Morgunblaðið - 23.04.1998, Blaðsíða 66

66 FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
AFMÆLI
MEÐ nokkurra ára
millibili fær þjóðin
æðisköst og ræðst
gegn spillingu og sið-
leysi, rekur nokkra
menn úr störfum eða
embættum, saksækir
þá og tapar oftast mál-
unum en sofnar svo
lengi á milli. Við erum
nú að horfa upp á eitt
slíkt kastið. Það hefur
lengi verið öllum ljóst
að alls kyns sukk og
óráðssía hefur tíðkast í
opinberum rekstri hér
á landi, ríkissjóður eyð-
ir milljörðum á ári í
ferða- og risnukostnað,
tíðkast hefur fyrir opnum tjöldum
að menn fái greidda dagpeninga
auk þess sem allur kostnaður af
ferðum þeirra er greiddur, hvers
kyns fríðindaferðir svo sem laxveið-
ar hafa verið stundaðar um ára-
tugaskeið á vegum banka og opin-
berra stofnana á kostnað skattborg-
ara, æðstu menn þjóðarinnar fara
kinnroðalaust í boðsferðir á vegum
einkafyrirtækja sem hafa mikinn
hag af greiðasemi sinni, því menn
skyldu hafa í huga hið fomkveðna
að æ sér gjöf til gjalda, líka þegar
um er að ræða boðsferðir Eimskipa-
félagsins í Pverá eða Flugleiða til
Montreal!
Að höggva mann
og annan
Þjóðinni ofbýður á nokkurra ára
fresti og sparkar út í loftið! Þess á
milli þumbast hún og þegir. Það er
nákvæmlega það sem gerist nú í
Landsbankamálinu - þremur mönn-
um er ýtt fyrir björg til að firrra
spillingarpáfana frekari rannsókn-
um! Þetta er ekkkert nýtt og hefur
tíðkast lengi - að einhverjum sé
fómað fyrir friðinn við lýðinn. Það
hlýtur í fyrsta lagi að vera skýlaus
krafa að farið verði gaumgæfílega
ofan í öll þessi mál. Upplýsa þarf
þá, hverjir fóru þessar ferðir, hvaða
reglur hafa gilt hjá ríkinu, ekki að-
eins í bönkum heldur líka í stjóm-
sýslunni, um ferðalög, risnu og
veiðiskap. Er það til
dæmis eðlilegt að ráð-
herrar haldi vinum sín-
um boð, að forsetinn
bjóði til sín bekkjar-
bræðram, að ráðherrar
þiggi dýrar ferðir að
gjöf frá fyrirtækjum
sem þurfa á velvild
þeirra að halda o.s.frv.?
Við eigum að hafa lært
það af Geirfinnsmálum,
Hafskipsmáli og aðför-
inni að Magnúsi
Thoroddsen, að við get-
um ekki alltaf hagað
okkur eins og Þorgeir
Hávarsson og höggvið
bara þá sem liggja vel
við höggi. Hér verður að vinna af
festu og viti. Þingið á að sjá sóma
sinn í að setja í fyrsta lagi skýrar
Þremur mönnum er
ýtt fyrir björg, segír
Bárður G. Halldórsson,
til að firra spillingar-
páfana frekari
rannsóknum.
reglur um öll þessi mál, í öðra lagi
þarf að kanna rækilega umfang og
eðli þessa sukks. Hér skiptir ekki
mestu máli, að einhverjir séu teknir
af - heldur hitt að þessu Ijúki og
það sé þá gert hreint á skipulegan
hátt og altækan en ekki sértækan
og handahófslegan eins og lengi
hefur tíðkast í þessu handahófslega
geðhvarfaþjóðfélagi okkar. Hefnd-
arþorsti er ekki það sem þarf held-
ur vilji til raunveralegra úrbóta.
Þúsund ára risna
Það er annars merkilegt rann-
sóknarefni sálfræðingum, geðlækn-
um og öðram þeim sem reyna að
skilja eðli mannsins hvemig ís-
lenzka þjóðin lætur það yfir sig
ganga að þjóðarauður hennar sé af-
hentur nokkram mönnum að gjöf en
tryllist svo út af nokkram laxfiskum
í ám með tilheryrandi brennivíns-
drykkju! Kannski væri hægt að
leiða henni fyrir sjónir kvótaspill-
inguna með því að reikna gróðann
af þjóðargjöfinni í brennivínsflösk-
um! Er það það sem þarf? Skilur
fólk hér ekki siðleysi í nokkurri
mynd nema það tengist brennivíns-
drykkju? Finnst engum mikið að
hér skuli nokkram fjölskyldum hafa
verið afhentir 300 milljarða króna
verðmæti í fiski í sjó án nokkurs
endurgjalds? Ef menn skilja þetta
ekki má benda á að tekjur þær sem
þjóðin verður af á hverju ári nema
kannski þúsund ára risnukostnaði
Landsbankans! Svo geta reiknings-
glöggir menn dundað sér við að
breyta þessu öllu saman yfir í
brennivín. Er lax svona miklu göf-
ugri fiskur en þorskur að það sé allt
í lagi að gefa allan þorskinn á Is-
landsmiðum en það þurfi helzt að
reka alla bankastjóra landsins út af
laxveiðibrölti þeirra?
Enginn má skilja orð mín svo að
ég sé með einhverju móti að bera
blak af laxveiðum eða annarri
skemmtun á kostnað skattborgara.
Ég er einungis að fara fram á að
menn hafi hlutina í samhengi. I
fyrsta lagi að opinbera sukkið sé
gert upp. Alveg og endanlega. Ekki
bara að hluta. I öðra lagi að fólk fari
nú að taka höndum saman um al-
mennar og altækar reglur en hverfi
frá sértækum reglum - með öðram
orðum fari að snúa sér að því að
koma á frelsi, jafnrétti og lýðræði í
landinu en reki af höndum sér spillt
sérhagsmunaöfl. Nú á ekki að láta
staðar numið. Nú á ekki að hlusta á
þá menn sem segja að ekki skuli
frekar að gert. Nú á ekki að láta
sukkpáfana komast upp með að
hrinda einhverjum fyrir björg og
jafnvel hrópa á eftir þeim að
braðlinu sé lokið! Nú verður Alþingi
að sjá sóma sinn í að gera ærlega
hreint og halda áfram að spyrja um
það hverjir vissu af þessu, hverjir
fóra í ferðimar, hveijir fara í boðs-
ferðir á vegum fyrirtækja og síðast
en ekki sízt hvernig geta æðstu
handhafar framkvæmdavaldsins
setið uppi með kvóta að gjöf frá
þjóðinni fyrir milljarða? Er hægt að
hafa alla þessa litlu og stóra hall-
dóra ásgrímssyni í forsvari fyrir
þessa þjóð? Viljum við hafa þannig
þjóðfélag?
Höfundur er varaformaður Sam-
taka um þjóðareign.
Lax og þorskur
- þjóðarsukkið
Bárður G.
Halldórsson
Af kjarabótum og
öðrum draumórum
ÞEGAR ég í rýni í
kjarasamninga síðasta
árs verð ég alltaf jafn
hissa. Ég mynnist þess
að í upphafi baráttunn-
ar fóru vígreifír for-
ingjar verkalýðsins
fyrir hjörðinni og ætl-
uðu nú sem aldrei fyrr
að leiða hana inn í
grænar graslendur
mannsæmandi lífs-
kjara. Ég er ekki alveg
viss hvað fór úrskeiðis
því að leiðtogamir villt-
ust af leið, og þegar ég
rýni í kjarasamninga
síðasta árs setur að
mér leiða.
Ég er reyndar einn þeirra sem
blótuðu Dagsbrún í sand og ösku
þegar verkfallið var samþykkt. Ég
hugsaði til allra þjóðarsáttarsamn-
inganna sem ætlaðir voru til þess að
bjarga íslensku efnahagslífi en ein-
hvemveginn skiluðu sér svo aldrei
til fólksins. Síðan rifjaðist upp fyrir
mér að ég stóð í miðju bullandi góð-
æri sem ekki skilaði sér heldur í
vasa launþega.
Þegar Halldór Bjömsson birtist
svo á sjónvarpsskjánum mínum,
vígreifur og harður, fylltist ég aðdá-
un á þeirri orku og þreki sem virtist
einkenna þennan mann sem í mín-
um augum hafði ekki verið neitt
meira en útbrannið
gamalmenni. f eitt and-
artak trúði ég því að
hann ætlaði að samn-
ingaborðinu til að
sækja minn skerf af
góðærinu og í hug-
sjónablindu andartaks-
ins ákvað ég að styðja
hann. Svo fór ég í verk-
fall.
Þetta var reyndar
skemmtilegt verkfall.
fslenskir neytendur
flykktust í röðum á
bensínstöðvar og í mat-
vöraverslanir til að ná
sér í verkfallsvarning
áður en birgðir voru á
þrotum. í stórmörkuðum háðu
menn orastur um síðustu mjólkur-
pottana, líkt og þeir hafa gert um
ódýr raftæki hér í seinni tíð, og allt
leit út fyrir að nægjanlegur þrýst-
ingur hefði skapast til þess að knýja
fram kjarabætur.
Það var svo stuttu eftir að síðasti
bensíndropinn vall upp úr tönkum
olíufélaganna og fólk var farið að
dusta rykið af reiðhjólunum til þess
að komast leiðar sinnar að góðu
fréttirnar komu frá karphúsinu.
Það var búið að semja. í sigurvímu
ásamt annarri íslenskri alþýðu hélt
ég til vinnu og taldi fullvíst að í
þetta sinn hefðum við loksins með
í eitt andartak trúði
ég því, segir Kolbeinn
Stefánsson, að hann
ætlaði að samninga-
borðinu til að sækja
minn skerf af góðærinu.
samstöðu okkar náð að rétta hlut
launþega í landinu. Þetta voru jú
tímamótasamningar.
Æ, mig auman. Hvað getur fá-
tækur verkamaður gert annað en að
fóma höndum. Stuttu eftir samn-
ingana datt inn um bréfalúguna
mína bréf frá Dagsbrún þar sem
farið var yfir helstu atriði kjara-
samninga og með talnaleikjum
reynt að telja mér trú um að núna
loksins gæti ég farið að borga upp
yfirdráttarheimildina og Visa-reikn-
inginn. Það tók mig þó ekki langan
tíma að bera saman launaseðla frá
því fyrir verkfall og þennan mikla
tímamótasamning til að sjá að laun-
in mín höfðu svo til staðið í stað.
Kjarabætumar dugðu reyndar fyrir
bíóferð, en einhvemveginn var ég
ekki í skapi til að njóta ávaxta erfið-
isins.
Höfundur er verkamaður og félagi i
Dagsbrún-Framsókn.
Kolbeinn
Stefánsson
SIGRÍÐUR
SIGFINN SDÓTTIR
í dag, á afmælisdegi
skáldsins, verður fóð-
ursystir mín, Sigríður
Sigfinnsdóttir, níutíu
ára. Lífsstarf hennar
er ekki að finna í bóka-
hillum, heldur í fólldnu
hennar, afkomendum
og öðrum þeim sem
hún hefur átt samleið
með á langri ævi. Og
hún hefur ekki sóað lífi
sínu. Innra með sér
hefur hún aðeins fóstr-
að það sem gott er og
heilbrigt. Öfund og
ólund, biturð og
beiskja hafa aldrei numið þar land.
Hún kann öðram betur að njóta lífs-
ins. Ekki gervilífs á hátimbraðu til-
gerðarplani, heldur hins daglega
lífs. Úr því hefur hún spunnið þann
gleðinnar galdur sem gerir virka
daga að helgidögum. Lífið hefur
ekki hlíft henni, en hún hefur ekki
verið að erfa það við lífið.
Ein fyrsta minning hennar teng-
ist fæðingu föður míns 1913. Hún
var þá fimm ára gömul og hafði
fengið að sofa í rúmi foreldra sinna,
en varð að víkja fyrir bróðumum.
Sigríður er fimmta í röðinni af fjór-
tán börnum Jónínu Kristbjargar
Einarsdóttur og Sigfinns Mikaels-
sonar sem komust til manns. Þótt
Sigfinnur afi minn hafi verið dug-
mikill og hæfleikaríkur á margan
hátt, gat hann ekki séð fyrir þessum
bamahópi. Strax og bömin fóra að
geta orðið að liði, eða fyrr ef gott
fóstur bauðst, vora þau hvert af
öðra send til vandalausra, átta ára,
fimm ára, þriggja ára. Ég hef oft
hugsað til ömmu minnar, þegar hún
þurfti að velja: Á ég að senda Þor-
björgu frá mér, Aðalheiði eða Hans-
ínu? Hvemig verður búið að þeim?
Hvenær sé ég þær næst? Kannski
lá hún andvaka og hlustaði á andar-
drátt barnsins sem hún myndi
kveðja næsta morgun og senda út í
óvissuna. Þær nætur hafa verið sár-
ar fyrir afa minn líka, en einhvem
veginn ratar hugurinn greiðar inn í
hennar einsemd og hennar bjargar-
leysi andspænis þessum örlögum.
Það var þó ekki fyrr en ég las bæk-
ur Böðvars Guðmundssonar, Híbýli
vindanna og Lífsins tré, sem ég
skildi hvers þau hefðu mátt vænta
ef bamafjölda heimilisins hefði ekki
verið haldið innan þeirra marka
sem þau gátu framfært hjálpar-
laust.
Systkinin vora samhent, söngvin
og flest glaðsinna. Þótt þau færu
ung að heiman hefur ævinlega verið
hlúð að vináttu og ættartengslum.
Þegar bemskuminningar þeirra ber
á góma er þó misjafnt hverju minn-
ið hefur haldið til haga: Löngum
dögum þegar ekki er hægt að fara
út af því að fötin eru í þvotti og eng-
in föt til skiptanna; bjart sumar-
kvöld þegar faðir þeirra kemur af
engjum og systumar þyrpast að
honum á hlaðinu og biðja um sögu
eða kvæði. Hann hlær við, segir
þeim að setjast og flytur þeim sögur
og ljóð í kvöldsólinni; gleðin yfir
nýju systkini og áhyggjur af sívinn-
andi móðurinni sem stöðugar barn-
eignir hafa gert fótaveika, hún
stendur í túninu ásamt manni sínum
og rakar með blóðtaumana niður
fæturna þegar sonur hennar tekur
af henni hrífuna og rekur hana
heim. Faðirinn bregst ókvæða við
þessari afskiptasemi, en sonurinn
svarar fullum hálsi.
Sigfinnur Mikaelsson var hávax-
inn og gjarnan með hund sér við
hlið. Hann var hagmæltur og vel
máli farinn, glaðsinna, en skapríkur
og lét ekki hlut sinn fyrir neinum.
Hæddist til dæmis að kirkjunni og
þjónum hennar þegar honum þótti
veraldarvafstur og hagsmunir
byrgja þeim himinsýn. Vísur hans
og kvæði hittu oft í mark, urðu fleyg
og það sveið undan þeim. Slík skoð-
anaskipti voru þeirra tíma kapp-
ræður og kjallaragreinar. Þessi
hrifnæmi maður sem komst við ef
hann heyrði fallegan texta, ljóð eða
lag og gat orðið djúpt snortinn
gagnvart undrum nátt-
úrannar, var ráðríkur
og stjómsamur á eigin
heimili og þoldi illa
andmæli. Hann var
ósérhlífinn í vinnu og
ætlaðist til þess sama
af öðrum. Jónína kona
hans var aftur á móti
hæg og skapstillt og
þurfti nokkuð til að
raska ró hennar. Hann
var ævintýrið, hún
æðruleysið.
í þessu andrúmslofti
mótaðist Sigríður
frænka mín og ólst upp
til átta ára aldurs. Þá fór hún í fóst-
ur að Geirastöðum og var þar í góðu
yfirlæti þar til hún fór að vinna fyrir
sér. Hún hefur ævinlega litið á fólk-
ið þar sem sína aðra fjölskyldu og
metur það mikils. Sumarið 1930
fæddist henni dóttir. Faðirinn
drakknaði meðan hún gekk með
bamið og litla stúlkan var skírð
nafni hans, Sigurjóna. Skömmu síð-
ar fær Sigríður þá harmafregn frá
Seyðisfirði, að faðir hennar hafi
drakknað ásamt þremur yngstu
systrum hennar, níu, ellefu og
þrettán ára. Hann hafði verið að
flytja hey yfir fjörðinn í sól og
stafalogni ásamt bræðram úr ná-
grenninu og dætumar fengið að
fara með. Báturinn fór á hliðina og
allir sem í honum vora drakknuðu,
en ekki strax, því nokkur tími leið
þar til báturinn og heyið sukku. í
landi fylgdist fólk í skelfingu’með
því sem fram fór. Hjálpin barst of
seint. Mér hefur verið sagt að hróp
afa míns hafi borist yfir hafflötinn í
sumarkyrrðinni: „Ætlið þið ekld að
bjarga börnunum mínum, aumingj-
arnir ykkar?!“ Ég veit ekki hvort
þetta er rétt, en með hliðsjón af því
hvernig honum er lýst og hvernig
ýmsir afkomendur hans eru, gæti
þetta vel verið satt. Sigfmnur varð
fimmtíu og eins árs.
Sigríður hraðar sér til Seyðis-
fjarðar ásamt systkinum sínum til
að vera móður sinni til halds og
trausts. Dóttur sína felur hún í um-
sjá bamlausra hjóna sem síðar taka
hana að sér. Mikil vinátta er ævin-
lega milli heimilanna og Sigurjóna
alin upp í næsta nágrenni við móður
sína og systkini. Samt sem áður
þarf ekki ríkt hugmyndaflug til að
ímynda sér hvernig það hefur verið
fyrir konu með bernskureynslu Sig-
ríðar í brjóstinu að láta frá sér
bamið sitt, jafnvel í bestu hendur.
Margir undraðust stillingu og
sjálfsstjóm Jónínu Kristbjargar
þessa daga. Sjálf er ég þeirrar skoð-
unar að höggið hafi verið svo þungt
að öll tár hafi þornað. Sorgin var of
stór fyrir orð. Mér vitanlega ræddi
hún þetta aldrei. Velviljuð kona sem
taldi að hún hlyti að hafa þörf til að
opna hjarta sitt og vildi hjálpa
henni, komst að því að hún var ekki
í þörf fyrir samtalsmeðferð. Sama
kona sagði áratugum síðar, hvað
hún hefði alltaf undrast samkennd
og skilning ömmu minnar á hvers-
dagslegum vandamálum annars
fólks. Sjálf man ég glöggt þegar ég
heimsótti hana á sjúkra- og elli-
heimilið á Seyðisfirði átta ára göm-
ul. Ég færði henni krækiber í rauð-
um vettlingi sem ég hafði tínt uppi í
hlíð. Hún sat prjónandi í stól og
ræddi við mig, þar sem ég sat á
rúmstokknum á móti henni. Það var
ekki mikið um kjass og strokur.
Hún var fumlaus og alvöragefin, en
hafði óskýranlega hlýja og sterka
nærveru. Mér hefur alltaf þótt Sig-
ríður frænka mín minna á móður
sína, en útþrána og kraftinn sækir
hún vafalítið til fóður síns.
Ári eftir slysið á Seyðisfirði, 1931,
giftist hún Kristjáni Jónssyni
hreppstjóra og símstöðvarstjóra á
Stöðvarfirði. Þau eignast þrjú börn,
Nínu, Björn og Guðnýju. Sigríður
umvefur fjölskyldu sína og nýtur
þess að fylgjast með börnum sínum
vaxa úr grasi. Þegar Kristján fellur
frá á miðjum sjöunda áratugnum
verða kaflaskil í lífi hennar. Hún
sækir um starf símstöðvarstjóra og