Morgunblaðið - 11.04.1987, Blaðsíða 47
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. APRÍL 1987
47
Aðalfundur Landsvirkjunar haldinn á Akureyri í gær:
Hagiiaður af rekstrinum
Raunverð lækkaði 6% meira en búist var við
HAGNAÐUR varð á rekstri
Landsvirkjunar í fyrra, þriðja
árið í röð, í framhaldi af rekstr-
arhalla í sex ár þar á undan.
Hagnaðurinn var að vísu litill, 8
milljónir króna en árið 1985 var
hann 253 milljónir. Þetta kom
fram i máli Jóhannesar Nordals,
stjórnarformanns Landsvirkjun-
ar, á ársfundi fyrirtækisins á
Akureyri i gær.
Jóhannes sagði að ekki hefði
verið hægt að greiða eignaraðilum
neinn arð á árinu, en á fyrra ári
hefðu verið greiddar 45 milljónir
króna í arð. Hann sagði ennfremur:
„Einnig leiddi þetta til um 100 millj-
óna króna greiðsluhalla, sem kom
fram í lakari fjárhagsstöðu. Astæð-
urnar fyrir þessari afkomurýmum,
samanborið við árið 1985, voru
einkum tvær.
í fyrsta lagi lækkaði raunverð á
raforku um 6% meira en að hafði
verið stefnt. í upphafi ársins var
gjaldskrá Landsvirkjunar hækkuð
með hliðsjón af þágildandi verð-
bólguspá stjórnvalda. Var með
hækkuninni að því stefnt, að raun-
verð raforku í heildsölu lækkaði að
meðaltali um nálægt 10% frá fyrra
ári. í kjölfar kjarasamninga féllst
Landsvirkjun á tilmæli stjórnvalda
um endurskoðun gjaldskrár og var
þá tekið fullt tillit til þeirrar spár
um þróun verðbólgu og gengis, sem
kjarasamningamir byggðust á.
Raunin varð hins vegar sú, að verð-
lagsbreytingar fóm vemlega fram
yfir þessi mörk og hafði það í för
með sér, að raunverð á orku varð
á árinu 16,3% lægra að meðaltali
en árið áður. Hefðu fyrri áætlanir
um 10% lækkun raunverðs staðist
hefði afkoman orðið um 130 milljón
krónum betri á árinu.
Hin meginástæða verri afkomu
var óhagstæð gengisþróun bæði
lækkun dollars og norskrar krónu,
sem hluti tekna fyrirtækisins er
bundinn við, en hækkun ýmissa
gjaldmiðla, sem vega þungt í er-
lendum skuldum þess. Til samans
höfðu gengis- og vaxtabreytingar í
för með sér hækkun raunvaxta af
erlendum skuldum úr 4,3% 1985 í
6,2% í fyrra.“
Jóhannes sagði f ræðu sinni að
þótt. lágt orkuverð til neytenda hljóti
ætíð að vera eitt meginmarkmið í
rekstri fyrirtækis eins og Lands-
virkjunar sé skammgóður vermir
af hagstæðu orkuverði, sem ekki
sé fjárhagslegur grundvöllur fyrir
og eingöngu leiði til þallarekstrar
og skuldasöfnunar. „A þessu fékk
Landsvirkjun rækilega að kenna á
áttunda áratugnum og allt fram til
ársins 1983, en þá var orkuverði
haldið langt undir raunverði vegna
verðlagshafta stjómvalda. Mismun-
inn varð síðan að jafna með erlend-
um lántökum. Til dæmis um áhrif
þessarar verðlagsstefnu var það
reiknað út árið 1982, að skuldir
Landsvirkjunar væru þá um 100
milljónum dollurum hærri, en verið
hefði ef raforkuverð hefði fengið
að fylgja almennu verðlagi. Undir
þeirri skuld verðum við nú að standa
með mun hærra orkuverði en ella
væri.“
Frá árinu 1983 hefur stjórn
Landsvirkjunar sjálf ákveðið gjald-
skrárbreytingar, að fengnu áliti
Þjóðhagsstofnunar. Jóhannes sagði
að sú stefna sem fylgt hefur verið
byggist á því sjónarmiði að arðbær
rekstur, sem leyfi eðlilegar greiðsl-
ur skulda og batnandi eiginfjár-
stöðu, sé líklegust til að tryggja
neytendum næga og örugga raf-
orku í framtíðinni á sem hagstæð-
ustum kjörum. „Hafa neytendur
þegar notið árangurs þessarar
stefnu í mikilli lækkun á raunverði
raforku síðustu þijú árin. Þannig
var raunverð á rafmagni frá Lands-
virkjun 40% lægra í lok ársins 1986
en það komst hæst í ágúst 1983.
Miðað við síðustu verðlagsspár má
gera ráð fyrir því, að raunverð á
rafmagni lækki að óbreyttri gjald-
skrá um 6-7% á þessu ári. Síðustu
kannanir á samanburði raforku-
verðs hér á landi og annars staðar
í Evrópu sýna, að ísland er nú kom-
ið í flokk þeirra landa, sem hafa
lægst raforkuverð bæði til heimili-
snota og iðnaðar." Jóhannes sagði
það vissulega kappsmál stjómar
Landsvirkjunar að unnt verði að
halda áfram á þessari braut, „en
það mun því aðeins takast, að ekki
sé hvikað frá heilbrigðum fjár-
hagslegum markmiðum í starfsemi
fyrirtækisins, en stundarhagsmun-
ir, svo sem tímabundin verðlags-
áhrif, verði ekki látin ráða ferðinni."
Halldór Jónatansson forsljóri:
Ný uppbygging gjaldskrár
í gildi í ársbyrjun 1989?
HALLDÓR Jónatansson, for-
stjóri Landsvirkjunar, sagði S
skýrslu sinni að meginniðurstöð-
ur endurskoðunar á uppbygg-
ingu gjaldskrár Landsvirkjunar
lægju fyrir. Samkvæmt þeim er
talið hagkvæmast að láta upp-
byggingu gjaldskrár ráðast af
kostnaði við nauðsynlega aukn-
ingu á framboði afls og orku til
lengri tíma litið.
Halldór sagði: „Til að gjaldskráin
verði kostnaðarrétt að þessu leyti
þarf því að verðleggja rafmagn frá
Landsvirkjun í samræmi við
langtímajaðarkostnað þess, en til
að svo megi verða er nauðsynlegt
að breyta uppbyggingu gjaldskrár-
innar verulega frá því sem nú er
með tilliti til vægis aflgjalds og
orkugjalds. Aflgjaldið þyrfti að
lækka úr um 78% í núgildandi gjald-
skrá í um 47% af greiðslum raf-
veitna vegna rafmagnskaupa, en
orkugjaldið að hækka á móti og
vega um 53% í nýju gjaldskránni í
stað um 22% nú. Ennfremur þyrfti
orkugjaldið í sama skyni að vera
verulega hærra á vetrum en sum-
rum og talið er eðlilegt að tekin
verði upp föst tengigjöld af hlutað-
eigandi rafveitum vegna þess fasta
kostnaðar, sem viðskiptunum fylgir
og í samræmi við fjölda afhending-
arstaða. Slík gjöld yrðu hins vegar
óveruleg miðað við orku- og afl-
gjöld gjaldskrárinnar.
Gjaldskrárbreyting af umræddu
tagi mundi hafa í för með sér lækk-
un rafmagnsverðs til notenda með
fremur lágan nýtingartíma svo sem
til heimila og minni iðnfyrirtækja.
Rafmagnsverðið mundi aftur á
móti hækka til notenda með háan
nýtingartíma. Þetta á við hitaveitur
og iðnfyrirtæki með öfluga stýringu
á aflkaupum. Sama má einnig segja
um næturhitun hjá almennum not-
endum."
Halldór sagði að ný uppbygging
á gjaldskrá Landsvirkjunar taki
vart gildi fyrr en í ársbyijun 1989,
en ekki væri útilokað að um áfanga-
breytingar gæti orðið að ræða.
„Stjóm Landsvirkjunar hefur nú
tekið endurskoðun gjaldskrárinnar
til lokameðferðar fyrir sitt leyti og
er vonast til að ákvörðun hennar
geti legið fyrir um mitt næsta ár.“
Framkvæmdir
Halldór sagði í skýrslu sinni að
framkvæmdum við Blönduvirkjun
hefði miðað vel á árinu 1986 og
þá hefði að verulegu leyti verið lok-
ið við að grafa jarðgöng virkjunar-
innar og stöðvarhúshellinn. „Í
árslok voru göngin orðin samtals
3.100 metra löng og af þeim átti
þá aðeins eftir að grafa 140 metra
í frárennslisgöngunum og um 2.000
rúmmetra af 19.000 rúmmetrum í
stöðvarhúshelli. Lóðréttu göngin,
sem lokið var við á árinu, eru þrýsti-
vatnsgöng og strengja- og lyftu-
göng, samtals 448 metrar að
lengd.“
Fjárhagsafkoman
Halldór ræddi nokkuð um raf-
magnsverð og rafmagnssamninga
í ræðu sinni. Hann sagði m.a.: „A
árinu 1986 urðu tvær gjaldskrár-
breytingar hjá Landsvirkjun. Sú
fyrri hinn 1. janúar, er gjaldskráin
var hækkuð um 14% og sú síðari
L mars, er hún var lækkuð um tö%
í tengslum við kjarasamninga og
með hliðsjón af efnahagsráðstöfun-
um í kjölfar þeirra, sem gerðu ráð
fyrir stöðugu gengi og minni verð-
bólgu en á horfðist í byijun ársins.
Þessar verðlagsforsendur gengu
hins vegar ekki eftir og reyndist
verðlagsþróunin mun óhagstæðari
en spámar um vorið gerðu ráð fyr-
ir.“
Fram kom í máli Halldórs að
meðalverð til almenningsrafveitna
var í fyrra 132,36 aurar á kílóvatt-
stund, en var 125,52 aurar á KWst
árið áður. Hækkunin nemur 5,45%
en hins vegar „var hér um 16,3%
raunverðslækkun að ræða á milli
áranna tveggja, enda lækkaði gald-
skrárverðið mun meir að raungildi
1986 en stefnt hafði verið að eða
um 10% í stað um 6%, sem svarar
til um 3% árlegrar raunverðslækk-
unar. í árslok 1986 hafði gjald-
skrárverðið lækkað að raungildi um
alls 40% frá 1. ágúst 1983, þegar
það var hæst.“
Halldór Jónatansson, forstjóri
Landsvirkjunar
Á árinu 1986 námu rekstrartekj-
ur Landsvirkjunar alls 3.026,1
milljón króna og hækkuðu þær um
220,4 milljónir frá 1985 eða um
7,9%. Rekstrargjöldin voru alls
3.018,2 milljónir króna þannig að
rekstrarhagnaður var 7,9 milljónir.
Eigíð fé T?,þdsYirkjv"fir r.nm~f-
árslok 1986 um 12.200 milljónum
króna, að jafnvirði um 303 milljón-
um Bandaríkjadollara. Það er um
34,3% af heildareign fyrirtækisins,
sem var að fjárhæð 35.534,9 millj-
ónir króna í lok 1986.
Sæstrengiir
Halldór ræddi um þá hugmynd
að tengja ísland meginlandi Evrópu
með jafnstraums háspennustreng
til útflutnings á raftnagni héðan.
Athuganir voru gerðir á þessum
möguleika 1975 og síðan endur-
skoðaðar 1985 og tóku þær til
möguleika á því að flytja 2.000
megavött og 16 TWst (þúsund gíga-
wattstundir) af raforku á ári um
sæstreng til norðurstrandar Skot-
lands og með hugsanlegu úttaki í
Færeyjum. Halldór sagði: „Hingað
til hafa athuganir sem þessar sýnt
að strengurinn yrði alltof dýr til
þess að flutningur ojg sala rafmagns
um sæstreng frá Islandi til Skot-
lands gæti talist fjárhagslega
hagkvæmt. í ljósi mikilla tækni-
framfara í gerð sæstrengja fyrir
mikið dýpi og vegna breyttra að-
stæðna í orkumálum er hins vegar
svo komið að þessi kostur virðist
nú vera orðinn mun álitlegri en'
áður. Landsvirkjun hefur því talið
tímabært að endurskoða enn á ný
áætlanir um sæstrengstengingar
íslands og meginlands Evrópu. Mið-
ast hin nýja áætlun við strengi, sem
flytja um 400 megavött og 3,2 tera-
vattstundir á ári, sem er mun minni
áfangi en áður var miðað við og
jafnframt hagkvæmari, bæði með
tilliti til stærðar virkjana hér á landi
og nýtingar sæstrengsins. Þótt gerð
þessarar áætlunar sé skammt á veg
komin hefur ýmislegt fleira jákvætt
þegar komið fram, sem gerir þessa
hugmynd áhugaverða.“
Halldór sagði að sæstrengur frá
íslandi til Skotlands yrði lagður frá
austurströnd íslands um Færeyjar.
Vegalengdin er alls 950 km. Á
milli íslands og Færeyja yrði
strengurinn á dýpi innan við 500
metra, en á allt að 1.000 metra
dýpi á takmörkuðu svæði milli
Fééreýja óg Skotlands.
Halldór sagði: „Áætlað er að raf-
orkueftirspum í Evrópu muni
aukast um 600 terawattstundir til
aldamóta. Til að fullnægja þessari
auknu eftirspum hafa menn hingað
til einkum staðnæmst við fram-
leiðslu raforku úr kjamorku og
kolum, en það em taldir fjárhags-
lega hagkvæmustu kostimir að
undanskilinni þeirri takmörkuðu
vatnsorku, sem enn er ónýtt á meg-
inlandinu." Hann sagði að almenn-
ingsálitið hefði að undanfömu
snúist í vaxandi mæli gegn kjam-
orku og kolum sem orkugjöfum
vegna þeirrar umhverfismengunar,
sem nýtingu þeirra fylgir, og „þessi
breyttu viðhorf hafa valdið því að
menn eru nú í seinni tíð bjartsýnni
en oft áður hvað snertir möguleika
okkar á auknum útflutningi raf-
magns, annaðhvort óbeint í formi
framleiðsluvöru orkufreks iðnaðar
eða jafnvel beint um sæstreng frá
austurströnd íslands og þá einna
helsttil Skotlands,“ sagði Halldór.
Jóhannes Nordal
Jóhannes Nordal
stj órnarf ormaður
Landsvirkjunar:
Varla raun-
hæft að Lax-
árvirkjun
verði aftur
sérstakt
fyrirtæki
Dr. Jóhannes Nordal minntist
í ræðu sinni á þá hugmynd sem
fram hefur komið, að Laxár-
virkjun verði sjálfstætt fyrirtæki
á ný. Sagðist hann ekki vilja
blanda sér í umræður um það
mál en þó vilja benda á nokkur
atriði, sem menn ættu að hafa í
huga, þegar málið væri rætt.
„Enginn vafí er á því, að mjög
aukin hagkvæmni hefur fengist
með samrekstri virkjananna við
Laxá og Kröfluvirkjunar, en einnig
á ýmsum öðrum sviðum, svo sem
rekstri háspennulína, en framundan
er nýtt álagsstýringarkerfí fyrir allt
landið, sem þetta svæði er mikil-
vægur þáttur í, en það mun skila
auknu öiyggi og spamaði í rekstri,"
sagði Jóhannes. Hann sagði að eft-
ir þá þróun, sem hér hefur þegar
orðið, yæri það varl~ IsngliF raun-
hæfur kostur frá rekstrarlegu
sjónarmiði að Laxárvirkjun verði
aftur gerð að sérstöku fyrirtæki.
„Henni þyrfti þá að minnsta kostfy
að fylgja bæði Kröfluvirkjun og
gufuveitusvæðið við Bjamarflag,
sem Landsvirkjun hefur nú yfírtek-
ið ásamt tilheyrandi háspennulín-
um. Efast ég um, að mönnum þyki
gimilegt að reka þessi mannvirki
sem sjálfstætt fyrirtæki.“
Jóhannes sagði hins vegar allt
öðru máli gegna ef Akureyringar
leituðu eftir að selja Reykjavíkur-
borg eða ríkinu eignarhlut sinn í
Landsvirkjun, þar sem það mundi
litlu breyta varðandi hagkvæmni í
rekstri fyrirtækisins. „Á hinn bóg-
inn er það skoðun mín eftir reynslu
síðustu ára, að aðild Akureyringa
sem nokkurs konar fulltrúa Norður-
og Austurlands í stjóm Landsvirkj-
unar, sé mikilvæg og tryggi betur
að ákvarðanir um rekstur og fram-
kvæmdir séu teknar með hagsmuni
allra landsmanna í huga.“