Morgunblaðið - 20.09.1988, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20 SEPTEMBER 1988
47
STJÓRNARSLIT - VIÐRÆÐUR UM MYNDUN NYRRAR:
Annáll efnahagsaðgerða
Meginatríði stefhuyfirlýsingar rikisstjórnar Þorsteins Pálsson-
ar í efnahagsmálum (8. júlí 1987) vóru: 1) stöðugt gengi krónunn-
ar, 2) að ná niður verðbólgu, 3) að ná jafnvægi í ríkisfiármálum
á þremur árum, 4) að ríkisútgjöld vaxi ekki örar en þjóðarfram-
leiðsla, 5) að ná hallalausum viðskiptum við umheiminn, 6) að
lækka erlendar skuldir, 7) að einfalda skattkerfið og tryggja
betrí skattskil, 8) að örva hagvöxt og stuðla að framforum í at-
vinnulifinu með því m.a. að efia samkeppnishæfhi íslenzkra at-
vinnuvega.
En hveijar vóru helztu efiiahagsaðgerðir ríkisstjómarinnar á
fjórtán mánaða starfstíma hennar?
Fjórþættar aðgerðir í
ríkisQármálum
10. júlí 1987 kunngerir ríkis-
sfjómin fems konar aðgerðir í
ríkisfjármálum. Áætlaður tekju-
auki ríkissjóðs vegna aðgerðanna
var 1.200 m.kr. 1987 og 2.760
m.kr. 1988.
1) Fækkun á undanþágum
frá söluskatti. Áform sett fram
um að taka upp sérstakan sölu-
skatt með lægra hlutfalii, 10%,
af matvælum (öðram en kjöti,
físki, mjólk, ávöxtum og græn-
meti) og nokkram þjónustugrein-
um (lögfræðiþjónusta, fasteigna-
sala, endurskoðun, verkfræði,
arkitektúr o.fl.).
2) Sérstakt gjald á bifreiðir
eftir þyngd: flórar krónur á hvert
kiló.
3) Viðbótarskattur á innflutt
lgarnfóður: kr. 4,- á kg.
4) Lántökugjald á erlend lán
og ríkisábyrgðargjald hækkað.
Áhrif þessara aðgerða á al-
mennan framfærslukostnað
era síðan milduð með hækkun
baraabóta sem og hækkun elli-
og örorkulífeyris, tekjutrygg-
ingar og heimilisuppbótar.
7,23% launahækkun 1.
október 1987
Laun hækkuðu almennt um
7,23% 1. október 1987. Sam-
kvæmt útreikningum Seðlabanka
á þeim tíma þýddi launabreytingin
6,2% hækkun á raungengi krón-
unnar. Þessi „þróun“ hafði nei-
kvæð áhrif á rekstrarstöðu út-
flutnings- og samkeppnisgreina
og veikti fastgengisstefnu stjóm-
arinnar. Stjómvöld gripu þó ekki
inn í þessa framvindu mála.
Jööiuður á einu ári
12. október 1987 birtir ríkis-
stjómin yfirlýsingu um ráðstafan-
ir í efnahagsmálum. Verðbólga
hafði vaxið og viðskiptahalli við
umheiminn aukizt. Af þeim sökum
töldu stjómvöld nauðsynlegt að
„beita samræmdum ráðstöfunum
á öllum sviðum efnahagsmála
gegn þenslu".
Fjármálaráðherra leggur fram
fjárlagafrumvarp, sem gerir ráð
fyrir hallalausum ríkisbúskap
1988. Hér gefur ríkisstjómin sér
eitt ár í stað þriggja til áð ná jöfn-
uði í ríkisbúskapnum. Jafnframt
er ákveðið að ríkissjóður taki ekki
ný erlend lán. Lántökugjald er
ákveðið á erlend lán sem og inn-
lendar fjármögnunarkvaðir. Inn-
flutningsgjöld á bifreiðir hækka.
Fækkun undanþága frá söluskatti
er flýtt, söluskattsundanþága
matvöru felld niður frá og með
1. nóvember (kom þó ekki til
framkvæmda fyrr en um áramót
sl.), en fjármagn til niðurgreiðslu
búvöra aukið.
Jafnframt era kunngerðar ráð-
stafanir á sviði peningamála til
að efla innlendan sparnað og til
að stuðla að jafnvægi á lánamark-
aði.
Fastgengisstefnan er ítrekuð í
yfirlýsingu ríkisstjómarinnar.
Víðfeðm skatt-
kerfisbreyting
4. desember kunngerir ríkis-
stjómin „veigamestu kerfisbreyt-
ingu á sköttum um áratuga
skeið": 1) Lækkun eða afnám
ýmissa tolla, 2) samræmdan sölu-
skatt með fækkun á undanþágum,
3) öraggari tekjuöflun ríkissjóðs
og bætt skattskil, 4) ráðstafanir
til lækkunar verðbólgu.
Hæstu tollar lækkuðu úr 80%
í 30% til að jafna innlent og er-
lent vöraverð. Ýmis vöragjöld era
felld niður. Lagt er eitt vöragjald,
14%, á skýrt afmarkaða vöra-
flokka. Söluskattur ákveðinn 25%
og leggst jafnt á allar neyzluvör-
ur. Mjólk, dilkalgöt, smjör og skyr
hækka þó ekki í verði. Bætur al-
mannatrygginga vóru og veralega
hækkaðar.
Ríkisstjómin segir að þessar
aðgerðir hækki ekki framfærzluv-
ísitölu, á heildina litíð, en lækki
hinsvegar byggingarvísitölu um
2,3% og lánskjaravísitölu um
0,8%.
6% gengisfelling
Næsta dagsetning efnahagsað-
gera er 29. febrúar 1988. Þá send-
ir ríkisstjómin frá sér yfirlýsingu
sem m.a. kveður á um 6% gengis-
fellingu. Gengislækkuninni fylgja
fleiri ákvarðanir til að bæta hag
útflutningsgreina:
1) Endurgreiðsla uppsafnaðs
söluskatts til fyrirtækja í út-
gerð og fiskvinnslu.
2) Launaskattur er felldur niður
í sjávarútvegi og samkeppnis-
greinum iðnaðar.
3) Skuldpm sjávarútvegsfyrir-
tækja við ríkissjóð er breytt í
lán.
4) Vaxtamunur, sem bankar taka
vegna gengisbundinna afurða-
lána, er lækkaður.
Um þetta leyti lækkar og verð
olíu.
Lofað er lögum um starfs-
menntun verkafólks, sem og end-
urskoðun reglugerðar um at-
vinnuleysistryggingasjóð.
Gjald á erlendar lántökur er
tvöfaldað, erlendar lántökuheim-
ildir lækkaðar, aðhald í ríkisút-
gjöldum hert.
Nafnvextir innlánsstofnana
lækkaðir um 2% að meðaltali.
Seðlabankinn lækkar eigin vexti
í viðskiptum við innlánsstofnanir
um 2%.
í fréttatilkynningu stjómarinn-
ar segir: „I kjölfar efnahagsað-
gerðanna verða raunvextir á spa-
riskírteinum ríkissjóðs iækkaðir."
Það gekk eftir.
Þar sagði einnig: „Seðlabank-
inn mun beina því til innlánsstofn-
ana, að þær reikni dráttarvexti
sem dagvexti í stað þess að reikna
fulla mánaðarvexti fyrir brot úr
mánuði." Þetta hefur ekki enn
gerzt.
Þá var heitið framvarpi um
starfsemi § ármálastofnana sem
og um skattskyldu ijárfestingarl-
ánasjóða og veðdeilda banka —
þegar þing kæmi saman.
I tengslum við þessar aðgerðir
vóra bæði lánsfjárlög og Ijárlög
„skorin upp“ og þrengd.
Ný gengísfellíng
Hinn 16. maí 1988 (eftir
„svarta miðvikudaginn svokall-
aða, þegar útstreymi gjaldeyris
úr bönkum landsins var með fá-
dæmum) var gengi krónunnar
lækkað, öðra sinni á starfstíma
ríkissljómarinnar, og nú um 10%
til að afstýra stöðvun atvinnu-
rekstrar og treysta atvinnuöryggi
á landsbyggðinni.
20. sama mánaðar gefur ríkis-
stjómin út yfirlýsingu um aðgerð-
ir í efnahagsmálum í framhaldi
af lækkun krónunnar. Fyrirtækj-
um í útflutnings- og samkeppnis-
greinum heimilað með milligöngu
banka „að taka lán erlendis til
flárhagslegrar endurskipulagn-
ingar“. Byggðastofnun er og
heimiluð lántaka til að styðja slíka
endurskipulagningu fyrirtækja.
Jafnframt era gerðar ráðstaf-
anir til „að veija kaupmátt lægstu
launa" með hækkun trygginga-
bóta og hækkun persónuafsláttar.
Skattleysismörk hækka í 46 þús-
und krónur á mánuði. Aðgerðir
hertar til að auka verðlagsaðhald •
hvers konar.
Eftir að ASÍ og fleiri §ölmenn
samtök launafólks höfðu gengið
frá samningum vóra sett bráða-
birgðalög (launalögin svokölluðu)
til að koma í veg fyrir að tiltölu-
lega fámenn félög hærra launaðra
starfshópa „sprengdu upp“ launa-
rammann með tilheyrandi áhrif-
um á verðlagsþróunina.
Aðgerðir vóra og hertar til að
draga úr § ármagnskostnaði og
jafna starfskjör fjármálastofnana.
Verðbréfasjóðum gert að taka
þátt í innlendri Ijármögnun ríkis-
sjóðs.
Yfirlýsing: „Ríkisstjómin mun
beita sér fyrir lækkun vaxtamun-
ar hjá bönkum og sparisjóðum" —
og mun í upphafí þings „ieggja
fram frumvörp um starfsemi verð-
bréfasjóða, ijármögnunarleigu-
fyrirtækja og annarra ijármála-
fyrirtækja".
Ekki samstaða um
frekari aðgerðir
Rekstrarstaða útflutnings- og
samkeppnisgreina hefur ekki
styrkst, a.m.k. ekki nægjanlega
að mati talsmanna þeirra, þrátt
fyrir endurteknar efnahagsað-
gerðir. Ytri aðstæður (aflabrögð
og verðþróun erlendis) valda vax-
andi erfiðleikum. Sem kunnugt
er af fréttum síðustu vikna og
daga náðu stjómarflokkamir ekki
samstöðu um framhaldsaðgerðir.
Þorsteinn Pálsson, forsætisráð-
herra, hefur af þeim sökum beðist
iausnar fyrir ráðuneyti sitt.
- sf.
Kvennalistinn:
Þjóðstjóra útfæri
efnahagsúrræði
Morgunblaðið/Þorkell
Fulltrúar þingflokks Kvennalistans, Þórhildur Þorleifedóttir og
Kristín Halldórsdóttir, á fúndi með forseta íslands, frú Vigdisi Finn-
bogadóttur, á sunnudag.
Kvennalistinn telur að boða eigi
til kosninga strax. Nauðsynlegt
geti þó veríð að grípa strax til
bráðabirgðaúrræða i efiiahags-
málum og telur þjóðstjóra skársta
kostinn til að útfæra slíkar að-
gerðir. Ályktun sem fimdur
Kvennalistans gerði á fúndi sinum
í gær fer hér á eftir i heild:
„Á undanfömum dögum hefur
Mikilvægt að ná sam-
an um réttar aðgerðir
— segir Danfiríður Skarphéðinsdóttir
formaður þingflokks Kvennalistans
„VEGNA þess mikla öngþveitis
sem rikt hefúr undanfaraa mán-
uði er það viss léttir að þessi
vonlausa stjórn skuli vera
hætta,“ sagði Danfríður Skarp-
héðinsdóttir formaður þing-
flokks Kvennalistans þegar leit-
að var álits hennar á stjóraarslit-
um og stöðunni í stjóramálum.
„Hins vegar er það óþolandi
hvað þjóðin hefur mátt þola vegna
ábyrgðarleysis þeirra sem stjómað
hafa á undanfömum áram og á ég
þá ekki síst við Framsóknarflokk
og Sjálfstæðisflokk sem átt hafa
aðild að síðustu ríkisstjómum,"
sagði Danfríður einnig. „Það er
furðulegt að þeir skuli hafa komið
efnahags- og atvinnulífi þjóðarinn-
ar í þrot. Lausnir þeirra hafa verið
skyndiplástrar og svo virðast þeir
undrast hvað ástandið er orðið
slæmt, þannig að eitthvað virðist
hafa vantað á yfírsýn yfir málin.
Nú er mikilvægt að allir bregðist
rétt við því mikið er í húfi að flokk-
amir sýni ábyrgð og samstöðu og
nái saman um réttar aðgerðir. Við
kvennalistakonur teljum eðlilegt í
kjölfar þessara atburða að fram
fari kosningar sem allra fyrst. Kom
þessi krafa skýrt fram í umræðum
á fjölmennum fundi okkar á sunnu-
dagskvöld. Okkur er ljóst að nauð-
synlegt er að grípa til ráðstafana
strax en jafnframt er ljóst að þær
fela aðeins í sér lauslega hreingem-
ingu.
Að afloknum kosningum verður
síðan að taka ærlega til hendinni
að hætti kvenna og gera hreint í
öllum skúmaskotunum."
ástand efnahagsmála verið málað
mjög dökkum litum — mismunandi
þó eftir því hver heldur á penslinum.
Tiltækar upplýsingar byggja á með-
altölum um rekstrarafkomu útgerðar
og fiskvinnslu, en tölur um frávik frá
meðaltali liggja ekki á lausu. Þjóðin
á rétt á að fá nákvæma vitneskju
um stærð vandans og samanburð á
aðstæðum um land allt. Atvinnurek-
endur sem sífellt geta komið með
vanda sinn til ríkisins og þá jafn-
framt til almennings, verða að standa
skil á því hvað verður um almanna-
fé. Það fé er tekið frá heimilum
landsins, en vandi margra þeirra er
raunverulegur.
Fráfarandi stjómarliðar hafa hald-
ið því fram, að útiit sé fyrir hran
margra framleiðslufyrirtækj a, ef
ekki yrði gripið til aðgerða þegar í
stað. Ef rétt er hlýtur að vekja furðu
að þessir menn skyldu hlaupa frá
vandanum á örlagastundu. Þeir hinir
sömu hafa nú snarlega bragðið sér
í annað hlutverk — hlutverk bjaig-
vættanna, sem ætla að bjarga þjóðar-
skútunni frá skipbroti á elleftu
stundu. Það er skoðun kvennalista-
kvenna, að þeim sé ekki treystandi
einum né heldur eigi þeir að geta
firrt sig ábyrgð, hvorki á aðsteðjandi
vanda né lausn hans.
Staða stjómmálaflokkanna hefur
gjörbreyst frá síðustu kosningum.
Skoðanakannanir hafa ftrekað bent
til þess, að kjósendur vilji breyta
styrkleikahlutföllum á Alþingi. Ólík-
legt er, að atburðir síðustu daga
hafi styrkt stöðu þeirra, sem nú leita
sem fastast eftir valdaaðstöðu.
í ljósi þessa eru kosningar óum-
flýjanlegar. Að öðram kosti situr
þjóðin uppi með ríkisstjóm myndaða
af flokkum sem eiga það eitt sameig-
inlegt að óttast kosningar meira en
stjómarmyndun. Það sem sameinar
þá er hræðslan við áfellisdóm kjós-
enda.
Það ér skoðun kvennalistakvenna,
að í þeirri stöðu, sem nú er komin
upp, sé eina ábyrga lausnin sú að
boða strax til kosninga og leita eftir
vilja þjóðarinnar. Áður en svo getur
orðið þarf engu að síður að grípa til
bráðabirgðaaðgerða í efnahagsmál-
um. Kvennalistinn telur að skásta
stjómin til að útfæra þær aðgerðir
sé samstjóm með jafnri þátttöku
allra flokka, eins konar þjóðstjóm. í
slíkri stjóm leggjast allir á árar eins
og í öðrum björgunarbátum, enda
duga hvorki áratog þeirra einna, sem
sökktu skipinu, né heldur hinna sem
voru þar á 3. farrými.
Verkeftii slfkrar stjómar ætti að
vera að fá nákvæmar upplýsingar
um stöðu einstakra fyrirtækja í fram-
leiðslugreinunum, grípa til nauðsyn-
legra lágmarksaðgerða til að halda
atvinnulffinu gangandi og vemda
kaupmátt lægstu launa. Einnig ætti
hún að ganga frá fjárlögum og láns-
Qárlögum og boða til kosninga svo
fljótt sem unnt er.
Kvennalistakonur lýsa sig reiðu-^
búnar til að vinna að lausn mála á
þessum granni."