Morgunblaðið - 19.03.1998, Qupperneq 46

46 FIMMTUDAGUR 19. MARZ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Evran á
ótraustum
grunni
Drifkraftur hinnar sameiginlegu mynt-
ar er því midur ekki efnahagslegur,
heldur pólitískur - draumurinn stóri
um sambandsriki Evrópu.
Hin sameiginlega
evrópska mynt er
merkileg tilraun
sem fróðlegt verður
að sjá hvernig reyn-
ist. Evrópuríkin hafa áður reynt
að skapa stöðugleika í gengismál-
um með því að tengja gjaldmiðla
sína. Eftir að Bretton Woods
kerfið leystist upp um 1970 tóku
Evrópuríkin upp svokallað
snáka-kerfí 1972. í því fólst að
gjaldmiðlar aðildarríkjanna
höfðu svigrúm til að hækka eða
lækka innbyrðis um rúm 2% og
snákurinn sjálfur mátti hreyfast
til um 4,5% gagnvart dollara.
Innan sex vikna höfðu Bretland
og Irland
VIÐHORF
Eftir Jakob F.
Ásgeirsson
skorist úr leik
og Italía hætti í
upphafí árs
1973. Skömmu
síðar var
ákveðið að afnema mörkin gagn-
vart dollara. Frakkland gekk
úr snáknum í janúar 1973, kom
inn aftur í júlí 1975, en hætti
endanlega í mars 1976. Snákur-
inn var því í rauninni alltaf vest-
ur-þýsk heild.
Óstöðugleiki dollarans 1977-
1979, eldmóður framkvæmda-
stjórnar Evrópubandalagsins og
það nána samband sem myndað-
ist milli Giscard d’Estaings,
Frakklandsforseta, og Helmut
Schmidts, Þýskalandskanslara,
varð til þess að nýju lífi var
hleypt í snákinn - og EMS-kerf-
ið, gjaldmiðilssamstarf Evrópu,
komst á laggirnar í mars 1979.
Fáum mánuðum seinna skall á
önnur olíukreppan og í kjölfarið
heimskreppa og verðbólgualda.
EMS-keifíð stóðst ekki þennan
ágang, einstök lönd innan kerfís-
ins brugðust við kreppunni með
mismunandi stjórnarráðstöfunum
og voru misfljót að komast útúr
þrengingunum. Þau ríkin sem
bjuggu við mesta verðbólguna
fengu fljótlega að laga nafngengi
gjaldmiðils síns að raungengi; og
á árunum 1979-1983 var gengis-
kerfíð ERM endurstillt á sex
mánaða fresti. Árið 1986 upphófst
allt á nýjan leik með endalausum
gengisfellingum og endurmati á
gengi gjaldmiðlanna innbyrðis.
EMS-kerfið, sem er forveri
EMU-kerfisins, reyndist því
ófært um að hafa hemil á nafn-
gengissveiflum. Ein ástæðan var
auðvitað að kerfíð þróaðist ekki
eins og arkitektarnir höfðu ráð-
gert. Hinir bjartsýnu Evrópu-
bandalagsmenn höfðu ætlað að-
ildarríkjunum að sameina gjald-
eyrisforða sinn innan tveggja ára
og nánast stofna sameiginlegan
seðlabanka Evrópu. Nú tuttugu
árum seinna hillir þó undir að
draumurinn rætist.
Á tíunda áratugnum var sami
vandræðagangurinn á ERM.
Bretar t.d. neyddust á endanum
til að skerast úr leik eftir að hafa
farið með pundið inn í ERM á of
háu nafngengi.
Það hefur sem sagt verið
reynslan að myntkerfí sem bygg-
ist á fast skráðu gengi sjálf-
stæðra gjaldmiðla er í eðli sínu
óstöðugt. Með hinni nýju sameig-
inlegu mynt skapast vissulega
aðrar forsendur og óstöðugleik-
inn blasir ekki lengur við á yfír-
borðinu - en hann er eftir sem
áður undir niðri.
Orsök óstöðugleikans í sameig-
inlegu gengiskeifí Evrópuríkja er
nefnilega að hagkeifí þessara
ríkja eru ekki samstiga. Aðstæð-
ur í efnahagsmálum eru breyti-
legar eftir löndum og ríkin fylgj-
ast ekki að í efnahagssveiflum.
Uppbygging hagkerfa þein’a er
að ýmsu leyti ólík og þau bregð-
ast á mismunandi hátt við breytt-
um aðstæðum. Vaxtabreytingar
t.d. hafa ólíka verkan í þessum
löndum. Þetta misræmi breytist
ekki þótt myntin verði sameigin-
leg á einni nóttu. Hin sameigin-
lega mynt mun því búa við inn-
byggðan þrýsting af þessu tagi
áfram.
Með þeim ströngu skilyrðum
sem sett voru í Maastricht-sátt-
málanum fyrir aðild að hinni sam-
eiginlegu mynt var ætlunin að
þvinga hagkerfi aðildarríkjanna
til að ganga í takt - og það er
hugsanlegt að það hefði um
margt tekist ef staðið hefði verið
fast á þessum skilyrðum.
En ástæða myntbandalagsins
er fyrst og fremst pólitísk, ekki
efnahagsleg. Þegar ljóst var að
ríkin gátu ekki öll uppfyllt
Maastricht skilyrðin var mynt-
sameiningunni ekki slegið á frest,
eins og rétt hefði verið, heldur
siglt áfram á fullri ferð og stað-
reyndum hagrætt til að sættast
við óþægilegan veruleika.
Alvarlegast þykir að ekki
skuli staðið á upphaflegu skilyrði
um að skuldir ríkjanna skuli vera
innan við 60% af landsfram-
leiðslu. Nú þegar evrunni verður
ýtt úr vör nema t.d. skuldir bæði
Italíu og Belgíu yfir 120% af
landsframleiðslu. Það er talið víst
að margvíslegum bókhaldsbrell-
um hafi verið beitt til að Spánn
og Portúgal sýnist uppfylla
Maastricht-skilyrðin. Jafnvel
Þjóðverjar sjálfir neyddust til að
grípa til bókhaldskúnsta, m.a.
tóku þeir sl. sumar skuldir
sjúkrahúsa út úr þjóðarskulda-
reikningnum, og tókst þannig að
færast ögn nær 60% markinu.
Þetta sýnir að tilgangur hinnar
sameiginlegu myntar er ekki
nema í orði kveðnu að skapa
efnahagslegan stöðugleika, held-
ur mikilvægasta skrefíð í áttina
að draumnum stóra um sam-
bandsríki Evrópu.
Höfuðvandi sameiginlegrar
myntar í framtíðinni er að vinnu-
afl er alls ekki hreyfanlegt innan
Evrópu. Það verða því að eiga sér
stað gífurlegar millifærslur á
fjármagni milli efnahagssvæða.
Þetta mun skapa mikinn pólitísk-
an þrýsting innan aðildarríkjanna
og milli þeirra.
Krafan um pólitíska ábyrgð á
stjórn efnahagsmála er alls ekki
úr sögunni. Hvað gerist, ef
harðnar á dalnum í einstökum
löndum og almenningur t.d. í
Frakklandi flykkist út á göturn-
ar, brýtur rúður, veltir bílum og
kveikir elda á götuhornum?
Hinn veiki grunnur sem hin
sameiginlega mynt byggist á er
vondur forboði.
KJARANEFND
birti úrskurð sinn um
kjör heilsugæzlulækna
í byrjun þessa mánað-
ar. Með samkomulagi
Læknafélags Islands
og ríkisstjómarinnar
frá september 1996 var
nefndinni ætlað að
kveða á um kjör
heilsugæzlulækna frá
1. janúar 1997 sbr. lög
um kjaranefnd frá des-
ember 1997. Það tók
nefndina 14 mánuði að
finna mælistiku fyrir
kjör heilsugæzlulækna
og hefur þessi dráttur
valdið úlfúð bæði í hópi
lækna og stjórnenda heilsugæzl-
unnar viða um land. Niðurstaða
kjaranefndar hefur til viðbótar
mætt andúð þeirra, sem undir
henni eiga að sitja. Eru það von-
brigði. Ástæðan er, að í niðurstöð-
unni felst ekki sú kjarabót, sem
heilsugæzlulæknum var heitið á
sínum tíma. I annan stað felur úr-
skurðurinn í sér veigamiklar breyt-
ingar á þeirri þjónustu, sem veitt
er, sennilega bæði að gæðum og
magni. Það er mitt álit, að úrskurð-
ur kjaranefndar fjalli fremur um
vinnutímahagræðingu og breyting-
ar á heilbrigðisþjónustunni en kjör
heilsugæzlulækna. Því tel ég, að
kjaranefnd hafi hér framið óvilja-
verk og sennilega farið út fyrir
verksvið sitt.
Kostnaðarauki ríkissjóðs vegna
þessara ákvarðana mun fyrst og
fremst stafa af auknum lífeyris-
skuldbindingum og minni afköstum
kerfísins. Vil ég leyfa mér að rök-
styðja mál mitt með fáum orðum.
Heilsugæzlulæknar hafa tekið
laun eftir tvöföldu kerfí. Annars
vegar hafa verið tiltölulega lág föst
laun, sem myndað hafa fót fyrir
greiðslur á vöktum, greiðslur í or-
lofi, lífeyrisgreiðslur og þ.h. Hins
vegar hafa læknarnir unnið eftir
gjaldskrá, þ.e. fengið sérstaka
greiðslu fyrir hvert viðtal við sjúk-
ling, önnur læknisverk, vitjanir og
svo frv. Það fyrirkomulag að umb-
una lækni fyrir unnin læknisverk
er sennilega jafn gamalt læknis-
starfínu.
Þegar læknamir sögðu upp
störfum á sínum tíma og tengdu
baráttuna fyrir bættum kjörum al-
mennri stefnumótum í heilsugæzl-
unni, þá lögðu þeir aðaláherzlu á að
fá fram breytingar á föstu launun-
um. Minna var lagt
upp úr breytingum á
gjaldskrá.
Eftir sex vikna fjar-
veru frá störfum sín-
um, bárust heilsu-
gæzlulæknunum hug-
myndir frá stjómvöld-
um um að fella
ákvörðun um kjör
þeirra undir kjara-
nefnd m.a. með þeim
rökum, að í heilsu-
gæzlunni væri veitt
öryggisþjónusta.
Þetta féllust læknarn-
ir á, eftir að hafa full-
vissað sig um m.a. með
lögfræðiáliti, að þessi
niðurstaða þyrfti ekki að leiða til
grundvallarbreytinga á fyrirkomu-
lagi launagreiðslna, þ.e. kjaranefnd
þyi-fti ekki að breyta fyrirkomulag-
inu skv. þeim lögum, sem um hana
giltu.
Þetta reyndist réttur skilningur.
Allar ráðstafanir virð-
ast hníga í þá átt, segir
Sigurbjörn Sveinsson,
að auka fjárhagslegt og
faglegt ósjálfstæði
heilsugæzlulækna.
Kjaranefnd tókst hins vegar að
komast að niðurstöðu, sem er alveg
í blóra við jákvæð áhrif gamla kerf-
isins og í blóra við hugmyndafræði
heimilislækna um góða grunnþjón-
ustu. Þetta skal nú skýrt nánar.
Meginatriðin í niðurstöðu kjara-
nefndar eru þessi:
Föst laun heilsugæzlulækna eru
hækkuð umtalsvert en þó mismun-
andi eftir starfsaldri.
Greiðslur til læknanna fyrir unnin
læknisverk eru lækkaðar umtals-
vert með því að fella alveg niður
greiðslur fyrir viðtöl en gjaldskráin
að ö.l. fryst frá 1995.
Tekið er fyrir alla læknisþjón-
ustu á stofu utan dagvinnutíma, en
læknunum veitt umbun fyrir stór-
an sjúklingahóp með „fastri yfir-
vinnu“, sem mæld er með fjölda
skjólstæðinga umfram 1.500.
Greiðslan fyrir 2.000 einstaklinga
þ.e. 500 umfram það, sem eðlilegt
getur talizt, svarar til um eins yfír-
vinnutíma á dag.
Sértækar fjárhagslegar aðgerðir
fyrir einmenningsstöðvar úti á
landi eru felldar úr gildi.
Heilsugæzlulæknum eru afleið-
ingarnar ljósar. Það sem, að sjálf-
um þeim snýr, er lækkun í krónu-
tölu fyrir suma, óbreyttar tekjur
fyrir aðra en e-r tekjuhækkun fyrir
hluta hópsins. Er þá verið að tala
um tekjur, sem hafa verið á ís síð-
an 1995-1996. Fleiri lækka eða
standa í stað en búizt var við.
Vandi landsbyggðarinnar hefur
ekki verið leystur. Snaran herðist
enn frekar að heilsugæzlustöðvum
úti á landi, sem ekki eru í starfs-
tengslum við sjúkrahús. Tekjur
ungra lækna, sem nýkomnir eru til
starfa, lækka víða verulega.
Það, sem snýr að almenningi,
sérstaklega á höfuðborgarsvæð-
inu, verður minni þjónusta. Lækn-
ar munu skilgreina vinnutíma sinn
mun nákvæmar en verið hefur og
miða hann við þann tíma, sem
þeim er ætlaður. Það hafa þeir
ekki gert fram til þessa vegna hins
blandaða greiðslukerfis. Það hefur
verið sjúklingum þeirra í hag.
Þjónustu við sjúklinga eftir klukk-
an 17, sem víða er veitt í dag, verð-
ur sjálfhætt. Þjónustulundin
minnkar og sveigjanleikinn hverf-
ur. Læknar kunna að falla fyrir
þeirri freistingu, þar sem aðstæð-
ur eru fyrir hendi, að taka að sér
óhóflega marga sjúklinga til að
bæta kjör sín og halda í horfinu.
Ef til vill mun læknisverkum
(aukagreiðslum) fjölga án faglegra
forsendna. Læknar verða skyldað-
ir án undantekninga til að fara í
orlof, en erfitt getur reynst að fá
aðra lækna í afleysingar.
Samanburður kjara við aðrar
sérgreinar er nú auðveldari. Heim-
ilislækningarnar standast hann
ekki. Nýliðun í heimilislækningum
leggst því af, en sú þróun er þegar
komin fram.
Þetta verður óhjákvæmileg nið-
urstaða keifísbreytingarinnar.
Læknar eru ekkert öðruvísi en
annað fólk. Þeir munu laga sig að
þeim aðstæðum, sem þeim eru
skapaðar.
Hún er því réttmæt fullyrðingin,
að heilsugæzlulæknar séu í herkví.
Þeir eru í herkví úrskurðar kjara-
nefndar. Þeir eru í herkví skiln-
ingsleysis fjármála- og heilbrigðis-
yfirvalda. Þrátt fyrir fögur orð um
mikilvægi heimilislækninganna og
heilsugæzlunnar sem grunnþjón-
ustu virðast allar ráðstafanir hníga
í þá átt að auka fjárhagslegt og
faglegt ósjálfstæði heilsugæslu-
lækna.
Það er röng stefna. Herkvínni
þarf að létta. Það, sem ráðherrarn-
ir gera, það talar svo hátt, að það
sem þeir segja, heyrist ekki.
Höfundur er heilsugæzlulæknir.
Heilsugæzlu-
læknar í herkví!
Sigurbjörn
Sveinsson
í SKÁLDLEGRI
grein sem Magnús
Jónsson veðurstofu-
stjóri ritaði í Mbl. 19.
feb. sl. gefur að líta
ódýrasta málflutning
um sjávarútvegsmál í
manna minnum. Magn-
ús kennir fiskveiði-
stjómun Islendinga um
alla erfíðleika sem við
er að etja í sjávar-
byggðum landsins og
telur betri kost að gefa
veiðar frjálsar. Magnús
veit sem er, að fisk-
veiðistjómun hlýtur
alltaf að fela í sér tak-
mörkun veiða. Og frek-
ar en að búa við takmörkun veiða
vill Magnús taka þá efnahagslegu og
félagslegu áhættu sem fylgir frjáls-
um veiðum. Til að réttlæta val sitt
gerir Magnús síðan lítið úr hættunni
á ofveiði við frjálsar veiðar.
Fræg voru ummæli
stjórnmálamanns fyr-
ir nokkram áram,
þess efnis, að ekki
þýddi að fara ein-
göngu eftir því hvað
þorskurinn þyldi held-
ur yrði að fara eftir
því sem þjóðin þyldi
við ákvörðun afla.
Þannig hafa menn áð-
ur reynt að réttlæta
ofveiði. En valið er
ekki á milli þorsksins
og þjóðarinnar. Þjóðin
lifír að stórum hluta á
þorskveiðum. Þess
vegna eigum við ekk-
ert val heldur eigum
þann kost einan að nýta þorskinn
af skynsemi. Og það verður ekki
gert án árangursríkrar fiskveiði-
stjórnunar.
Það lýsir ótrúlegri vanvirðingu
við vísindarannsóknir og fiskveiði-
ráðgjöf að ætla sér að gera lítið úr
hættunni á ofveiði og afleiðingum
hennar. Til þess eru dæmin of
mörg og of vel þekkt allt í kringum
okkur. Og síst sæmir slíkur mál-
flutningur manni í stöðu veður-
stofustjóra.
Það lýsir ótrúlegri van-
virðingu við vísinda-
rannsóknir og fiskveiði-
ráðgjöf, segir Krisíján
Þórarinsson, að ætla
sér að gera lítið úr
hættunni á oíveiði og
afleiðingum hennar.
Ef veðurstofustjóri vildi vera
sjálfum sér samkvæmur í afstöðu
sinni til vísindanna, þá ætti hann
umsvifalaust að leggja til að Veður-
stofa íslands yrði lögð niður og ís-
lendingar sæktu þess í stað veður-
speki sína á elliheimilið á Dalvík.
Höfundur er stofnvistfræðingur
hjá Landssnmbnndi íslenskra
útvegsmanna.
V eðurstofustjóri
og vísindin
Krislján
Þórarinsson