Morgunblaðið - 20.09.1988, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20 SEPTEMBER 1988
61
TAHIRIH gleymdur píslarvottur
baráttunnar fyrir réttindum kvenna
Hefðbundinn klæðanður kvenna í Iran um miðja síðustu öld.
eftirBöðvar
Jónsson
Að lokinni velheppnaðri og fjöl-
mennri jafnréttisráðstefnu í Osló
er ekki óeðlilegt að hugurinn reiki
jrfir sögusvið jafnréttisbaráttunnar.
Ég er ekki vel að mér í þeirri sögu
en við blasir þó áhrifamikill þáttur
kvenna á Vesturlöndum í að ryðja
braut nýjum viðhorfum í samskipt-
um kynjanna og hafa þar oft mikl-
ar fómir verið færðar.
Þeir atburðir sem mig langar að
minna á snerta sögu trúar minnar
og áttu sér stað í Iran upp úr 1840.
Við vitum að í íran nútímans eru
réttindi kvenna ekki hátt skrifuð
og við skulum reyna að gera okkur
í hugarlund hveijar aðstæðumar
vom fyrir 140 ámm. Konan var
eign eiginmannsins og mátti oft búa
við verri kjör en búsmalinn. Á það
var litið sem örgustu ókurteisi af
hálfu konu ef hún leyfði sér að eiga
samræður við karlmenn. Þær máttu
auk þess ekki sýna sig á almanna-
færi öðmvísi en huldar þykkum
klæðum frá hvirfli til ilja. Kona sem
ætlaði sér að rísa upp og bjóða
þessum hefðum byrginn þurfti að
vera gædd ofurmannlegu hugrekki
og þreki.
Á þessum tíma var trúarleg
vakning í íran, sem tengdist fyrir-
heitum í spádómum islam um komu
guðlegs boðbera og árið 1844 kom
fram ungur maður, Báb (nafnið
merkir hlið), sem lýsti því yfir að
hann væri fyrirrennari boðberans
fyrirheitna. Einn af fyrstu fylgjend-
um hans var kona að nafni Tahirih.
Hún var snortin af þeirri trúarlegu
vakningu sem fór um landið og
vegna vitmnar í draumi sannfærð-
ist hún um sannleiksgildi yfirlýsing-
ar hans. Bábinn boðaði breytta og
nýja tíma og ein af kenningum
hans varðaði jafnræði kynjanna.
Segja má að Tahirih hafi risið upp
sem merkisberi þessarar kenningar
sem var svo fáheyrð og fífldjörf við
þær aðstæður sem ríktu í landinu
að jaðraði við bijálæði.
Tahirih var sannkailað undra-
bam síns tíma. Hún var af ætt
háttsettra trúarleiðtoga og var fað-
ir hennar þekktastur í þeim hópi.
Strax á bamsaldri vom hæfileikar
þessarar stúlku slíkir að þeir urðu
ekki duldir hvað sem kynferði við-
kom og haft er eftir föður hennar:
„Ég vildi að hún hefði verið dreng-
ur því þá hefði hún gert hús mitt
dýrðlegt og orðið arftaki rninn."
Þegar Tahirih óx úr grasi varð
hún víðkunn sem ljóðskáld auk þess
sem sögur fóm af gáfum hennar
og fegurð en eftir bróður hennar
er haft: „Enginn okkar, hvorki
bræður hennar né frændur, vogaði
sér að taka þátt í umræðu væri hún
viðstödd, slík ógn stóð okkur af
lærdómi hennar og þekkingu. Ef
við áræddum að bera fram tilgátur
varðandi umdeild atriði hinna trúar-
legu kenninga leiðrétti hún okkur
með svo skýmm, greinilegum og
sannfærandi rökum að við gáfumst
upp orðvana."
Þessi unga kona hafði til að bera
þann ofurmannlegan kjark og það
óbilandi þrek sem þurfti til að boða
viðhorf nýrra tíma og hún gerði það
með slíkum eldmóði að fólk flykkt-
ist að til að hlýða á hana. En afleið-
ingamar urðu þær að fjölskyldan
útskúfaði henni, og eiginmaðurinn
rak hana frá sér og bannaði henni
að hitta bam sitt og trúarleiðtog-
amir snemst sameinaðir gegn
henni, en ekkert af þessu dugði til
að draga úr henni kjarkinn heldur
tók hún nú að ferðast um og kynna
þann málstað sem hún barðist fyrir.
Tahirih flutti boðskap hinnar
nýju trúar m.a. í borginni Karbila,
sem var miðstöð trúarlífs í íran.
Klerkamir bmgðust við þessari fá-
heyrðu ósvífni með því að láta hand-
taka hana og fangelsa um nokkurra
mánaða skeið en vísa henni síðan
úr borginni. Þaðan hélt hún til
Bagdad og hófst þegar handa við
að tala máli sínu. Þar endurtók
sama sagan sig. Tahirih kom á
fundi og sat á bak við hengi og
flutti þaðan mál sitt því ekki þótti
tilhlýðilegt að hún væri sýnileg
áheyrendum eða þeim hópi karl-
manna sem átti við hana rökræður.
Hún ræddi þannig við presta og
ffæðimenn sem fóm mjög halloka
fyrir rökvísi hennar og ræðusnilld.
Þetta leiddi til þess að mikilhæfustu
trúarleiðtogar hinna tveggja greina
islam ásamt leiðtogum gyðinga og
kristinna manna tóku höndum sam-
an um að þagga niður í Tahirih.
Trúarleiðtogamir komust að þeirri
niðurstöðu að Tahirih væri hæfi-
leikarík kona sem hefði látið nýj-
ungagimi hlaupa með sig f gönur.
Þeir vom þess fullvissir að um leið
og hún stæði andspænis hópi hátt-
virtra trúarleiðtoga yrði hún auð-
sveip og mundi samþykkja fúslega
að skipa hinn lítilmótlega kvenlega
sess. Hinir lærðu menn vom því
algerlega óviðbúnir algjöm skeyt-
ingarleysi hennar gagnvart samein-
uðum vísdómi þeirra. Hún var ekki
auðmjúk og leiðitöm frammi fyrir
þeim heldur logandi af eldmóði og
segja má að í eldi orða hennar hafí
léttvæg rök þeirra fuðrað upp. Eft-
ir þennan fund litu þeir á hana sem
stórhættulegan og öflugan and-
stæðing.
Tahirih var eins konar tákn nýs
ffelsis. Á fundi sem fylgjendur
Bábsins efndu til í borginni Badasht
„Þessi ung-a kona hafði
til að bera þann ofur-
mannlegan kjark og
það óbilandi þrek sem
þurfti til að boða við-
horf nýrra tíma og hún
gerði það með slíkum
eldmóði að fólk flykkt-
ist að til að hlýða á
hana.“
átti sá fáheyrði atburður sér stað
að Tahirih birtist blæjulaus. Hún
hafði fleygt frá sér þessu tákni urh
óæðri stöðu konunnar í þjóðfélag-
inu. Áhrifin vom rafmögnuð. Jafti-
vel trúbfæðram hennar blöskraði
og stóðu steinmnnir gagnvart þess-
ari fáheyrðu sjón. En Tahirih var
gædd framsýni. Trúarsannfæring
hennar sagði henni að kenningar
Bábsins hefðu sópað burt hefð-
bundnum takmörkunum og hún
hrópaði: „Ég er lúðurþyturinn, ég
er hermerkið." Síðan flutti hún
samkomunni eldheita ræðu sindr-
andi af mælsku.
En nú fór róðurinn að þyngjast.
Tahirih hafði hleypt af stað slíkum
óróa að yfirvöld sóttu hana til saka.
Nefnd fræðimanna lagði til að hún
yrði tekin af lífi og var svo gert
og eftirfarandi lýsingu á aftöku
hennar er að finna í bókinni „Og
sólin rís“.
Þeir fóm með Tahirih inn í garð
utan við borgarhlið Teheran.
Aziz Khan af Sardar og liðsfor-
ingjar hans sátu að drykkju þeg-
ar þau komu á vettvang. Þeir
tóku ekkert eftir, að Tahirih
nálgaðist vegna vímu og hlátra-
skalla. Tahirih steig af baki og
sneri sér að syni borgarstjórans
sem fylgt hafði henni sem vinur.
Hún bað hann að vera milli-
göngumann.
„Þeir munu velja þann kost að
kyrkja mig,“ sagði hún. „Fyrir
löngu lagði ég til hliðar þennan
silkiklút sem ég vonaðist til, að
notaður yrði í þeim tilgangi. Nú
afhendi ég þér hann. Ég hef litla
löngun til að ávarpa böðla mína
meðan gleðskapur þeirra stendur
sem hæst.“
Sonur borgarstjórans gekk til
Aziz Khans, sem bandaði honum
frá. „Tmflaðu okkur ekki meðan
við emm að skemmta okkur.“
Svo skellihló hann og sneri sér
að kunningjum sínum. „Kyrkið
þennan kvenmannsræfil," sagði
hann háðslega við undirmenn
sína, „og kastið líkinu í gryfju."
Þannig urðu endalok Tahirih.
Hún var í hópi mestu lærisveina
Bábsins. Auk þess var hún fyrsti
píslarvottur kvenréttindabarátt-
unnar. Þegar dauðastund hennar
nálgaðist sneri hún sér að þeim
sem gættu hennar og mælti
djarflega: „Þið getið tekið mig
af lífi þegar ykkur þóknast, en
þið getið ekki stöðvað sókn
kvenna til frjálsræðis."
Ferill hennar var stuttur en
glæsilegur, viðburðaríkur og
harmsögulegur. Frægð Tahirih
jókst og magnaðist engu síður
en orðstír Bábsins sem var upp-
spretta innblásturs hennar.
Ljóst er að áhrifanna af baráttu
Tahirih gætti allt til Vesturlanda
því margir vestrænir fræðimenn
fylgdust með því sem var að gerast
í Iran á þessum ámm og bára vitni
um hugrekki hennar og áræðni sem
síðan varð kynsystram hennar á
Vesturlöndum hvatning til sóknar.
Curzon lávarður staðhæfir afdrátt-
arlaust í bók sinni um Persíu: „Eng-
inn skyldi lítilsvirða gmndvöll trú-
arbragða sem vakið geta hjá fylgj-
endum sínum svo sjaldgæfan og
fagran sjálfsfómaranda." Hann
segir einnig: „Hetjuskapur hinnar
yndisfögm en giftusnauðu skáld-
konu en einn af átakanlegustu köfl-
um í sögu síðari tíma.“
Prófessor E.G. Browne sagði, að
þótt trúarbrögð Bábins gætu ekki
fært neinar aðrar sönnur á mikil-
leik sinn en að hafa innblásið slíka
konu þá væri það fullnægjandi.
„Það er sjaldgæft fyrirbæri, að
önnur eins kona komi fram í nokkm
landi og á nokkurri öld en í landi
eins og Persíu er það hreint undur
— já, næstum kraftaverk."
Marianna Hainisch, móðir eins
af forsetum Austurríkis, sagði:
„Fullkomnasta fyrirmynd kvenþjóð-
arinnar var Tahirih."
Leikkonan Sarah Bemhardt bað
leikskáldið Catulle Mendes að færa
ævisögu Tahirih í leikrænan bún-
ing, og höfundurinn kallaði hana
„hina persnesku Jeanne d’Arc".
Ein af athugasemdum sagnfræð-
inganna sem fylgdust með lífi henn-
ar, hljóðar svo. „Þegar litið er yfir
stuttan feril Tahirih vekur tvennt
mesta athygli, eldmóður hennar og
hversu gersneydd hún var allri ver-
aldarhyggju. Heimurinn var henni
ekki meira virði en handfylli dufts."
Tahirih var tekin af lífi í ágúst-
mánuði 1852.
Heimildir:
Og sólin rís: William Se-
ars.
Tahirih, the pure: Martha
Root.
Höfundur er baháítrúar.
Stöllurnar Fríða Sigurðardóttir og Svanheiður Lóa Rafnsdóttir efndu
fyrir nokkru til hlutaveltu til ágóða fyrir Rauða kross íslands og
söfnuðu þær 1000 kr.

Félagarnir Bryiýar Hauksson og Friðjón Björgvin Gunnarsson héldu
hlutaveltu til ágóða fyrir Gigtarfélag íslands og söfiiuðu rúmlega
1500 krónum.
Gunrvar Ásgeirsson hf.
Suöurlandsbraut 16 • Simi 69 16 00
E9 QB
SPECK
Lensi-, slor-, skolp-,
sjó-, vatns- og
holræsa-dælur.
HUSQVARNA
OPTIIVIA150
Sendum í póstkr.
Útvegum einnig dælu-
sett meö raf-, Bensín-
og Diesel vélum.
SQmiuteiogjiyiir
Vesturgötu 16,
sími 13280
SKÓLAFÓLK
VASATÖLVUR
í úrvali frá:
CASIO
SHARP
IBICO
Texas instruments
Trump-adler
Daniel Hechter
Pira comp
Það þarf ekki að
sauma margar
buxur eða blússur
til að Optima 150
borgi sig.
HUSQVARIMA
hægrihönd
heimilisins.