Læknaneminn - 01.04.2018, Blaðsíða 129

R
an
ns
ók
na
rv
er
ke
fn
i 3
. á
rs
n
em
a
20
17
12
9
keisaraskurði vegna teppts framgangs með aldri.
Konur 20­29 ára með tepptan framgang voru 12,1
sinnum líklegri til að fæða með keisaraskurði en konur
á sama aldri sem ekki greindust með tepptan framgang
(GLH: 12,1, ÖB:10,8­13,6) en konur 40 ára og eldri
5,8 sinnum líklegri ef þær greindust með tepptan
framgang (GLH: 5,8, ÖB: 6,3­9,2). Þegar leiðrétt
hafði verið fyrir öllum blöndunarþáttum jukust
líkurnar hjá konum 40 ára og eldri og þær urðu 15
sinnum líklegri til að lenda í keisaraskurði ef þær lentu
í tepptum framgangi (GLH: 15,0, ÖB: 5,6­45,7). Sá
blöndunarþáttur sem hafði mest áhrif var fæðingarár
barns. Kom í ljós að konur 40 ára og eldri voru fjórum
sinnum líklegri til að fæða með keisaraskurði ef þær
greindust með tepptan framgang árin 1997­2006
(GLH: 16,3, ÖB: 4,5­70,9) en árin 2007­2015
(GLH: 3,6, ÖB: 3,4­36,3).
Ályktanir: Niðurstöður rannsóknarinnar benda til
þess að ekki megi rekja aukna tíðni keisaraskurða hjá
eldri mæðrum til þess að þær lendi oftar í tepptum
framgangi. Hins vegar má rekja fleiri keisaraskurði
hjá eldri mæðrum til fósturstreitu. Enn fremur benda
niðurstöðurnar til að hlutur keisaraskurða vegna teppts
framgangs hafi breyst á rannsóknartímabilinu. Það er
því líklegt að eldri mæður fái öðruvísi meðhöndlun í
heilbrigðiskerfinu en þær yngri, þröskuldur fyrir því að
fara í keisaraskurð vegna fósturstreitu sé lægri og/eða
fósturstreita algengari og viðhorf til þeirra hafi breyst
á síðastliðnum árum.
Háls- og nefkirtlatökur í
íslenskum börnum á árunum
2005-2016
Nýgengi og möguleg áhrif upptöku
bólusetningar gegn pneumókokkum
Helga Margrét Þorsteinsdóttir1,
Ásgeir Haraldsson1,2, Einar K.
Hjaltested3, Elías Eyþórsson1, Hannes
Petersen1,4, Valtýr Stefánsson Thors 1,2,
Karl G. Kristinsson1,5
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Barnaspítala Hringsins, Landspítala,
3Háls­, nef­ og eyrnadeild
Landspítala, 4Sjúkrahúsið á Akureyri,
5Sýklafræðideild Landspítala.
Inngangur: Háls­ og nefkirtlar gegna mikilvægu
hlutverki í áunna ónæmiskerfinu, einkum hjá börnum.
Stórir kirtlar geta orsakað þrengsli í öndunarvegi og/
eða stuðlað að endurteknum sýkingum í efri loftvegum.
Háls­ og nefkirtlatökur (HNT) eru ein algengasta
aðgerð sem gerð er á börnum en nokkur munur er
á nýgengi á milli landa. Skortur er á gagnreyndum
heimildum um skýran ávinning aðgerða. Markmið
rannsóknarinnar er að meta nýgengi HNT á Íslandi
á árunum 2005­2016 hjá íslenskum börnum yngri en
18 ára, ásamt aldurs­ og kynjadreifingu og möguleg
áhrif upptöku bólusetningar gegn pneumókokkum á
fjölda aðgerða.
Efniviður og aðferðir: Gögn frá Sjúkratryggingum
Íslands (SÍ) veittu upplýsingar um HNT sem gerðar
voru á tímabilinu. Gjaldnúmer aðgerða var nýtt til
að finna tegund og fjölda aðgerða. Upplýsingum um
dagsetningu aðgerðar, læknanúmer, fæðingarmánuð
og ­ár barns, kyn og búsetu var safnað. Aðgerðum
var skipt í tvo flokka; hálskirtlatökur (HT) og
nefkirtlatökur (NT). Ársnýgengi aðgerða var reiknað
eftir aldursári og kyni. Við mat á áhrifum upptöku
bólusetningar gegn pneumókokkum var börnum
skipt í tvo ferilhópa, bólusett og óbólusett. Lýsandi
tölfræðigreining var gerð í R. Tölfræðipróf voru T­próf,
kí­kvaðrat próf og einþátta línuleg aðhvarfsgreining.
Nýgengishlutfall milli bólusettra og óbólusettra barna
var borið saman með Mantel­Haenszel tilgátuprófi.
Niðurstöður: Á tímabilinu voru gerðar 23.296
kirtlatökur á börnum <18 ára á Íslandi; 9.755 HT
og 13.541 NT. Aldursstaðlað meðalársnýgengi HT
á hver 1.000 börn <18 ára var 10,2 og fyrir NT

14,1. Aldursstaðlað meðalársnýgengi HT var hæst
meðal þriggja ára barna, 26,5 aðgerðir/1000 börn og
meðalársnýgengi NT var hæst meðal eins árs gamalla
barna, 107,0 aðgerð/1000 börn. HT voru oftast
gerðar á 3,8 ára gömlum börnum og NT á 1,3 ára
gömlum börnum. Ekki var marktækur kynjamunur
á heildarfjölda aðgerða (P=0,21). Marktækt fleiri NT
voru gerðar hjá drengjum (P<0,001) og marktækt fleiri
HT hjá stúlkum (P<0,001). Fleiri kirtlatökur voru
gerðar á drengjum undir sex ára aldri (P<0,001) en í
börnum yfir sex ára aldri voru kirtlar oftar teknir hjá
stúlkum (P<0,001). Miðaldur barna við HT var 6,3 ár
og við NT 2,1 ár. Meðalaldur drengja við HT var 2,4
árum lægri en stúlkna (P<0,001) og 0,3 árum lægri
við NT (P<0,001). HT fjölgaði á tímabilinu, þrefalt
fleiri HT voru gerðar árið 2014 en 2006 (P<0,001).
Línulegt samband var á milli fjölda HNE lækna sem
fengu greitt frá SÍ og ársnýgengis HT (P=0,013). Eftir
upptöku bólusetningar gegn pneumókokkum fækkaði
NT (P<0,001) en HT fjölgaði (P<0,001) hjá börnum
fimm ára og yngri.
Ályktanir: Nýgengi HT jókst mikið á tímabilinu og
er með því hæsta sem þekkist í heiminum auk þess
sem nokkur fjöldi aðgerða er gerður á mjög ungum
börnum. NT fækkaði marktækt á tímabilinu eftir
upptöku bólusetningar gegn pneumókokkum en HT
fjölgaði á sama tíma. Setja þarf fram skýrar íslenskar
klínískar leiðbeiningar og bæta úr skráningu ýmissa
þátta sem snúa að HNT til að koma í veg fyrir óþarfar
aðgerðir.
Íhlutanir í fæðingu hjá eldri
frumbyrjum 1997-2015
Hjördís Ýr Bogadóttir1, Kristjana
Einarsdóttir1, Ragnheiður
I. Bjarnadóttir1,2,3 og Þóra
Steingrímsdóttir1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Kvennadeild Landspítala, 3Heilsugæsla
höfuðborgarsvæðisins
Inngangur: Meðalaldur kvenna við barnsburð í
vestrænum ríkjum hefur farið stöðugt hækkandi
síðastliðin 30 ár. Eftir því sem konur verða eldri eru
meiri líkur á að þær hafi undirliggjandi sjúkdóma
sem geta haft áhrif á meðgöngu og fæðingu, auk þess
sem meðgöngusjúkdómar verða algengari. Fjölmargar
erlendar rannsóknir sýna að tíðni íhlutana hækkar með
hærri aldri mæðra og að þessi aukna tíðni sé umfram
það sem skýrist af sjúkdómum móður. Svo virðist
sem aldur móður sé því sjálfstæður áhættuþáttur fyrir
íhlutunum. Markmið þessarar rannsóknar var að skoða
hvernig tíðni íhlutana dreifist eftir aldri mæðra hér á
landi og hvort tíðnin hjá eldri mæðrum sé umfram það
sem skýrist af sjúkdómsgreiningum móður.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var aftur skyggn
og voru gögnin fengin frá Fæðingaskrá Landlæknis­
embættisins en þau náðu yfir allar fæðingar á
Íslandi á árunum 1997­2015. Þýðið var takmarkað
við frumbyrjur, einburafæðingar, 37­42 vikna
meðgöngulengd og lifandi fædd börn. Þýðinu var
skipt í konur án greininga, konur með háþrýsting
og konur með sykursýki. Þær íhlutanir sem skoða
átti voru keisaraskurður, áhaldafæðing og framköllun
fæðingar. Við útreikninga á áhættu var aldursbilið 20­
29 ára notað sem viðmið.
Niðurstöður: Þýðið náði yfir 23573 fæðingar. Í
hópnum án greininga voru 20841 mæður, 1151
höfðu háþrýsting og 588 sykursýki. Hjá hópnum
án greininga kom fram hækkun á tíðni íhlutana og
marktæk aukning á áhættu með hærri aldri mæðra
fyrir allar íhlutanir nema áhaldafæðingar hjá konum
40 ára og eldri. Áhættan á framköllun fæðingar var
1,35 hjá konum 30­39 ára og 3,23 hjá konum 40
ára og eldri. Hjá konum 30­39 ára var áhættan
1,27 á áhaldafæðingu. Áhætta á keisaraskurði með
fæðingarsótt var 1,25 hjá konum 30­39 ára og 2,55
hjá konum 40 ára og eldri. Áhætta á keisaraskurði
án fæðingarsóttar var 2,02 hjá konum 30­39 ára og
8,05 hjá konum 40 ára og eldri. Svipuð dreifing var
á tíðninni eftir aldri hjá mæðrum með háþrýsting
og sykursýki en þar sem þetta voru lítil þýði voru
niðurstöðurnar fyrir þessa tvo hópa að stórum hluta
ekki marktækar.
Ályktanir: Tíðni íhlutana jókst með hærri aldri mæðra
umfram það sem skýrist af sjúkdómsgreiningum
móður. Aldur móður er því sjálfstæður áhættuþáttur
fyrir íhlutunum en einnig gætu líffræðilegir þættir haft
áhrif. Þessi aukna áhætta er í samræmi við það sem sést
hefur erlendis.
Langvinnt eitilfrumuhvítblæði á
Íslandi 2003-2016:
Lifun, lyfja- og blóðhlutameðferð
Hrafn Hlíðdal Þorvaldsson1, Anna
Margrét Halldórsdóttir2, Brynjar
Viðarsson3 og Sigurður Yngvi
Kristinsson1,3
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Blóðbankinn, 3Blóðlækningadeild
Landspítala og 4Læknasetrið Mjódd
Inngangur: Langvinnt eitilfrumuhvítblæði (Chronic
lymphocytic leukemia) er algengasta hvítblæðið á
vesturlöndum. Sjúkdómurinn lýsir sér sem uppsöfnun
illkynja B­eitilfruma í blóð, beinmerg og/eða eitla.
Samkvæmt alþjóðlegum greiningarskilmerkjum þarf
fjöldi eitilfrumna í blóði að vera >5x109/L. Til er annað
form sjúkdómsins sem Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
flokkar sem sama sjúkdóm með aðra birtingarmynd,
þar sem hann kemur ekki fyrir í blóði. Einkenni
sjúkdómsins eru yfirborðsprótein svosem CD5 og
CD23. Greining fer fram á frumuflæðissjá eða við
vefjagreiningu. Framgangur sjúkdómsins er misjafn
og margir þættir sem spá fyrir um horfur svosem
klínísk stigun, ofurstökkbreytingarástand IgV
h
,
litningabreytingar o.fl. Algengt er að sjúklingar þurfi
á blóðhlutameðferð að halda þar sem beinmergsíferð
illkynja B­fruma getur haft áhrif á blóðfrumumyndun.
Einnig getur lyfjameðferð og sjálfsofnæmi af völdum
sjúkdómsins valdið skort á ákveðnum blóðfrumum.
Undanfarið hefur verið sýnt fram á að beint Coomb‘s
próf getur haft forspárgildi varðandi framgang
sjúkdómsins. Einnig hefur blóðhlutameðferð lítið
verið rannsökuð innan þessa sjúkdómahóps.Helstu
markmið þessarar rannsóknar eru að athuga umfang
blóðhlutameðferðar hjá íslenskum CLL sjúklingum
ásamt því að athuga hvort Coomb‘s próf tengist lifun,
lyfja­ og blóðhlutameðferð. Einnig var markmið að
skoða lifun og lyfjameðferð sérstaklega.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin er afturskyggð
og nær til einstaklinga greindra 2003­2016. Fengin
voru gögn frá fyrri gagnabanka, Krabbameinsskrá,
blóðlækningadeild Landspítala og Læknasetrinu um
sjúkdómshópinn. Gögnum um blóðhlutameðferð,
ábendingu við fyrstu blóðhlutameðferð, lifun,
einkenni, blóðhag við greiningu, fyrstu lyfjameðferð
og fleira var safnað úr kerfum Blóðbankans,
Landspítalans, Læknasetrinu Mjódd, sjúkrahúsinu
Akureyri og dánarmeinaskrá Landlæknis.
Niðurstöður: Fjöldi látinna á rannsóknartímabilinu
er 73. Þar af létust 31 með CLL eða SLL sem
aðaldánarorsök. Miðgildi lifunar var 9 ár en styttri
hjá eldri sjúklingum ásamt því að þeir sem hlutu
blóðhlutameðferð á sjúkdómstímabilinu tengdist
skemmri lifun. Rúmur þriðjungur sjúklinga fékk
lyfjameðferð á tímabilinu og algengasta fyrsta meðferðin
var FCR. Rituximab var hluti af fyrstu meðferðinni í
73,1% tilvika. Miðgildi tíma að lyfjameðferð var 9,7
ár en styttri hjá þeim sem hlutu blóðhlutameðferð. 37
% sjúklinga hlutu blóðhlutameðferð eftir greiningu
og var algengast að þeir fengu rauðkornameðferð. Svo
blóðflögur og að lokum blóðvatn. Skörun var milli
þeirra sem hlutu blóðhlutameðferð og lyfjameðferð
þar sem 20,2% sjúklinga fengu báðar meðferðir.
Beint Coomb‘s próf var jákvætt í 27 tilvikum af 55