Morgunblaðið - 07.12.1991, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 07.12.1991, Blaðsíða 18
18 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 1991 FRÖNSKU LAMPARNIR FALLEG HÖNNUN MARGAR OERÐIR 5 w i 0. le Öauphin FRANCE HEKLA LAUGAVEGI 174 S 695500/695550 VÖNDUÐ JÓLAGJÖF tískuverslun, Kringlunni, sími 33300. Vinsœlu frotteslopparnir komnir aftur á einstöku veröi frákr. 6.900,- Einnig satinnáttkjólar og sloppar, náttfót og náttserkir.. Þjóðlíf í dölum Skagafjarðar Bókmenntir Sigurjón Björnsson Þjóðlíf og þjóðhættlr Bókaútgáfan Örn og Örlygur hf. Reykjavík 1991, 333 bls. Guðmundur á Egilsá hefur margt skrifað og er löngu kunnur af rit- störfum sínum. Fimmtán bækur, auk þeirrar sem nú birtist, eru tald- ar í ritaskrá hans fremst í þessari bók: unglingabækur, skáldsögur, ævisögur, sagnaþættir og ljóð. Engu að síður kom þessi bók all- mjög á óvart a.m.k. þeim sem þetta ritar. Því veldur tvennt. Annars vegar er Guðmundur allmjög við aldur, meira en hálfníræður (f. 1905) og á þeim aldri standa fáir í miklum andlegum umsvifum ef þá nokkrum. Hins vegar vekur það furðu hversu bók þessi er mikil og góð. Gerð hennar hefur bersýnilega útheimt mikla vinnu og góða and- lega burði. Texti þessarar bókar er 280 bls. í stóru broti. Að vísu er allmikið af myndum. Guðmundur segir hér frá mann- lífi, atvinnuháttum og þjóðlífi öllu, siðum og venjum á uppvaxtar- og ungfullorðinsárum sínura fram und- ir miðja þessa öld. í stærstu drátt- um virðist mér umfjöllunin eiga við tímann milli stríða eða 1915-40 ef þörf er á að nefna einhver ártöl. Þetta er tímaskeið meðan þjóðlíf, atvinnuhættir og lífsviðhorf voru enn í nokkuð föstum skorðum. Ymsar breytingar urðu að vísu á þessu tímabili en smámunir einir voru þær í samanburði við þá um- byltingu sem síðar varð. Þetta var „gamla Island” sem er ekki lengur til nema í hugum þeirra sem aldrað- ir eru orðnir. Sjálfur náði ég í síð- asta áratug þessa tímabils og er því dálítið kunnugur sumu af því sem höfundur fjallar um. Dvaldist ég raunar um skeið ekki víðs fjarri sögusviðinu. Það er sitt af hverju sem auð- kennir þessa bók og gerir hana sérstæða og merka í mínum augum. Eitt er að Guðmundur heldur sig við sitt nánasta umhverfi sem hann gjörþekkir. Til glöggvunar ókunn- ugum skal þess getið að Egilsá er austast í Skagafirði framanverðum (eins og þar er sagt). Hún er ysti bær í Norðurárdal sunnan Norður- ár. Næstu bæir eru Flatatunga, Borgargerði, Silfrastaðir, Fremri- og Ytri-Kot. Þetta er ekki stórt svæði og Guðmundur heldur sig að mestu leyti innan þess. Annað er að höfundur styðst alf- arið við eigin reynslu og minningar nema þá að hann leitar á stöku stað til fróðra nágranna um einstök smáatriði. Frásögn hans er því ekki tínd saman úr bókum heldur byggð á sjón og raun. Þetta tvennt gefur frásögninni h'f og trúverðugleika, því að ekki er efunarmál að minni Guðmundar er traust og athyglis- gáfa hans hefur verið einstaklega næm. Sumum kann þó að þykja umfjöllun höfundar full staðbundin, en fyrir mér er það þó kostur. Auk þess má ætla að víðast hvar á Mið- Norðurlandi a.m.k. muni þjóðlíf hafa verið með svipuðum hætti. Þriðja sérkennið er afar mikil nákvæmni höfundar í einstökum greinum. Þar minnist ég sérstak- lega ofurnákvæmrar lýsingar á skó- gerð, sláturgerð, uppsetningu vef- stóls, hirðingu fjár, geldingu hrút- lamba, svo að lítið eitt af mörg sé nefnt. Þessu er svo nákvæmlega lýst að hvergi annars staðar hef ég séð það svo vandlega gert. Ótal- mörg smáatriði eru nefnd sem ég minnist ekki hafa séð getið um á prenti, svo sem t.a.m. „kýrkaffið” sem kúm var gefið eftir burð. Óvenjulegt er það í þjóðháttabók- um að frásagnir, lýsingar og per- sónulegar minningar um fólk séu fléttaðar saman við lýsingu á siðum, venjum og atvinnuháttum. Hér er það gert á einkar skemmtilegan og viðfelldinn hátt. Fjölmargir koma við sögu og er allmikið sagt frá sumum. Fyrst og fremst eru það vitaskuld foreldrar höfundar og annað heimilisfólk, þar næstu ná- grannar og vinir: Einar í Flatatungu og synir hans Þorsteinn og Oddur, Mangi í Borgargerði, Steingrímur og Jóhannes á Silfrastöðum, Steini Hjálmars, Jóhann á Úlfsstöðum, Jói á Þórleifsstöðum, Guðjón farandsali í Sölvanesi o.fl. o.fl. Myndir af mörgum þessara manna og hús- freyjum þeirra (ef kvæntir voru) fylgja einatt frásögn. Fyrir þann sem þekkti til sumra þessara manna (eins og ritara þessa pistils) ýmist af afspurn eða jafnvel af eigin raun er þetta afar notaleg lesning og færir veruleikablæ yfir sviðið. Loks skal nefnt það einkenni bókar hversu ágæta vel hún er skrifuð. Oft tekur höfundur hrífandi fallega spretti þar sem ljóðrænt mál leikur honum á tungu. Hreint og ómengað norðlenskt sveitamál eins og það verður best er honum eðlislægt. Að því leyti er bókin góð- gæti. Hann lætur engar tískusveifl- ur hafa áhrif á orðafar sitt, skrifar t.a.m. tólkur (í kk) eins og ég vand- ist sem strákur og afréttin er að sjálfsögðu kvenkyns. Fjöldamörg orðatiltæki sem nú eru líklega flest- um gleymd hrökkva honum af tungu að því er virðist ósjálfrátt. Textinn er því málfarslega mikil náma og holl lesning þeim sem vilja vanda mál sitt. Frásögnin skiptist í þijá aðal- kafla sem aftur greinast í marga minni þætti. Fyrsti kaflinn er helg- aður hausti, annar vetri og sá þriðji og síðasti sumri. Höfundur byijar á því að fara með lesanda sinn í göngur og réttir, síðan hefst slát- urtíð og allur annar undirbúningur undir langan og dimman vetur. Síð- an leggst veturinn yfir með gegn- ingum, kvöldvökum, tóskap og vin- afundum og loks kemur svo blessað vorið o g sumarið: sauðburður, ÚT ER komin hjá Skjaldborg hf. bókin Betri helmingurinn og er þetta þriðja bókin í þessum bóka- flokki. Sem fyrr er rætt við eiginkonur landsþekktra manna. Allar hafa þær frá mörgu ,að segja og ýmis- legt hefur á daga þeirra drifið. Guðmundur L. Friðfinnsson ávinnsla túna, smalamennska, rún- ingur, ullarþvottur, kaupstaðarferð og loks heyskapur og umbúnaður heyja. Og þá er hringnum lokað. Næsti hringur verður með svip- uðum hætti. Þannig líður ár eftir ár. Litlar breytingar. Eitt árið bæt- ist kannski við fjórtán línu olíu- lampi, svo að birtir í baðstofunni. Maskína kemur í stað hlóðanna og einn daginn er kominn skolvinda sem sendir ljúfa „orgeltóna” um allan bæ eins og haft var eftir ein- um bónda. Yfir öllum þessum minningum og frásögnum bæði af fólki og lífs- háttum er bjarmi horfinna tíða. Söknuður þess sem var og kemur aldrei aftur. Kannski að einhverju leyti rómantískar hillingar. Samt er auðvelt fyrir mann nú við aldar- lok að skynja hversu erfitt líf það var sem þá var.lifað. Þrotlaust erf- iði, fátækt mikil, vosbúð á tíðum og kuldi og ýmislegt verður heldur ókræsilegt í augum nútímamanns sem vanur er hreinlæti, hlýindum, hóflegu erfiði og umfram allt mik- illi birtu. Mjög mikið er af myndum í bók- inni. Þær eru flestar frá þeim tíma sem um er fjallað. Nokkrar eru þó úr Glaumbæjarsafni. Margar mynd- anna eru úr Skagafirði en aðrar víðs vegar að af landinu. Fremur kunni ég því illa til að byija með en það vandist. Sjálfsagt hefur það orðið svo að vera vegna skorts á hæfilegum myndum úr héraði. Vandaðar skrár eru í bókarlok: mannanöfn, staðanöfn og atriðis- orð. Þór Magnússon ritar lofsam- legan formála og höfundur tileinkar bókina látnum vini og unnanda þjóðlegra fræða, Ásgeiri S. Björns- syni cand. mag. Frágangur bókjirinnar er með hinni mestu prýði. Eiga allir að- standendur þessa merka og fallega rits þakkir og lof skilið. Hir.um aldr- aða höfundi óska ég til hamingju með unnið stórvirki. Þær konur sem segja frá eru: Ólöf Stella Guðmundsdóttir, eigin- kona Róbeits Amfinnssonar leik- ara, Sigríður Guðmunda Brynjólfs- dóttir, eiginkona Ásgeirs Guð- bjartssonar skipstjóra, Jóna Dóra Karlsdóttir, eiginkona Guðmundar Árna Stefánssonar bæjarstjóra í Hafnarfirði, Ástríður Andersen, eiginkona Hans G. Andersen sendi- herra, og Matthildur Jónsdóttir, eig- inkona séra Bolla Gústavssonar vígslubiskups. Skrásetjarar eru Jón Daníelsson, Ingibjörg Daníelsdóttir, Önundur Björnsson og Kristján Bjömsson. Bókin er 298 blaðsíður. r>~) Pálmaolía V í laufabrauðs- steikinouna Sími/fax 612295. STEINARÍKIÐ • Steinvörur frá Álfasteini Opið • Ljósastikur frá Smíðagalleríi lau’ ^1: 1°‘1 • llmker og keramik frá Glit • Lyklahringir - eyrnalokkar - nisti - klukkur - pennastatíf - fígúrur - úr íslenskum steinum • Silkiskartgripir - kerti - ullarvörur - o.fl. Steinaríkió — Hafnarstræti 3 v/Naustin, s. 22680. Þriðja bókin um „betri helminmim”
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.