Morgunblaðið - 11.04.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. APRÍL 1987
Glatað meistaraverk finnst
Rætt við Frank Ponzi listfræðing
ALBIZI-freskan eftir Perug-
ino, sem var þekkt meistara-
verk á endurreisnartímabilinu,
fannst nýlega í einkasafni í
Þýskalandi, en málverkið hefur
verið talið glatað í rúmlega
hundrað ár. Það var Frank
Ponzi listfræðingur sem fann
verkið og tilkynnti um fundinn
i síðasta tölublaði Burlington
sem er listtimarit og gefið út i
London.
Það er sjaldgæft nú á dögum
að meistaraverk finnist frá endur-
reisnartímanum og telst til stór-
frétta þegar það gerist. Enda var
það fyrir samspil tilviljunar og
góðs sjónminnis að Frank fann
verkið, að eigin sögn. Þessi fund-
ur mun hafa áhrif víða. I Push-
kin-safninu í Moskvu er eftirlíking
af freskunni máluð í olíu og tem-
pera á tré og er hún kennd við
skóla Perugino, en safnverðir í
Moskvu töldu frummyndina glat-
aða. Þá er önnur eftirlíking af
verkinu á Yale-safninu í Banda-
ríkjunum og var hún í fyrstu talin
vera eftir Raphael yngri sem var
einn nemenda Perugino, en hún
er nú talin fölsun frá seinni hluta
nítjándu aldar.
Frummyndin sýnir Maríu mey
með lík Jesú og hjá henni standa
heilagur Nikódemus og María
Magdalena. Perugino málaði hana
upphaflega á vegg í San Pier
Maggiore-kirkjunni í Flórens árið
1497. Hann var þá 51 árs og
hafði starfað í fimm ár í Flórens
og var ekki síður frægur kennari
en málari, enda sumir helstu
meistarar endurreisnarinnar nem-
endur hans.
„Ég heyrði fyrst minnst á
freskuna þegar ég var í Flórens
á árunum 1966 og 1967, en þá
aðstoðaði ég við björgun lista-
verka sem lágu undir skemmdum
eftir flóðin miklu,“ sagði Frank.
„Fræðimenn sem voru þar í sömu
erindum ræddu mikið um þessa
mynd sem enginn þeirra hafði
séð. í bók sem Bemard Berenson,
frægur sérfræðingur í list endur-
reisnartímans, gaf út, er mynd
af Albizi-freskunni en hann sá
sjálfur aldrei frummyndina.
Giorgio Vasari (1511—74), ítalsk-
ur listamaður og ævisagnaritari,
lýsir freskunni í ritum sínum og
hrósar handbragði Perugino og
ferskum litum í verkinu. Þá datt
mér aldrei í hug að ég myndi fínna
frummyndina tuttugu árum
síðar," sagði Frank.
Árið 1784 var veggurinn með
frummyndinni fluttur úr San Pier
Maggiore-kirkjunni og í kapellu
Albizi-fjölskyldunnar í Flórens.
Eftirlíking freskunnar í Yale-
safninu í Bandaríkjunum
Eftirlíking freskunnar í Push-
kin-safninu í Moskvu.
Albizi-freskan eftir Perugino, sem talin var glötuð en Frank
Ponzi fann i einkasafni í Þýskalandi.
Þar var freskan næstu 99 árin
þar til hún var seld til Þýska-
lands, árið 1883. Þar hefur hún
síðan verið í einkasafni sömu fjöl-
skyldu mann fram af manni, án
þess að eigendurnir gerðu sér
grein fyrir um hvaða mynd væri
að ræða. Árið 1851 hafði freskan
verið flutt af steini yfir á striga
og er hún því meðal fyrstu mynda
í heimi sem hefur fengið þá með-
ferð. Síðan hefur ekkert verið
gert fyrir hana.
„Ég hef gaman af að grúska
og leita í gömlum skjölum og er
hagvanur á erlendum söfnum. Ef
menn vilja ná árangri í minni
fræðigrein þýðir ekki að sitja
heima og bíða þess að hlutirnir
komi upp í hendurnar á þeim,“
sagði Frank. „Það hefur tekið
mig nokkum tíma að rannsaka
feril freskunnar. Svona fund verð-
ur að staðfesta eftir öllum færum
leiðum og sem betur fer fundust
í fórum eigendanna skjöl frá
Albizi-ættinni þar sem allur ferill
myndarinnar var skráður."
Frank hefur á undanfömum
árum skrifað bækur um íslenska
listasögu fyrri alda og það var
einmitt þegar hann var að leita
upplýsinga um íslenska list, að
hann rakst á „glötuðu" myndina.
Eins og flestir vita hafði hann
meðal annars forgöngu um leitina
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Frank Ponzi listfræðingur
að altaristöflunni í Þingvalla-
kirkju sem hafði lent til Englands
en er nú komin á sinn uppmna-
lega stað. Á sínum tíma fann
hann einnig tvær myndir eftir
Finn Jónsson listmálara, á lista-
safni Yale-háskóla. Þær myndir
höfðu almennt verið taldar glatað-
ar. Þá fann hann einnig einu
myndina sem þekkt er eftir Þor-
stein Illugason Hjaltalín
(1771—1818), íslenskan listmál-
ara sem bjó í Þýskalandi frá átján
ára aldri. Hann var þekktur list-
málari í Þýskalandi en talið er að
verk hans hafí eyðilagst í síðari
heimsstyijöldinni. Þessi eina
mynd sem bjargast hefur eftir
Þorstein birtist ásamt ýmsum öðr-
um fágætum myndum sem Frank
hefur fundið í bók hans: „ísland
á 19. öld“.
„Ég er alltaf að leita og í
síðustu ferð minni hafði ég enn
einu sinni heppnina með mér þeg-
ar ég fann safn gamalla íslenskra
ljósmynda af fólki og þjóðlífi, sem
teknar voru snemma á níunda
áratug síðustu aldar. Þær eru
eflaust meðal fyrstu ljósmynda
sem teknar voru á íslandi. En það
er allt önnur saga,“ sagði Frank
Ponzi að lokum.
Sjá mynd af Albizi-freskunni
á forsíðu Lesbókar i dag.
Sveitalíf
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
JOHN McPHEE: In the High-
lands and Islands. Faber and
Faber 1986.
Richard Jefferies: The Life of
the Fields. Oxford University
Press 1983.
Sedley Sweeny: The Challenge
of Smallholding. Oxford Uni-
versity Press 1985.
John McPhee er Bandaríkjamað-
ur og starfar við The New Yorker,
hefur skrifað nokkrar bækur, m.a.
The Swiss Army. Hann rekur ætt-
ir sínar til Skotlands og í þessari
bók bregður hann upp myndum
af landinu, þaðan sem hann telur
sig ættaðan. McPhee-ættin er frá
Colonsey, eyju út af vesturströnd
Skotlands. Þar dvaldi John McPhee
um tíma og kynnti sér kjör manna
og háttu og segir frá dvöl sinni
þar í iengsta kafla kversins, sem
heitir „The Crofter and the Laird",
þ.e. hjáleigubóndinn og lávarður-
inn. Á nefndri ey er enn lénsskipu-
lag, lávarðurinn á eyna og allar
byggingar, hann verður að halda
við öllum byggingum og einnig er
honum ætlað að annast bænduma
ef á bjátar. Þar sem svo hagar til
var tap landeigandans árvisst.
Núverandi lávarður breytti um
leigumáta, hækkaði leiguna og
gerði ýmsar skipulagsbreytingar,
sem varð til þess að bæta rekstur
og auka tekjur af eigninni. Þetta
þótti ekki gott, en slampaðist þó
og eins og nú horfir er lávarðurinn
verst þokkaði einstaklingur eyjar-
innar, en hann virðist hafa gaman
af þessu, að sögn McPhees. Þetta
er lifandi og skemmtileg frásögn.
Höfundur segir margt af ýmsum
frændum sínum öðrum, sem hann
kynntist. Auk þessa þáttar eru
aðrir þrír, einn um Loch Ness-
skrýmslið, aðrir um whisky-brugg-
ara á meginlandi Skotlands.
Richard Jefferies skrifaði þessa
þætti fyrir rúmum 100 árum og
birti í blöðum og tímaritum. Höf-
undurinn var mikill náttúruunn-
andi og skrifar hér skissur um
landlíf, sveitalíf, veiðar og lýsingar
á ýmsum stöðum, þar sem hann
ferðaðist um eða dvaldi nokkum
tíma. Þetta er nokkurskonar óður
til sveitalífsins, en einnig er hér
að finna sérstæða lýsingu á París,
sem höfundur telur leiðinlega borg.
Þessir þættir eru alkunnir meðal
Englendinga og þykja góðir.
Sedley Sweeny er mikill áhuga-
maður um landbúnað. Hann hefur
stundað búskap í nærfellt 30 ár
og rekur nú nokkurs konar búnað-
arskóla fyrir þá sem vilja stunda
sjálfsþurftarbúskap. í formála
skrifar hann um þær hættur sem
hann telur að ógni hátæknivædd-
um landbúnaði. Allt bendir í þá
átt að landbúnaður verði rekinn
af sölufyrirtækjum eða dreifingar-
fyrirtækjum og sjálfstæðir bændur
muni tilheyra sögunni eftir e.t.v.
nokkur ár. Sweeny álítur að heppi-
legast sé að leggja niður risabúin
og taka upp aftur hóflega stórar
rekstrareiningar, þar sem frum-
kvæði bóndans ráði ferðinni.
Bændum fækkar stöðugt í Banda-
ríkjunum og í ríkjum Evrópu og
ef fram heldur sem horfir verða
þeir horfnir innan tíðar, eins og
áður segir. Hætturnar við há-
tæknivæddan landbúnað eru:
eitumotkun, óhemjuleg notkun til-
búins áburðar, eyðing gróðurmold-
arinnar og úrkynjun búsmalans.
Auk þess versna afurðimar því
meir sem verksmiðjubúskapur fær-
ist í aukana. Vélanotkunin eykst
stöðugt og þörfin fyrir kraftmeiri
vinnsluvélar eykst. Bændur verða
eftir því sem á líður háðari alls-
kyns miðstýringu.
Dreifingar- og sölufyrirtækin
ráða nú orðið algjörlega fram-
leiðsluháttum þeirra og efnahags-
afkomu. Þessi fyrirtæki og
pólitískir fulltrúar þeirra hafa rek-
ið vafasama landbúnaðarpólitík
t.d. hér á landi undanfama ára-
tugi, með því að hvetja bændur til
vafasamra fjárfestinga í ræktun
°g byggingarframkvæmdum og
þegar framleiðslan er orðin of-
framleiðsla og rekstrarforsendur
eru hmndar er þeim att út í hræ-
dýrahald og kanínubúskap. Og nú
síðast smábátaútgerð, sem er ein
þeirra bráðsnjöllu hugmynda for-
ustumanna bændasamtakanna á
Búnaðarþingi í ár. Það virðist unn-
ið að því að gera bændur að
einhverskonar innstæðu-kúgildum
pólitískra dreifingar- og söluaðila.