Morgunblaðið - 19.03.1998, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 19. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Um Kristí kvöl
Rónar og
rómantík
BÆKIJR
List og liöiinun
PASSÍUSÁLMAR HALLGRÍMS
PÉTURSSONAR
Fimmtíu teikningar eftir Barböru
Árnason. Formáli eftir Sigurbjörn
Einarsson. Hörður Ágústsson aðstoð-
aði við fyrirkomulag bókarinnar.
Menningarsjóður 1960.
UM er að ræða endurútgáfu
merkrar og vinsællar bókar, þar
sem stafsetningu og greinarmerkja-
setningu er hnikað í samræmi við
ný ákvæði í þeim efnum og tekið
mið af ferskum viðhorfum í útgáfum
verka frá fyrri öldum. Er þetta 84.
útgáfa sálmanna, sem voru fyrst
prentaðir á Hólum í Hjaltadal 1666,
og bar Mörður Árnason texta sam-
an við útgáfu eiginhandarrits höf-
undar. Fylgir ljósmynd af upphafi
Passíusálmanna í handriti Hall-
gríms Péturssonar sem hann sendi
Ragnheiði Brynjólfsdóttur að gjöf í
maí 1661. Mörður ritar einnig stutt-
an og upplýsandi eftirmála.
Rýnirinn hefur áður fjallað um
framúrskarandi teikningar Barböru
Ámason í þessa bók og hyggst ekki
endurtaka það hér, en grafískur tjá-
kraftur þeirra er fírna mikill og í
góðu samræmi við undirtón
sálmanna. Því skal þó ekki neitað að
hinn enski uppruni og skólun lista-
konunnar er eðlilega mjög áber-
andi, en þó naumast tilefni ásteyt-
ingar. Hins vegar er um svo magn-
að og myndríkt mál að ræða, að
furðu vekur að engum íslenzkum
listamanni skuli hafa verið falið að
lýsa sálmana á þeim nær 40 árum
TONLIST
III jómdiskar
ÍSLANDS TÓNAR II
í útsetningum fyrir panflautu, flautu
og gítar. (Romantic melodies from
Iceland etc.). Utgefandi: Lag og ljóð,
Torfi Ólafsson. Martial Nardeau,
flauta, Tryggvi Hiibner, gftar, og
Þórir Ulfarsson annar hljóðfæraleik-
ur, upptaka og hijóðblöndun. 1998.
ÚTGEFANDINN Torfí Ólafsson
á hér fjögur lög (Vorljóð, íslands-
bam, Vor og Hús við Hávallagötu);
önnur lög eru eftir Sigfús Halldórs-
son (Dagný), Björgvin Halldórsson
(Skýið), Pétur Sigurðsson (Erla),
Sigfús Einarsson (Draumalandið),
MYNDLIST
Gallerí Sævars Karls
MÁLVERK/SKÚLPTÚR
BJARNI SIGURBJÖRNSSON
HELGI HJALTALÍN
EYJÓLFSSON
Opið á verslunartíma. Sýningin
stendur til 1. aprfl.
ÞEIR Bjarni Sigurbjömsson og
Helgi Hjaltalín em ansi ólíkir lista-
menn þegar þeir sýna hvor fyrir
sig. Bjami hefur helst sýnt kröftug
og litsterk málverk, afstrakt og ex-
pressíf í senn, en Helgi vandaða
smíðisgripi sem oftar en ekki geta
verið hættulegir þeim sem hand-
leikur þá. Þessir smíðisgripir
Helga tengjast stundum ímynduð-
um leikjum og er þá um að ræða
keppni þar sem ólíklegt hlýtur að
virðast að nema annar keppandinn
lifi af - hættulegum leikjum sem
minna helst á tíma gladíatoranna,
skylmingaþrælanna, sem börðust
sem era frá fyrstu útgáfu. Hér eru
einnig komin fram ný viðhorf og ný-
ir listamenn, ekki síður en í staf-
setningu og greinarmerkjasetningu
og engin ástæða til að ganga með
öllu fram hjá þeim. Listnæmi og
listfengi þjóðarinnar hefur nefni-
lega einnig náð flugtaki á mynd-
rænum sviðum er svo er komið.
Hugljúfír
tónar
Karl 0. Runólfsson (í fjarlægð),
Magnús Þór Sigmundsson (Þú átt
mig ein) og Jóhann Helgason
(Söknuður) - allt framreitt í ljúfu og
sykursætu sándi flautunnar (þ á m.
panflautu) og gítarsins, ljómandi vel
og þægilega leiknu. Eiginlega „kósí
baksviðstónlist“ fyrir skvaldur og
drykk og því upplagt að láta hana
rúlla á þeim rólegu böram og mat-
sölustöðum sem óttast jafnt þögn og
hávaða, en stíla uppá „huggu“ með
ljúfum og lágradda melódíum.
upp á líf og dauða til að skemmta
góðborguram Rómar á öldum áð-
ur. Á þessari sýningu tekur Bjami
þátt í leikjum Helga og gefur þeim
jafnframt nokkuð nýja vídd.
Málverkin sem tengjast „leik-
föngum“ Helga á sýningunni
minna okkur á rými leikanna, flöt-
inn sem keppendum er ætlað að
berjast á og þar með reglurnar
sem þeir þurfa að fylgja en þjóna
þeim tilgangi helst að afmarka æði
og heift leiksins og einangra hann
þannig frá áhorfandanum. Plöturn-
ar sem Bjarni málar á hefur hann
notað sem undirlag á vinnustofu
sinni og þær bera merki eftir leik
hans við eigin málverk, litaklessur
og merkingarlausar slettur. Yfír
þetta hefur hann hins vegar málað
hrein, einföld form eins og línur
dregnar á gólf í íþróttasal. Þetta er
rými leikanna, línan sem dregin er
utan um drápskeppnina og sem
skilgreinir reglur hennar.
Sýning Bjama og Helga vekur
spurningar sem ekki verða svo
auðveldlega afmarkaðar, spuming-
ar sem varða eðli keppnisandans
Útlitshönnun bókarinnar er mjög
við hæfí, yfir henni sérstakur trúar-
legur hátíðarblær, en ekki felli ég
mig fullkomlega við þann fjölfram-
leiðslusvip sem er yfir útgáfunni og
komast má hjá með brögðum listar,
né hinn harða og náhvíta lit á papp-
ímum. Þó einungis vegna þess að
við það verða svart-hvítu andstæð-
umar í teikningunum full hvellar,
hér hefði aðeins mýkri pappír, jafn-
vel tónaður, aukið á dýpt lýsing-
anna. Einnig á þessu afmarkaða
sviði era komin fram ný viðhorf, vel
að merkja. Bóka-
þjóðin á hér ýmis-
legt ólært og væri
lengi hægt að velta
því fyrir sér hvað
hefði komið út úr
hlutunum, ef bóka-
gerðarmaður eins
og Hans Jörgen
Bröndum í Kaup-
mannahöfn hefði
lagt hönd að. Kom
upp í hugann,
vegna þess að fyrir-
huguð er sýning á
ritverkum sem
Bröndum hefur
hannað í Þjóðar-
bókahlöðunni á
Listahátíð. Afar
þýðingarmikil sýn-
ing sem gæti skipt
sköpum fyrir ís-
lenzka bókagerð.
Á okkar mæli-
kvarða er bókin
framúrskarandi vel
úr garði gerð, bók-
band eins og best
þekkist, teikning-
um og lesmáli fag-
mannlega raðað á
síðumar.
Bragi Ásgeirsson
Það er raunar ekki mikið meira
um þetta að segja, allt eru þetta fal-
leg lög. Hljómdiskurinn er framhald
af öðrum, Islandstónar I, sem kom
út 1996 - ásamt Jólahátíð, sem var
öllu fjölbreyttari og efnismeiri.
Torfi Olafsson hefur gefið út hljóm-
diska árlega síðan 1995 (Aldarminn-
ing Davíðs Stefánssonar) og í fyrra
kom út Poems and melodies from
Iceland. Áður hafði hann gefið út
Kvöldvísu og Nóttin flýgur.
Eg þykist vita að þessar útgáfur
hafi notið vinsælda, enda fer sætt
og hugljúft vel í taugar mjög
margra. Og enginn viðvaningsbrag-
ur á framreiðslunni, þó að hún sé
ansi einhæf og bragðdauf í eyram
undirritaðs.
Oddur Björnsson
og þátt hans í hugsun okkar og
upplifun á veruleikanum. Hvert er
eðli þeirra kappleikja sem nútíma-
menn hópast á til að horfa á
íþróttamenn berjast innan marka
vallarins? Hve stutt er á milli
ákafans í þeim leikjum og dráps-
gimdarinnar í keppni gladíator-
anna? Hvaða hliðstæður má draga
milli leikjanna sem Bjami og Helgi
setja upp og keppninnar sem við
eigum í í daglegu lífi okkar sjálfra?
Leikjahugtakið á sér ekki skýr
endimörk, sagði Wittgenstein. Það
verður ekki afmarkað skýram lín-
KVIKMYNDIR
Kegnboginii
SHE’S SO LOVELY
Leikstjóri Nick Cassavetes. Handrits-
höfundur John Cassavetes. Kvik-
myndatökustjóri Thierry Arbogast.
Tónlist Joseph Vitarelli. Aðalleikarar
Sean Penn, Robin Wright Penn, John
Travolta, Harry Dean Stanton, Debi
Mazar, James Galdoflni. 95 mfn.
Bandan'sk. Miramax. 1997.
JOHN Cassavetes, (1929-1989),
var skörulegur leikari, (Edge of the
City, The Dirty Dozen, Rosemarys
Baby), en fyrst og fremst er hans
minnst sem leikstjóra/handritshöf-
undar nokkurra persónulegra
verka frá sjöunda og áttunda ára-
tugnum. Myndir á borð við Hus-
bands, Shadows, Woman Under the
Influence, Faces og Gloriu halda
nafni hans á lofti. Það leit því vel út
þegar Nick, sonur hans, (á að baki
myndina Unhook the Stars), fékk
til liðs við sig tvo gæðaleikara og
dustaði með þeim rykið af handriti
sem faðir hans hafði lokið við
nokkru áður en hann lést.
Aðalpersónurnar í She’s So
Lovely era óvenjulegar, að maður
tali ekki um í ástarsögu. Eddie
(Sean Penn) og Mo (Robin Wright
Penn), eru ung og yfír sig ástfang-
in, og forfallnir alkar. Umhverfíð
eftir því. Niðurnídd hótel og barir í
rónahverfinu. Myndin hefst á því að
Mo leitar drukkin, ólétt og örvingl-
uð að elskunni sinni á búllunum í
kring, lendir inni hjá nágranna sín-
um (James Galdofíni), sem gefur
henni að drekka og nauðgar síðan.
Mo hefm’ uppá Eddie, langfullum
og í óminnisástandi („blackout").
Þorh’ ekki að segja honum hvað
gerðist en afleiðingarnar verða
engu að síður þær að Eddie er lok-
aður inni á hæli.
Áratugur líður, Eddie sleppur úr
prísundinni, ruglaðri en nokkra
sinni fyrr. Telur sig hafa setið inni í
þrjá mánuði. í millitíðinni hefrn- Mo
gifst Joey (John Travolta), efnuð-
um manni, sem búið hefur henni og
tveimur dætrum þeirra fallegt
heimili og gengið dóttur Mo og
Eddies í fóðurstað. Joey kemur á
fundi við Eddie til að losna við hann
úr lífi þeirra en margt fer öðravísi
um heldur mótast hverju sinni af
þátttöku okkar og umgengni hvert
við annað og við reglumar sem við
setjum okkur. Þannig svipar leikn-
um í raun til þess skilnings sem við
flest mótum okkur á veröldinni frá
degi til dags. Skilningur okkar á
leiknum mótast af verkfærunum
sem okkur era fengin til að keppa
með, hvort sem það eru taflmenn
eða sverð, líkt og umgengni okkar í
veröldinni mótast af hlutum og
öðra fólki án þess að við fáum með
góðu móti fundið þar nokkra heild-
arsýn eða klára reglu. Leikamir -
en ætlað er. Lengi lifir í gömlum
glæðum.
Eddie, og einkum Mo, eru ill-
skiljanlegar persónur. Vegir ástar-
innar era vissulega ekki ætíð þeir
skynsamlegustu og sagt er að
þangað leiti klárinn sem hann er
kvaldastur. Fyrr má nú vera ástin
og sjálfseyðingarhvötin. Eddie er
vita vonlaus náungi, snarraglaður,
ferðalag með honum lendir óhjá-
kvæmilega í ræsinu. Því verður
þetta ástarævintýri aldrei trúverð-
ugt, frekar er verið að leika sér að
undarlegum kiingumstæðum og
ámóta persónum. Cassavetes þekk-
ir umhverfið mætavel, átti sjálfur
við áfengisvandamál að stríða.
Það skilar sér hvað Eddie snert-
ir. Penn, einn besti leikari samtím-
ans, gerir þessum umkomuleys-
ingja ótrúleg skil, hann verður allt
að því sannfærandi, þó raunsæið
umljúki ekki persónuna. Travolta
gerir gott úr sínu litla en þýðingar-
mikla hlutverki en Robin Wright
passar engan veginn í föt Mo, nán-
ast afkáraleg sem fyllibyttan, vel
tennt og glæsileg. Það er ánægju-
legt að fá að sjá til Harry Dean S-
anton eftir nokkurt hlé. Hvað útlit-
ið snertir er hann fæddur í hlutverk
enn einnar byttunnar, virðist þó
jafnan bláedrú, þrátt fyrir allt.
Elsta dóttirin er einnig í góðum
höndum, hlutverkið ekki síður und-
arlegt en önnur og hollt að hafa í
huga að Cassavetes setti jafnan
talsverða ábyrgð á herðar barna í
myndum sínum. Þau urðu að ráða
framúr oft fráleitri hegðun fullorð-
inna.
Hér er margt vel gert en þó eru
persónurnar í lausu lofti og fjar-
lægar. Efnið hefði örugglega notið
sín betur í Ieikhópnum hans Cassa-
vetes, þar sem stórleikkonan Gena
Rowlands, kona hans, hefði farið
með hlutverk Mo, enda öragglega
skrifað með hana í huga. Sjálfur
hefði hann leikið eitt karlhlutverk-
anna, önnur í góðum höndum vina
hans og samstarfsmanna, svosem
Peter Falk, Seymour Cassell, Ben
Gazzara. Þá hefðum við fengið þann
rétta, kaldhæðnislega og fáránlega
blæ sem jafnan var áberandi í verk-
um Cassavetes og gerði raunvera-
leikann að aukaatriði.
Sæbjörn Valdimarsson
hvort sem er á fótboltavellinum eða
í Colosseum - eru þannig eins kon-
ar tilraun til sjálfsskilnings, tilraun
til að afmarka og skýra grundvall-
an-eglur sem engin leið er að
henda reiður á annars.
Þannig er það líka við hæfi að
síðasta verkið á sýningu Bjarna og
Helga hefur nokkra trúarlega til-
vísun. Þar er um að ræða fjögur
stór afstraktverk eftir Bjarna unn-
in á plexígler með innfelldum
röntgenmyndum, líkt og verkin
sem hann sýndi ekki fyrir löngu í
Gallerí 20 fermetram. I þessum
verkum era reyndar krossform, en
til að taka af allan vafa um tenging-
arnar hefur verið komið fyrir grát-
um framan við myndirnar þar sem
áhorfendur geta kropið og velt fyr-
ir sér óskiljanleika heimsins í mátt-
vana tilraun til skilnings, svipað og
áhorfandi á kappleik sem hann fær
aldrei skilið til fulls. Þetta er djörf
og vel útfærð sýning sem tekur vel
á þemanu án þess að einfalda um of
eða fletjast út í merkingarlaust
snakk, eins og allt of oft er raunin
þegar fólk reynir að glíma við
vandasamari spurningar tilverunn-
ar. Jafn ólíkir og listamennimir
tveir era tekst þeim ótrúlega vel að
skerpa hugsun sína í samvinnunni
og því er óhætt að segja að þetta
ólíkindalega samstarf hafi orðið til
góðs.
Jón Proppé
UM Kristí kvöl í Grasgarðinum.
Rými og andi
leikanna
ÞRIÐJI leikur eftir Bjarna Sigurbjörnsson og „Þriggja blaða sverð
fyrir tvo“ eftir Helga Hjaltalín Eyjólfsson.