Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2007, Blaðsíða 89
Hið opinbera
Talið er að tekjuafgangurinn hafi numið tæplega 61 milljarði króna árið 2006, sem svarar
til 5,3% af landsframleiðslu. Endurskoðaðar tölur fyrir árið 2005 eru svipaðar fyrri tölum
Hagstofunnar þrátt fyrir miklar breytingar í afkomumati hjá ríkissjóði og sveitarfélögum
en tekjuafgangur hins opinbera er metinn tæpir 54 milljarðar króna sem svarar til 5,2% af
landsframleiðslu.
Kerfislæg afkoma
Til að meta hagstjórnaráhrif ríkisfjármála þarf að aðgreina hagsveifluáhrif frá langtíma-
jafnvægi í tekjuafkomu ríkissjóðs. Slík leiðrétting er gerð á grundvelli mælinga á áhrifum
framleiðsluspennu. Samhliða miklum hagvexti á árinu 2005 jókst framleiðslugetan hratt
en framleiðsluspennan náði hámarki það ár og nam rúmum 4% af framleiðslugetu.
Hægari hagvöxtur á árinu 2006 varð til þess að hratt dró úr framleiðsluspennunni og er
nú áætlað að hún hafi numið 1,9% af framleiðslugetu árið 2006. Afgangur ríkissjóðs hefur
reynst vera minni en fyrri tölur Hagstofunnar höfðu gefið til kynna og er hagsveiflu-
leiðréttur tekjuafgangur ríkissjóðs nú áætlaður 3,9% af landsframleiðslu 2006 samanborið
við 2,8% árið 2005, 0,4% árið 2004 og -1,1% árið 2003. Aðhaldsstig ríkisfjármála náði
þannig hámarki á árinu 2006 en þá hafði kerfislægur afgangur á ríkissjóði aukist um 5%
af landsframleiðslu þrjú undangengin ár.
Afkoma á rekstri sveitarfélaga hefur hins vegar reynst vera betri en fyrri tölur
Hagstofunnar höfðu gefið til kynna og er hagsveifluleiðréttur tekjuafgangur hins opin-
bera nú áætlaður hafa numið 4,6% af landsframleiðslu 2006 samanborið við 3,5% árið
2005, -0,5% árið 2004 og -2,1% árið 2003. Kerfislæg afkoma hins opinbera hefur því batn-
að um 6,6% frá árinu 2003 á sama tíma og mæld framleiðsluspenna óx um 5,9%.
Peningamál
Undanfarin ár hefur Seðlabankinn brugðist við aukinni þenslu í hagkerfinu með
umtalsverðri hækkun stýrivaxta. Uppsveifla í efnahagslífinu var almennt fyrirséð á
grundvelli mikillar fjárfestingar í stóriðju. Sú umbylting sem varð á íslenskum fjármála-
markaði á síðustu árum var hinsvegar ófyrirséð. Þá gáfu fyrri hagtölur ekki tilefni til að
aetla að efnahagsvandinn væri eins mikill og síðari hagtölur leiddu í ljós. Fyrir vikið
hækkuðu vextir minna en til þurfti í byrjun uppsveiflunnar og peningastefnan dró því
minna úr innlendri eftirspurn og verðbólguþrýstingi en gert var ráð fyrir. Hækkun á
gengi krónunnar hélt verðbólgu nokkuð í skefjum framan af en í ársbyrjun 2006 þegar
gengi krónunnar lækkaði ýtti það undir verðbólgu tímabundið. Vegna þessara aðstæðna
skapaðist umtalsverð óvissa um virkni peningastjórnarinnar við að hemja eftirspurn og
halda verðbólgu niðri. Þegar líða tók á árið 2006 fór að hægja á vexti einkaneyslu og er
líklegt að háir stýrivextir hafi haft áhrif í þá veru þótt verðbólgan héldist há út árið. Þá
átti aukið aðhald í ríkisfjármálum talsverðan þátt í að sporna á móti þenslunni.
Vaxtahækkunarferlið hófst í maí 2004 í kjölfar vaxandi innlendrar eftirspurnar og aukins
þunga stóriðjuframkvæmda. í ágúst 2004 hófst mikil samkeppni á íbúðalánamarkaði
þegar viðskiptabankarnir tóku að bjóða upp á íbúðarlán á betri kjörum en áður hafði
þekkst hér á landi sem olli miklum verðhækkunum á fasteignamarkaði samfara aukinni
einkaneyslu. Bankinn brást við með frekari vaxtahækkunum og í lok ársins höfðu
stýrivextir hækkað um 2,95 prósentustig, í 8,25%. Árið 2005 styrktist gengið um tæp 11%
sem ýtti enn frekar undir einkaneysludrifinn innflutning og í ágúst 2005 hófst útgáfa
erlendra aðila á skuldabréfum í íslenskum krónum. Krónubréfaútgáfa erlendra aðila
hefur haft mikil áhrif á innlendan fjármálamarkað. Útgáfa bréfanna hefur verið knúin
áfram af hagstæðum aðstæðum bæði hvað varðar vaxandi vaxtamun og lánsfjáreftir-
spurn á innlendum fjármálmarkaði. í kjölfarið styrktist gengi krónunnar enn frekar.
Seðlabankinn hélt áfram að auka aðhald peningastefnunnar þrátt fyrir að til skemmri
8 7
Tæknianná