Mímir - 01.06.2005, Side 37

Mynd 1.
Dæmigerður seglbátur frá 19. öld, tólfæringur með Engeyjarlagi og
búinn tveimur reiðum og sprytseglum.
Þeim var hægt að róa í byrleysi eða óhagstæðri
vindátt og þá þurfti að taka á land milli sjóferða því
hafnaraðstaða var lítil. Nútímaskúturnar eru hins
vegar straumlínulaga, komast hratt milli staða og
hafa jafnan svolitla vistarveru með svefnaðstöðu
neðan þilja. Þær eru því í raun þilfarsbátar þótt lltlar
séu.
Þeir bátar skútualdar sem áhugaverðast er að
bera saman við nútímaskútur eru miðlungsstórir
og stórir árabátar frá lokum skútualdar (sjá mynd
1). Þeir voru svipaðir algengum nútímaskútum
að lengd og höfðu að nokkru leyti sambærilegan
seglabúnað. Þeir voru kallaðir fjögurra manna
för, fimm manna för, sexæringar, áttæringar og
tólfæringar. Þessi nöfn eiga ekki við um skútur nú á
dögum enda eru þær ekki búnar árum en hafa þess
í stað litla hjálparvél sem grípa má til í byrleysi.
Margt er líkt með búnaði skúta 20. aldarinnar
og gömlu árabátanna. Þau efni sem notuð voru i
búnaðinn hafa þó gjörbreyst með tilkomu plasts,
ryðfrís stáls, áls, króms og fjölbreyttra spunaefna.
Á myndum 1 og 2 eru sýndir dæmigerðir bátar,
annars vegar frá skútuöldinni og hins vegar frá
seinni hluta 20. aldar. Eftirfarandi upptalning lýsir
atriðum sem helst greinir þessa báta í sundur hvað
varðar byggingu:
Nútímaskútur eru yfirleitt þilfarsbátar, þ.e. hafa
káetu neðan þilja. Gömlu bátarnir voru hins vegar
alveg opnir stafna á milli.
Nútímaskútur hafa hærra mastur og djúpan kjöl
til mótvægis. Bátar skútualdar voru hins vegar
grunnbotna og mjög valtir. Steinar voru notaðir
sem kjölfesta móti reiðanum og ef vel aflaðist
og létta þurfti bátinn var þeim varpað fyrir borð
og síðan endurnýjaðir næst þegar farið var á sjó
(Hrefna Róbertsdóttir 1984).
Aðalsegl nútímaskúta er þríhyrnt og festast
skammhliðar þess á mastur og bómu. Aðalsegl
eldri skúta voru svokölluð sprytsegl. Þau voru
ferhyrnd, fest á mastrið og úr þeim breitt með
sprytnum, sem festur var í efra afturhornið. Neðra
afturhornið var fest í borðstokk með skauti.
Nútímaskútur eru flestar einsigldar (ein sigla
eða mastur) en gömlu árabátarnir voru gjarnan
tvísigldir (tvær siglur). Sprytseglin voru þá tvö,
framsegl og aftursegl.
Nútímaskútur hafa flestar eitt stagsegl, fokkuna,
en á gömlu bátunum var að auki sérstakt segl
framan við fokkuna, svokallaður klýfir, svipað
fokkunni að lögun en minna. Á nútímaskútum
kemur svo til sögunnar belgseglið sem nánar
verður vikið að síðar.
35