Morgunblaðið - 20.09.1988, Qupperneq 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20 SEPTEMBER 1988
Jóhann varð undir
í fræðilegri baráttu
Skák
Margeir Pétursson
Anatólíj Karpov sigraði Jó-
hann Hjartarson í áttundu um-
ferð Interpolis-skákmótsins í Til-
burg- á sunnudaginn. Þar með tók
Karpov forystuna á mótinu, því
** keppinautur hans um efsta sætið,
Nigel Short, gerði jafntefli við
Jan Timman. Skák þeirra
Karpovs og Jóhanns var mjög
athyglisverð. Tefld var Slavnesk
vörn og varð uppi á teningnum
mjög vandmeðfarið afbrigði sem
þeir hafa báðir teflt með hvitu
nýlega. Það er óvenjulegt að því
leyti að svartur fórnar manni
fyrir þijú peð til að varna því
að hvítur byggi upp öflugt peða-
miðborð.
Karpov tefldi þetta afbrigði fyrst
á atskákmótinu á Spáni í vor og
notaði það til að sigra landa sinn
Tukmakov, sem var þó álitinn einn
helsti sérfræðingur í afbrigðinu,
hafði m.a. ritað um það í alfræði-
bókina um skákbyijanir. Jóhann
beitti því síðan gegn Hubner á
heimsbikarmótinu í Belfort og varð
Þjóðveijinn að taka á öllu sínu til
að halda jafntefli. Næst sást það á
sovézka meistaramótinu, þar fékk
hvítur unnið tafl í tveimur skákum,
þótt aðeins önnur þeirra ynnist.
Karpov beitti því síðan sjálfur
gegn Hiibner í fjórðu umferð Til-
burg-mótsins, en þá mætti Hubner
mjög vel undirbúinn til leiks og
hélt jafntefli. Það urðu töluverðar
umraeður um þá skák í blaðamanna-
herberginu, Vlastimil Hort hitti
e.t.v. naglann á höfuðið í fyrirlestri
sínum þann daginn er hann sagði:
„Hubner varðist frábærlega vel
gegn Karpov og hélt jafntefli á
stöðu sem margir aðrir hefðu tap-
að. Þetta mannsfómarafbrigði er
mjög athyglisvert, ef svartur getur
notað það, leysir hann mörg vanda-
mál Slavneskrar vamar. Hvíta stað-
an er hins vegar þægilegri og mig
gmnar að þetta afbrigði eigi eftir
að sjást mikið á næstunni."
Öðmm skákum í áttundu um-
ferðinni lauk með jafntefli. Short
hafði hvítt gegn Timman. Nikolic
hvítt gegn Van der Wiel og hefur
Júgóslavinn nú gert allar skákir
sínar jafntefli, sem er með ólíkind-
um, því hann teflir allra manna
hvassast. í sjöundu umferðinni var
hann t.d. með gjömnna stöðu gegn
Portisch. Þá gerðu þeir Hiibner og
Portisch stutt jafntefli.
Úrslit í biðskákum úr sjöundu
umferð urðu þau að þeir Karpov
og Short sömdu jafntefli og sömu-
leiðis Timman og Van der Wiel.
Timman hafði átt vinningsstöðu í
skákinni, en biðleikur hans var mjög
slæmur.
Staðan eftir átta umferðir:
1. Karpov 5V2 v.
2. Short 5 v.
3. -5. Hiibner, Portisch og Nikolic 4 v.
6. Timman 3V2 v.
7. -8. Jóhann og Van der Wiei 3 v.
Jóhann hefur nú tvívegis orðið
að lúta í lægra haldi með svörtu
gegn Anatólíj Karpov. Fyrra skiptið
var á heimsbikarmótinu í Belfort.
Fremur ólíklegt er að þeir mætist
aftur fyrr en í áskorendaeinvíginu
í Seattle eftir áramótin, en ekki er
þó loku fyrir það skotið að þeir lendi
saman á Ólympíuskákmótinu í Sal-
oniki.
Skák þeirra Karpovs og Jóhanns
gekk þannig fyrir sig:
Hvítt: Anatóljj Karpov
Svart: Jóhann Hjartarson
Slavnesk vörn
1. d4 - d5 2. c4 - c6 3. Rf3 -
Rf6 4. Rc3 — dxc4 5. a4 — Bf5
6. Re5 — e6 7. f3 — Bb4 8. e4 -
Bxe4 9. fxe4 — Rxe4 10. Bd2I?
Þekkt leið til að gera stutt jafn-
tefli er 10. Df3 — Dxd4 11. Dxf7+
- Kd8 12. Bg5+! - Rxg5 13.
Dxg7 — Bxc3+ 14. bxc3 — Dxc3+
og svartur þráskákar.
Jóhann Hjartarson
10. — Dxd4 11. Rxe4 — Dxe4+
12. De2 - Bxd2+ 13. Kxd2 -
Dd5+
Á heimsbikarmótinu í Belfort
lenti Hubner í talsverðum erfiðleik-
um með svörtu gegn Jóhanni, eftir
13. - Dd4+ 14. Kc2 - Ra6 15.
Rxc4 - 0-0-0 16. De3 - Rb4+ 17.
Kb3 - Dxe3+ 18. Rxe3 - Hd4 19.
Rc4
14. Kc2 - Ra6 15. Rxc4 - 0-0-0
16. De5 - f6 17. De3
Áður fyrr þótti sjálfsagt fyrir
hvít að tefla þetta afbrigði með því
viðhorfi að skipta upp á drottning-
um við fyrsta tækifæri. Karpov er
hins vegar óhræddur við að geyma
kóng sinn úti á miðju borði f mið-
tafli og vill ekki fara í endatafl fyrr
en skilyrðin eru orðin hagstæðari.
17. - c5 18. Kb3
Hér breytir Karpov út af skák
sinni við Hubner í 4. umferð Til-
burg-mótsins sem tefldist: 18. Be2
- Rb4+ 19. Kb3 - Rc6 20. Kc3 -
Rd4 21. Bf3 - Rxf3 22. gxf3 -
Dd4+ 23. Dxd4 — Hxd4 og svartur
var ekki í verulegum vandræðum
með að ná jafntefli á þetta endatafl.
18. - Rb4 19. Hcl - Rc6
Það lá ekki á að koma riddaran-
um yfir á d4. Hér kom mjög vel til
greina að bíða átekta með t.d. 19.
— Kb8 eða 19. — e5 og ef 20. Be2
þá á 20. — Rc6 vel við.
20. Ka3 — Rd4 21. Ra5! - eö 22.
Dc3 - b6 23. Rb3 - Dxb3+ 24.
Dxb3 - Rxb3 25. Kxb3
Þijú peð eru yfirleitt talin fullar
bætur fyrir biskup, en hvítur stend-
ur samt heldur betur að vígi í þessu
athyglisverða endatafli. Biskup
hans nýtist mjög vel til að halda
svörtu peðunum í skefjum og svarta
Anatolly Karpov
peðakeðjan á kóngsvæng þarf að
komast lengra af stað til að valda
hvíti erfiðleikum.
25. - Hd4 26. h4 - Had8 27. Bc4
- Kc7 28. h5 - Hg4 29. h6 -
Hxg2?
Mjög slæm mistök í endatafli.
Nauðsynlegt var 29. — g6, því nú
sundrast ekki bara svarta peðastað-
an, heldur nær hvítur líka að virkja
báða hróka sfna.
30. hxg7 - Hxg7 31. Hcfl - Hd6
32. HI16 - e4
Svarta staðan er orðin töpuð,
sundruð peð hans eru ekkert mót-
vægi gegn biskupnum sem hvítur
hefur yfir og það er aðeins tíma-
spursmál hvenær þau falla. Það var
ekki einu sinn hægt að reyna 32.
- Hd4 33. Hfxffi - Hg3+ 34.
Ka2, því eftir 34. — Hxc4 verður
svartur auðvitað mát í tveimur leikj-
um.
33. Hhxffi - h5 34. H6f4 - Hd4
35. Hf7+ - Hd7 36. Hxg7 -
Hxg7 37. Hf4 - Hg3+ 38. Kc2 -
Hg2+ 39. Kc3 - Hg3+ 40. Kd2-
Hg4 41. Hf7+ - Kd6 42. Ke3 -
a6 43. Bxa6 og svartur gafst upp.
Þetta harðsnúna lið efhdi til hlutaveltu í Glaðheimum 22 hér í bæn-
um fyrir nokkru til ágóða fyrir Blindrafélagið. Söfhuðu þeir 2500
krónum. Strákarnir heita: Alfreð Hall, Gunsteinn Hall, Andri Helga-
son, Árni Helgason, Diddi og Ágúst Gunnarssynir.
Sönn velgengnisaga
úr fátækrahverfinu
Olmos (með derhúfu í miðið) og stærðfræðibekkurinn með Lou
Diamond Phillips í fararbroddi.
Kvikmyndir
Amaldur Indriðason
Að duga eða drepast („Stand
and Deliver“). Sýnd í Bíóhöll-
inni.
Bandarísk. Leikstjóri: Ramon
Menendez. Handrit: Ramon
Menendez og Tom Musca.
Framleiðandi: Tom Musca.
Kvikmyndataka: Tom Rich-
mond. Tónlist: Craig Safan.
Helstu hlutverk: Edward Ja-
mes Olmos, Lou Diamond
Phillips, Rosana De Soto og
Andy Garcia. Wamer Bros.
1988.
Það vakti nokkra athygli í Los
Angeles fyrir nokkrum árum
þegar fréttir bárust af einstökum
stærðfræðiárangri nokkurra
menntaskólanema í fátækra-
hverfi - barrios - spænskra
ameríkana. Einn bekkurinn í
Garfield-menntaskólanum
þreytti níðþungt landspróf í ör-
smæðafræði, sem aðeins tvö pró-
sent menntaskólanema leggja
yfirleitt í en prófíð gefur einingar
til háskólanáms. Allur bekkurinn
stóðst prófíð, þriðjungur með
bestu einkunn. Prófanefndin
trúði. ekki eigin tölum. Hvemig
gat þetta verið? Hvaðan kom
þessi mikli stærðfræðiáhugi í fá-
tækraskóla sem skorti allt nema
áhugaleysi?
Svarið var Jamie Escalante.
Hann fór úr vel launuðu starfi í
illa launað kennarastarf og.þegar
hann kom í skólann að kenna
tölvufræði voru engar tölvur til.
Leikfimiskennarar kenndu
stærðfræði, götuklíkur óðu uppi,
slagsmál, dóp. Stærðfræði var
það síðasta sem nokkmm datt í
hug að kæmi að gagni. Allt í
lagi með 2+2=4 en -2+2=0 var
bara rugl. „Til hvers ætti ég að
læra reikning? Ég fékk sólartölvu
með kleinuhringjunum mínum,"
kallar einn nemandinn.
En Escalante kunni tökin á
lýðnum. Fyrir það fyrsta var
hann einn af þeim, kom frá
Bólivíu, og talaði þeirra tungu.
Hann byggði upp sjálfstraust
þeirra og gerði þau stolt af uppr-
una sínum. Hann talaði um may-
ana og hvað þeir voru miklir
stærðfræðingar. „Þið hafíð
stærðfræði í blóðinu." Og hann
hæddist að töffurunum sem töldu
síg ekki þurfa á stærðfræðinni
hans að halda. „Harðjaxlar
steikja kjúklingalæri alla ævi.“
Og hann gerði stærðfræðina
skemmtilega og auðskilda og tók
dæmi úr veruleika nemend-
anna.„Carlos á fimm kærustur
u
Hann varð vinur þeirra og fé-
lagi, meistari og sáluhjálpari.
Einn töffarinn vildi ekki sjást
með skólabækur á almannafæri,
pabbi einnar vildi að hún ynni á
veitingastað fjölskyldunnar, einn
vildi vinna til að geta keypt bíl.
„Vildirðu ekki frekar hanna bíl
en keyra?“ Hann tók þátt í vanda-
málum þeirra og á móti tóku þau
þátt í stærðfræðinni hans. Hann
gaf þeim trúna á sjálf sig og það
sem mikilvægast var, hann gaf
þeim ganas - löngun. Löngun til
að mennta sig og rífa sig upp
úr fátækrahverfínu.
Edward James Olmos,
ísklumpurinn úr sjónvarpsþátt-
unum „Miami Vice“, leikur Es-
calante í myndinni sem gerð var
um kennarann og nemenduma
hans og heitir Að duga eða drep-
ast („Stand and Deliver") í
íslenskri þýðingu en er nú sýnd
í Bíóhöllinni. Myndin er ákaflega
vel gerð úttekt á enn einni
amerískri velgengnisögu um ein-
beitingu og vilja til að sigrast á
næstum óyfirstíganlegum erfið-
leikum gegn fordómum og slæm-
um aðstæðum, algerlega væmni-
laus og ófölsk, fyndin og
skemmtileg og jafnvel spenn-
andi. Hver hefði haldið að stærð-
fræði gæti verið svona fjörleg,
full af hjartahlýju og manneskju-
legum tilfinningum? Olmos hefur
gert á sér útlitsbreytingar sem
Robert De Niro hefði verið hreyk-
inn af. Hann hefur gert sig mörg-
um árum eldri með því að þynna
á sér hárið og fitna og áskapa
sér hægar hreyfíngar, lotinn og
vinalegur en alltaf kaldhæðinn
tekur hann þátt í baráttu nem-
endanna sinna af heilum hug.
Hann á skilinn Óskarinn fyrir
leik sinn.
Áhrif spænskra ameríkana á
bandaríska menningu hvort sem
er í bókmenntum, leiklist, tónlist
eða kvikmyndum eru sífellt að
aukast og Að duga eða drepast
er mikilvægt dæmi um þá þróun.