Morgunblaðið - 19.03.1998, Blaðsíða 50

50 FIMMTUDAGUR 19. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Er ekki
allt í lag-i?
TILEFNI þessa
greinarstúfs er dómur
sem kveðinn var upp í
Héraðsdómi Vestur-
lands hinn 5. mars sl.
Málsatvik eru í stuttu
máli þau að í júni á síð-
astliðnu sumri var fjög-
urra ára stúlkubam
beitt kynferðisofbeldi af
frænda sínum og fjöl-
skylduvini, sem gerði
sér lítið fyrir og fór inn í
hús íjölskyldunnar um
miðja nótt án þess að
neinn yrði hans var. Pað
var 13 ára systir bams-
ins sem vaknaði upp við
hljóð úr herbergi litlu
systur sinnar, hljóð sem hún lýsir
þannig að það hafí verið „eins og
rúm sláist upp við vegg“. Hún að-
gætti málið og sá þá hvað var á
seyði, maðurinn í samfarastelling-
um ofan á telpunni og hafði í
frammi samfarahreyfingar. Hún
vakti móður sína þegar í stað og
varð hún vitni að hinu sama og dótt-
ir hennar. Foreldrar
bamsins ráku manninn
þegar í stað út af heim-
ilinu og kærðu síðan
málið. Pað eina sem
haft er eftir manninum
þegar að honum var
komið voru orðin
„hvað, er ekki allt í
lagi?“.
Það er afar sjaldgæft
að vitni séu að atburð-
um sem þessum. Kyn-
ferðisofbeldi er alla
jafna dulinn glæpur þar
sem framburður fóm-
arlamba má sín yfir-
leitt lítils gegn neitun
ofbeldismanna. I þessu
máli eru vitni, framburður litlu
stúlkunnar er skýr og vitnum ber
vel saman. Þrátt fyrir þetta neitar
ofbeldismaðurinn sakargiftum og
viðhorf hans til glæpsins endur-
speglast í orðum hans sem tilfærð
vora hér að ofan og fyrirsögnin vís-
ar til. Ég ætla hvorki að fara fleiri
orðum um þennan hörmulega at-
Guðrún
Jónsdóttir
Brúðhjón
Allur borðbiinaður Glæsileg gjdfavara BrUöarhjöna listdr
ý\Qrten:Á\\^ VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
burð né verja meira rými í umfjöll-
un um hugarheim kynferðisofbeld-
ismanna heldur víkja að viðbrögð-
um kerfisins við þessum glæp.
Akæravaldið kærir manninn fyrir
brot á fyrstu málsgrein 202 gr. al-
mennra hegningarlaga nr. 19, 1940
með áorðnum breytingum laga nr.
40, 1992. Þessi málsgrein hegning-
arlaga hljóðar svo: „Hver sem hefur
samræði eða önnur kynferðismök
við barn, yngra en 14 ára, skal sæta
fangelsi allt að 12 árum. Onnur kyn-
ferðisleg áreitni varðar fangelsi allt
að 4 árum.“ Dómararnir, sem era
þrír, telja það ótvírætt sannað að
maðurinn hafi brotið af sér skv. of-
angreindri grein hegningarlaga, en
þeir byggja dóm sinn á seinni setn-
ingu málsgreinarinnar, þ.e. þeir
telja að glæpurinn teljist kynferðis-
Rannsóknir á afleiðing-
um kynferðisofbeldis
sýna, segir Guðrún
Jónsdóttir, að þær
birtast bæði í skamm-
tíma og langtíma við-
brögðum fórnarlamba
og að afleiðingarnar
eru alvarlegar.
leg áreitni. Með þessum skilningi er
ljóst að valin er mildari refsing skv.
málsgreininni, enda varð niðurstaða
dómaranna í samræmi við það.
Maðurinn var dæmdur í 10 mánaða
fangelsi, en er aðeins gert að af-
plána 3 mánuði, 7 mánuðir era skil-
orðsbundnir.
Það er einkar fróðlegt að huga að
hvað veldur svo mildum dómi á
slíku glæpaverki. Ástæðurnar, sem
tilgreindar eru í dómnum, era eftir-
farandi: í fyrsta lagi álit og fram-
burður félagsráðgjafa, sem fenginn
var til að tala við barnið og fjöl-
skyldu þess, en félagsráðgjafinn
hitti barnið tvisvar. Þar kemur fram
sú skoðun að ólíklegt sé að ofbeldis-
verkið hafi varanleg áhrif á sálarlíf
stúlkunnar. í öðru lagi að ofbeldis-
manninum hafí ekki áður verið refs-
að fyrir hegningarlagabrot. Og loks
það að maðurinn hafi undanfarin
misseri leitað sér aðstoðar sálfræð-
ings. Er þá ekki allt í lagi?
Ekki finnst mér það. Niðurstöður
dómsins vekja hjá mér fleiri spurn-
ingar en þær svara. Er allt í lagi að
líta svo á að það að nota líkama
barns til kynmaka sé minna brot en
að nota leggöng, endaþarm eða
munn þess? Er líklegt að barnið
upplifi mun á þessu og að afleiðing-
amar á sálarlíf þess verði hlutfalls-
lega minni? Reynsla þolenda kyn-
ferðisofbeldis styður ekki þá skoð-
un. Það er ekki fyrst og fremst að-
ferðin sem notuð er, sem veldur
miskanum, heldur það að friðhelgi
þolenda sem einstaklinga og traust
þeirra á öðru fólki eru rofin.
Er allt í lagi að treysta á það að
mat sérfræðingsins, sem hitti bam-
ið tvisvar, reynist rétt? Ég leyfi mér
að setja spurningarmerki við að
slíkt mat sé notað sem ástæða fyrir
mildun refsingar og ofbeldismann-
inum til málsbóta. Rannsóknir á af-
leiðingum kynferðisofbeldis sýna að
þær birtast bæði í skammtíma og
langtíma viðbrögðum fórnarlamba
og að afleiðingarnar eru alvarlegar.
Það er t.d. algengt að fólk, sem beitt
var kynferðisofbeldi á svipuðum
aldri og umrætt barn, leiti löngu
síðar aðstoðar vegna vanlíðunar og
alvariegra afleiðinga ofbeldisins.
Með fullri virðingu fyrir mati sér-
fræðinga verður að líta til rann-
sókna og reynslu þolenda sjálfra af
afleiðingum kynferðisofbeldis þegar
dómar ei-u felldir í þessum málum.
Er allt í lagi að meta það ofbeldis-
manni til málsbóta að hann hefur
leitað sér aðstoðar sálfræðings?
Hvað koma viðtöl hjá sálfræðingi
því við þegar ákvörðun er tekin um
refsingu glæpa? Gildir það til refsi-
lækkunar um öll hegningarlagbrot?
Ef svo er þurfum við varla miklu
lengur á refsivörslukerfi að halda.
Þá er það kjörin leið íýrir alla af-
brotamenn að vísa til þess fyrir
dómi að þeir séu í viðtölum hjá sál-
fræðingi og þar með geti þeir reikn-
að með að hljóta vægan dóm.
I þessu máli er það einnig athygl-
isvert að dómurinn hefur ekki einu
sinni, að því er séð verður, gengið
úr skugga um eðli eða árangur sál-
fræðiviðtalanna. Ekki geta það
heldur talist meðmæli með um-
ræddri meðferð að ofbeldismaður-
inn neitar enn sök fyrir dómi, þótt
meðferð hafi staðið undanfarin
misseri.
I ljósi þessa dóms og annarra
læðist að mér sá granur að dómara-
stéttin líti ekki á kynferðisbrot sem
„alvöru" brot heldur fyi'st og fremst
sem sálrænt vandamál þeirra sem
það fremja og á því megi ráða bót
með vikulegum sálfræðiviðtölum úti
í bæ, jafnvel þótt þau leiði ekki einu
sinni til þess að brotamaðurinn við-
urkenni brot sitt. Allt það sem vitað
er um kynferðisofbeldi í dag mælir
gegn þessari skoðun. Óháðar er-
lendar rannsóknir á sálrænni með-
ferð kynferðisofbeldismanna hafa
ekki sýnt fram á að slík meðferð
beri árangur. Orsaka þessara brota
er fyrst og fremst að leita í valda-
mismun brotamanns og fómar-
lambs hans og þeirra viðhorfa sem
endurspeglast svo greinilega í orð-
um þessa ofbeldismanns; „hvað, er
ekki allt í lagi?“. Kynferðisofbeldi, í
hvað mynd sem það birtist, er „al-
vöru“ brot, það er hvorki einkamál
þolenda né ofbeldismanna. Kyn-
ferðisofbeldi er samfélagslegt
vandamál, sem ekki verður útrýmt
með sálfræðiviðtölum. Það þarf
meira til.
Höfundur er doktor í félagsráðgjöf
og starfar á Stígamótum.
Hrönn Marinósdóttir og Gunnar Hersveinn fjalla m.a
um forvarnarstarf í Bústaðahverfi.
Daglegt líf í blaðinu á föstudaginn.

Stemmningm verður
kannski svipuð og
' x í litlu,þorpi.v.“