aukin hnattvæðing
hefur átt sér stað á sviði menningar, viðskipta og
stjórnmála. Þessi þróun hefur í för með sér að ólík
lífsviðhorf skarast í ríkara mæli en áður sem í senn
gefur aukinni víðsýni byr undir báða vængi en kallar
einnig fram andstæða krafta sem koma fram í
48