Morgunblaðið - 17.12.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1998 39
LISTIR
Heimspekingur
verður sölumaður
BOKMEIVIVTIR
Skáldsaga
LÚX
eftir Arna Sigurjónsson. Mál og
menning, 1998 - 219 bls.
ÞAÐ sætir tíðindum þegar bók-
menntafræðingur, sem hefur unnið
lengi og mikið við rannsóknir helsta
rithöfundar okkar, gefur út fyrstu
skáldsögu sína. Von er að lesandinn
setji sig í vissar stellingar og geri sér
væntingar til þessa verks með hlið-
sjón af annars konar verkum
höfundar. En slíkar væntingar eru í
sjálfu sér óréttmætar og bæta engu
við skilning á því verki sem hér um
ræðir.
Sagan segir frá íslenskum heim-
spekinema í Kaupmannahöfn, seint á
áttunda áratugnum. Hann er
óráðinn í því hvað hann vill gera,
fræðin eru yfirborðskennd og frem-
ur numin fyrir siðasakir en af áhuga.
Tilviljun ræður því að hann fer að
vinna fyrir Pétur Rristjánsson,
hressilegan bísnissmann, sem hefur
ekki áhyggjur af smámunum. Pétur
er stútfullur af hugmyndum, sumar
komast í framkvæmd, aðrar eru
óframkvæmanlegar og enn aðrar
bera beinin í huga hans. Fyrir þenn-
an mann gerir sögumaður tilraun til
að seija íslenskar essesspylsur í
Lúxemborg og sendist síðan fyrh-
hann um mestalla Evrópu í einkenni-
legum erindagerðum.
I gegn skín að tilveran er leiksvið
þar sem menn kjósa sér hlutverk
sem þó er ekki alltaf ljóst hvernig
skal leika. Heimspekineminn ungi
tekur af alvöru þátt í umræðum um
andans menn, á bækur um fróðlegar
kenningar sem hann einsetur sér að
fara nú að lesa - en les ekki. Með
sama hætti er samband hans við hitt
kynið. Hann kynnist kvenfólki og
lætur leiðast í samband sem hann á
yfirleitt erfitt með að skilgreina,
munurinn á vináttu og ástarsam-
bandi gjarnan óskýr.
Hugmyndastraumar áttunda ára-
tugarins fljóta um alla
bók og sviðsetningin
gjaman sposk. I sál-
arkirnu söguhetjunnar
togast á andstæð sjónar-
mið: „Tvö lið stunduðu
reiptog í sálu minni. I
öðru voru festumenn og
framagosar, í hinu hugs-
uðir og hippagemsar.
Gosamir voru fjarska
stundvísir og sváfu
aldrei yfir sig, en gems-
arnir töldu stundvísi
borgaralega dyggð
Togstreitan milli vilja
og gjörnings tekur oft á
sig spaugilegar myndir.
Eitt sinn tekur heim-
spekineminn í sig að
sökkva sér ofan í fræði Johns Searles.
Lestrarsalurinn býr hins vegar yfir
fleiri töfrum en verkum Searles. Til
dæmis dregur fljótlega að sér athygl-
ina ljóshærð stúlka sem snýr sífellt
upp á hár sitt. Meira að segja Alman-
ak Þjóðvinafélagsins áranna 1930-39
vekur meiri áhuga en Searle.
Fyrir kemur að viljinn til að vita
sé viti firrtur. Hér segir frá vini
söguhetjunnar, Gústa, sem á einni
partínótt fékk að heyra lungann úr
kenningum tímamótasálfræðings
sem eftir framburði að dæma hét
P.A.C. Með þessa hraðfengnu
kunnáttu skrifaði hann viku síðar
tímaritgerð um kenningai- kappans
og tengsl þeirra við díalektíska efnis-
hyggju og rætur þeima í ritum
Hegels, án þess að lesa stafkrók um
eða eftir sálfræðinginn. Ritgerðin
var svo innblásin og ígrunduð að
kennai-inn gaf Gústa umsvifalaust 10
í einkunn þótt hvergi fyndist neinn
P.A.C. Nafnið var reyndar stafsett
Piaget.
En gegnum hálfkæring og hót-
fyndni glittir í breyskleika sálarinn-
ar. Á tímabili á sögumaður erfitt
með að umgangast fólk og verður fá-
skiptinn. Það verður honum kvöl að
þurfa að taka þátt í samræðum, en
eins og önnur él birtir þetta upp um
síðir.
Árni
Sigurjónsson
Stíll sögunnar er létt-
ur, skýr og skemmtileg-
ur, og jafnframt vel
undirbyggður. Þótt ver-
ið sé að lýsa atriðum
sem í sjálfu sér eru
grafalvarleg og
hádramatísk er húmor-
inn aldrei fjarri.
Höfundur stráir í
frásögnina litlum öngl-
um sem ki-ækja í for-
vitni lesandans og vekja
samúð með aðalpersón-
unni og afdrifum henn-
ar. Sagan er full af kát-
legum en vel útfærðum
sviðsetningum sem aft-
ur leiða hugann að því
hvort hér sé ekki á
kjörinn efniviður í kvik-
Mús í vinaleit
BÆKER
B a r n a b 6 k
VINALEITIN
Eftir Eirík Brynjólfsson. Jean
Posocco myndskreytti.
Reykjavík, 1998.
HVAÐ er til ráða ef lítil mús er
einmana og þráir að eignast vináttu
annarra? Þá dugir ekki að sitja
heima og bíða en vænlegra til
árangurs að binda viskustykkið á
prik og leggja af stað og leita. Það
gerir músin Magnea og hittir hún
köttinn Brand fyrstan fyrir. Hann
getur ekki verið þekktur fyrir að
eiga mús að vini enda ekki til siðs að
köttur og mús vingist hvort við
annað. En hann er tilbúinn að
hjálpa og þau fara til hundsins.
Hann telur auðvitað víst að Magnea
og Brandur séu vinir og getur því
ekki orðið við hæverskri beiðni
Magneu: Hundur getur ekki orðið
vinur þess sem á kött að vini. Og
svona gengur þetta áfram þar til öll
dýrin á bænum hafa hafnað góðu
boði. Þá er það Magnea sem tekur
til sinna ráða og dýrin átta sig á að
það er engin sérstök formúla til fyr-
ir því við hvern maður vingast og
við hvern ekki.
Þau börn sem ætla má að bókin
Vinaleitin henti hvað best eru
einmitt mjög upptekin af því að
eignast vini og því hvað felst í hug-
takinu vinur. Það er a.m.k. tilfellið
hjá fimm ára börnum sem undirrit-
uð þekkir. Þá getur bók eins og
þessi komið í góðar þarfir og vel
hægt að sjá fyrir sér heimspekileg-
ferðinni
mynd.
Höfundur kann vel það gamla og
alltof lítið notaða bragð að vekja eft-
irvæntingu hjá lesandanum þannig
að hann spyr: Hvað svo? Þessi
auðmýkt fyrir lesandanum, eða
kannski frekar: þessi hæfíleiki til að
leika með lesandann, ætti að vera
mörgum höfundum eftirsóknarverð-
ur.
Ingi Bogi Bogason
Innhverf ljóð
BÆKUR
Ljóö
BROT ÚR HUGARHEIMI MÍNUM
Höf. Helga Jenný Hrafnsdóttir.
Prentun: Háskólafjölritun ehf.
HEITI bókar þessarar segir mikið
um innihaldið. Þetta er tilfinn-
ingaþrungin ljóðlist.
Skáldið kafar í sálardjúp
og færir upp á yfirborðið
drauma sína og langan-
ir. Og kannski líkja
áhyggjur. Því er síst að
furða þótt orðið ég komi
víða fyrir. Sum ljóðin
hefjast beinlínis á ég.
Ekki skal þó álasa
Helgu Jenný fyrir það.
Hún er ekki ein um
þetta, síður en svo. I
raun má þessi sjálf-
hverfa heita lenska hjá
ungum skáldum þessi Helga Jenný
árin. Kjarninn - það sem Hrafnsdóttir
allt snýst um - er þetta
títtnefnda ég. Síðan koma aðrir, oftast
elskhugar eða vinir, sjaldnar fjöl-
skylda eða ættingjar, og sveima í
endalausum sporbaugum kringum
þetta ég eins og rafeindimar um-
hverfis kjamann. Ef ástin verður
mjög heit em aukahlutverkin þó oft
dregin saman í einn brennipúnt: Þú!
Og tíðast er það nú ástin sem kynd-
ir undir. En sú ftumstæða tilfinning,
hversu heit sem hún annars er, um-
myndast þó ekki fyiirhafnai'laust í
skáldskap. Meira þarf til. Að flytja
slíka tilfinningu - sem oftar en ekki
brýst út í tilfinningasemi - frá skáldi
til lesanda krefst hugmyndaflugs og
stíltækni sem er jafnóskáldleg sem
ástin blessuð er skáldleg. Ástin er
vinna, sagði Tove. Skáldskapurinn er
ennþá meiri vinna.
Helga Jenný er prýði-
lega mælsk. Hún er líka
vandvirk, á sinn hátt, og
það spáir góðu. Og Ijóð
hennar, svo persónuleg
sem þau era, geta engan
veginn talist leiðinleg.
Þar er margur góður
spretturinn. En hér gild-
ir lögmálið um viljann og
verkið. Sterkur straum-
ur tilfinninganna getrn-
orsakað spennufall, Ein-
lægni skáldkonunnar er
í sjálfu sér hugtæk og
sannfærandi. En
herslumuninn vantar til
að lesandinn hrífist með
á ferðalagi hennar um undralönd hug-
arheima. Ef Helga Jenný skyldi nú
láta frá sér heyra öðra sinni? Þá á
hana ekki að skorta efniviðinn né
ástríðuna. Svo mikið er víst. En líkast
til þai-f hún að vinna bæði betur og
meira.
Erlendur Jónsson
ar umræður um vináttu að lestrin-
um loknum. En þegar maður er
fimm ára stærðfræðingur er svolítið
erfitt að ná upp í það hvernig öll
þessi stóru dýr eiga að komast fyrir
í einni lítilli músarholu því í bókar-
lok býður Magnea nýju vinunum
sínum heim til sín. Sú spurning varð
því heldur áleitnari þegar upp var
staðið en vangaveltur um vináttuna.
Myndirnar í Vinaleit eru reglu-
lega vinalegai-, ef svo má að orði
komast, ofurlítið barnslegar (ekki
barnalegar) og ljómandi fallegar.
Þær gerast í íslenskri sveit þar sem
eru torfbæir og skakkar girðingar.
Dýrin ganga um á tveimur fótum og
hrossið les í dagblaði með afturfæt-
urna krosslagða. Stundum nær
sama myndin yfir heila opnu en yf-
irleitt eru þær tvær sem mætast á
henni miðri. Skilin milli myndanna
verða þá svolítið ruglingsleg og
spurning hvort það hefði verið
þægilegra fyrir augað ef grönn, hvít
rönd hefði aðgreint þær í kilinum.
María Hrönn Gunnarsdóttir
Munið jólaföstuna
Grænmetis- og baunamatur
Heitt og hollt!
Skólavörðustíg 8,
sími 552 2607.
NÝTTIIÞÉR
DREIFINGARSTYRK
MORGUNRLAÐSINS
Innskot er auglýsinga- og kynningarefni sem er dreift með Morgunblaðinu.
Með innskoti er hægt að ná til mikils fjðlda fólks í einu á öruggan og
hagkvæman hátt og nýta þannig dreifingarstyrk Morgunblaðsins
um land allt. Efni af ýmsu tagi er hægt að stinga inn í blaðið
og jafnframt er hægt að velja það dreifingarsvæði sem hentar
hverju sinni.
Morgunblaðið er mest lesna dagblað á fslandi og samkvæmt
fjölmiðlakönnunum lesa 60% þjóðarinnar blaðið að meðaltali
á hverjum degi og 71% íbúa höfuðborgarsvæðisins.
Morgunblaðið er eina dagblaðið í Upplagseftirliti og samkvæmt
síðustu mælingu er meðaltalssalan á dag 53.198 eintök.
Hafðu samband við auglýsingadeild Morgunblaðsins í síma 569 1111
og fáðu nánari upplýsingar um þá möguleika sem þér standa til
boða með innskoti í Morgunblaðið.
AUGLYSINGADEILD
Slmi: 569 1111 • Bréfaslmi: 569 1110 • Netfang: augl@mbl.is