Mímir - 01.06.2005, Qupperneq 57

búseta, kyn og menntun foreldra.
Niðurstöður úr könnunum Guðbjargar og
Aðalheiðar voru svipaðar. Þær sýndu að nýja
setningagerðin í máli unglinga er nokkuð útbreidd.
Nemendur samþykktu þessa nýjung frekar með
sögnum sem stýra þágufalli en sögnum sem stýra
þolfalli. Niðurstöðurnar bendatil að breytingin hafi
byrjað á landsbyggðinni og þar er þróunin iengra
á veg komin en í Reykjavík. Niðurstöður úr báðum
könnunum sýndu að menntun foreldra hefur áhrif.
Börn foreldra sem hafa mikla menntun leyfa síður
nýju setningagerðina. [ hvorugri könnuninni var
afgerandi munur á svörum eftir kyni nemenda
(sjá Guðbjörgu M. Björnsdóttur 1997, Aðalheiði
Þ. Haraldsdóttur 1997 og Joan Maling og Sigríði
Sigurjónsdóttur 1997).
3.2 Viðameiri rannsókn
Veturinn 1999 - 2000 stóðu þær Sigríður og
Joan fyrir viðamikilli rannsókn á þessari nýju
málbreytingu. Þær lögðu spurningalista um nýju
setningagerðina fyrir 1731 nemanda í 10. bekk í 65
skólum um land allt, eða 45% nemenda sem eru
fæddir árið 1984. Einnig svöruðu 205 fullorðnir um
land allt spurningalistanum. Á spurningalistanum
voru 68 setningar í handahófskenndri röð, þar
af voru 17 viðmiðunarsetningar, bæði tækar og
ótækar, sem hafðar voru með til að meta hvort
svörin væru marktæk, en 51 setning var með nýju
setningagerðinni í mismunandi setningafræðilegu
umhverfi. Unglingarnir áttu að merkja við einn af
tveim möguleikum:
(9) Leiðbeiningar: Settu x í viðeigandi dálk
Já = svona getur maður sagt!
Nei = svona getur maður ekki sagt!
Einnig voru nemendur beðnir að fylla út blað
með ýmsum persónuupplýsingum. Þeirvoru
beðnir um að greina frá kyni, fæðingarári,
móðurmáli, búsetusögu og menntun foreldra.
Eftir að þeir sem merktu við tvær eða fleiri ótækar
viðmiðunarsetningar voru útilokaðir voru eftir 1695
unglingar og 200 fullorðnir. Þessir 1695 unglingar
skiptust nokkuð jafnt eftir kyni, en í hópnum voru
845 drengir og 850 stúlkur.
Svörunum var skipt í flokka eftir landshlutum;
Vesturland, Vestfirðir, Norðurland, Austurland,
Vestmannaeyjar, Suðurland, Suðurnes, úthverfi
Reykjavíkur og Reykjavík vestan Elliðaáa. í síðaeta
flokknum voru skólar á Seltjarnarnesi og í Reykjavík
vestan Elliðaáa en í flokknum úthverfi Reykjavíkur
voru skólar í Reykjavík sem eru í hverfum austan
Elliðaáa, Grafarvogi, Árbæ og Breiðholti, og skólar
í nágrannasveitarfélögum Reykjavíkur, Mosfellsbæ,
Kópavogi og Hafnarfirði.4
Helstu niðurstöður voru þær að nýja
setningagerðin kemur fyrir í máli unglinga
um allt land en yfirleitt ekki í máli fullorðinna.
Niðurstöðurnar voru þó breytilegar eftir
landshlutum og skar Reykjavík vestan Elliðaáa sig
úr þar sem hlutfall jákvæðra svara var þar mun
lægra en annars staðar. í viðmiðunarsetningunum
var hlutfall jákvæðra svara mjög svipað í öllum
landshlutum, jafnt hjá unglingum sem fullorðnum.
Sigríður og Joan benda á að þetta sé til marks um
að niðurstöðurnar séu áreiðanlegar. Meðal tækra
viðmiðunarsetninga var setning með hefðbundinni
þolmynd sem 93% unglinganna dæmdu tæka.
Þessi niðurstaða bendirtil að þolmynd og nýja
setningagerðin útiloki ekki hvor aðra, með
öðrum orðum þeir unglingar sem samþykkja
nýju setningagerðina virðast einnig samþykkja
venjulegar þolmyndarsetningar.
Niðurstöðurnar staðfestu flest atriðin sem fram
komu í frumrannsókninni. Tölfræðilega marktækur
munur var á jákvæðum svörum í setningum sem
hafa andlag í þágufalli og setningum sem hafa
andlag í þolfalli. Nýja setningagerðin virðist ganga
betur með setningum sem hafa andlag í þágufalli
og sami munur kom fram hjá fullorðnum. Þetta
staðfestir tilgátu Helga Skúla Kjartanssonar (1991,
bls. 18) sem hélt því fram að nýja setningagerðin
væri algengari af sögnum sem stýra þágufalli
en þolfalli. Sigríður og Joan (2001a, bls. 139)
telja þennan mun stafa af því að þegar nýja
setningagerðin er með þágufallssögnum er aðeins
eitt sem greinir hana frá þolmynd, þ.e. ákveðni
nafnliðarins, sjá dæmi (6) hér að framan. En
þegar nýja setningagerðin er með þolfallssögnum
er það einnig fall nafnliðarins og það að sagnir
sambeygjast honum ekki sem greinir hana frá
þolmynd, sjá dæmi (5) hér að framan. Önnur
athyglisverð niðurstaða var að hlutfall jákvæðra
svara í setningum þar sem andlag táknar
manneskju var hærra en í setningum þar sem
andlag táknar hlut, hvort sem andlagið var í þolfalli
eða þágufalli. Sigríður og Joan nefna það sem
hugsanlega skýringu að þessi nýja setningagerð sé
frekar notuð til að lýsa því sem fólk verður fyrir en
því sem hlutir verða fyrir (sbr. Hopper og Thompson
1980). Aftur verður vikið að þessu þegar fjallað
verður um niðurstöður athugunar minnar í kafla
4.2.2.
í rannsókninni voru ýmsar setningagerðir
4 Ástæðan fyrir þessari skiptingu var sú að við úrvinnslu
niðurstaðna kom í Ijós að hlutfall jákvæðra svara í
setningum með nýju setningagerðinni var miklu lægra í
skólunum vestan Elliðaáa í Reykjavík en annars staðar á
landinu og var þessi munurtölfræðilega marktækur. Þessi
flokkun skóla á höfuðborgarsvæðinu sýnir því betur þann
mun sem fram kom.
55