Morgunblaðið - 15.05.1999, Side 36

36 LAUGARDAGUR 15. MAÍ 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Ræða Hillary Clinton, forsetafrúar Bandaríkjanna, á kynningu á fyrirhugaðri
Víkingasýningu í Smithsonian-safninu í Bandaríkjunum í apríl árið 2000
Víkingar í
hlutverki
Netsins fyrir
þúsund árum
Hillary Clinton, forsetafrú Bandaríkjanna,
flntti 1 síðasta mánuði ræðu í Smithsonian-
safninu í Washington á fundi þar sem um-
fangsmikil Víkingasýning, sem opnuð
verður í safninu á næsta ári, var kynnt.
Fer ræða Hillary Clinton hér á eftir.
Reuters
HILLARY Clinton, forsetafrú Bandaríkjanna, flytur ræðu sína um
Víkingasýninguna í Smithsonian-safninu í Washington.
G VIL þakka Connie Newm-
an, ritara Smithsonian-stofn-
unarinnar og [Robert] Fri
framkvæmdastjóra og öllum þeim
sem viðkoma stofnuninni fyrir linnu-
laus störf við að „halda liðinni tíð í
heiðri og setja okkur framtíðina fyr-
ir sjónir".
Einnig langar mig að þakka Nor-
ræna ráðherraráðinu sem staðið
hefur svo ötullega að undirbúningi
þessarar sýningar. Sérstakar þakkir
vil ég færa [Hans-Olov] Olsson [for-
stjóri Volvo-verksmiðjunnar í Norð-
ur-Ameríku] fyrir einstakt framtak
hans fyrir hönd fyrirtækisins sem
gert hefur sýningu þessa mögulega.
Það gleður mig að sendiherrar
Norðurlandanna skuli vera með
okkur í dag, en þeir gegna gríðar-
lega mikilvægu hlutverki við að
kynna nútíma menningu Norður-
landa hér í Bandaríkjunum.
Sýningu sem þessa tel ég löngu
tímabæra. Sú vitneskja sem sýning-
argestir munu öðlast og sú eftir-
vænting sem þeir koma til með að
upplifa bæði hér og í öðrum borgum
sem sýningin mun vera sett upp í,
mun koma til með að auka skilning
Snctíirnir arrsfegð hab i gcqn
fólks á norrænni menningu og um
leið, auðga aðra menningu.
Því gleðst ég yfir því að sýning
þessi skuli fyrirhuguð. Það gleður
mig þó einkum hversu vel hún fellur
að hátíðarhöldum Arþúsundanefnd-
ar Hvíta hússins í tilefni þessa tíma-
punkts í sögu okkar.
Þegar forsetinn og ég settum
þessa nefnd á laggirnar var það
vegna þess að við vildum leggja okk-
ar af mörkum við þessi sérstöku
tímamót. Við gerðum okkur fyllilega
grein fyrir því að árþúsundamótin
myndu ganga í garð óháð því hvort
við hæfumst nokkuð að. Hins vegar
töldum við tækifærið of gott til að
láta það líða hjá, því við vissum að
töluverð athygli mjmdi beinast að
þessum sögulegu þáttaskilum. Ekki
síst hvað vöruframleiðslu og mark-
aðssetningu í tengslum við árþús-
undamótin varðar.
Einnig eru tímamótin í okkar
huga tækifæri tO að meta hver við
erum og hvaðan við komum og hvað
það er sem við viljum og vonum að
framtíðin beri í skauti sér.
Við þessi einstöku sögulegu þátta-
skil fáum við ekki aðeins tækifæri til
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
Kringlunni, sími 588 9212
Domus Medica, sími 551 8519
að fagna heldur einnig til að ræða
um sögu og vísindi, menningu og
listir, og þau gildi sem sameiginleg
eru mannkyninu. Þetta á einkum við
um Bandaríkin; þjóð sem á svo
margvíslegri menningu fjölmargt að
þakka og sem á degi hverjum fagnar
þeim fjölbreytileika sem skipar
þjóðinni einstakan sess.
Yfírskrift hátíðarhalda okkar í til-
efni árþúsundamótanna er að „halda
liðna tíð í heiðri og setja okkur
framtíðina fyrir sjónir."
Það er einmitt þetta sem við höf-
um haft að leiðarljósi er við höfum
lagt áherslu á að við Bandaríkja-
menn lítum til baka og metum í
meira mæli hvað það er sem gerir
okkur að þeirri þjóð sem við erum í
dag. Það er einmitt þetta sem Vík-
ingasýningin mun koma til með að
stuðla að.
Vendipunkturinn í sýningunni er
atburðir sem gerðust fyrir um eitt
þúsund árum er tvær gjörólíkar
þjóðir mættust á ströndum Norður-
Ameríku.
Eins og fram kom í ávarpi Fri
mun sýningin ekki aðeins varpa ljósi
á sögu norrænna landafunda sem
verið hefur fólki um heim allan and-
legur innblástur í fjöldamörg ár.
Sýningin mun einnig gefa okkur inn-
sýn í samskipti víkinganna og frum-
byggja Ameríku sem byggðu þessar
strandir.
Einnig tel ég það mikilvægt
hversu margir Bandaríkjamenn eru
stoltir af norrænum uppruna sínum.
Þeir munu vilja fræðast meir um
eigin sögu og finnst þeir tilheyra
þessum sameiginlega arfi sem fjöl-
margir Norður-Evrópubúar hafa
tekið þátt í að efla hér í Bandaríkj-
unum.
Ég met aðildarríki Norðurlanda-
ráðs mikils fyrir viðleitni þeirra til
að fræða heiminn um árþúsunda-
sögu þeirra. Af eftirgrennslan minni
að dæma er ljóst að þau verkefni
sem Norðurlöndin hafa skipulagt í
tengslum við sýninguna spanna allt
frá því að koma á samfélagsverkefn-
um til þess að kosta sýningar á bók-
menntum og sagnfræðiritum. Jafn-
framt hafa verið útnefndar menn-
ingarborgir í tilefni árþúsundanna.
Allt þetta hefur vissulega verið okk-
ur hinum mikil hvatning.
Er Árþúsundaráðið hóf störf og
starfsmenn þess upplýstu forsetann
„Það er skylda
okkar að láta sög-
una berast á milli
kynslóða eins
heiðarlega og
okkur er unnt“
um hvað væri að gerast annars stað-
ar í heiminum, færði Netið okkur
fréttir af mörgum spennandi verk-
efnum sem skipulögð höfðu verið á
Norðurlöndunum. Við vildum vera
þátttakendur í þessum verkefnum
og með samstarfi Arþúsundaráðs
Hvíta hússins, Norðurlandanna og
Smithsonian-stofnunarinnar er sá
vilji undirstrikaður með sameigin-
legu átaki þessara aðila til að deila
merkilegri sögu víkinganna.
Saga víkinganna er ekki einungis
viskubrunnur um fortíðina heldur
geymir hún frekari lærdóm sem
auðgað getur huga okkar um
ókomna tíð. Er við minnust hug-
rekkis landnemanna er rétt að
heiðra anda landkönnunar, sem gef-
ið hefur framþróun á Norðurlöndum
og í Bandaríkjunum byr undir báða
vængi.
Sé sagan skoðuð langt aftur í tím-
ann koma fleiri sameiginlegar hefðir
í Ijós sem við munum vilja hafa sem
veganesti á komandi öldum.
Það sem hefur til að mynda vakið
athygli mína er að konur nutu tölu-
verðs frelsis til að stunda viðskipti
og vera virkir þátttakendur í stjóm-
málum í samfélagi víkinga. Einnig
er okkur kunnugt um hvemig vík-
ingarnir viðhéldu frásögnum af lífi
sínu og afrekum með því að taka
upp frumlegt og fallegt frásagnar-
form með nýrri tegund bókmennta,
sem urðu til á þessum tíma. Af
sögu víkinganna höfum við einnig
lært um mikilvægi þess að lifa í sátt
og samlyndi við umhverfið. Af því er
ég kemst næst er engum kunnugt
um hvað það var nákvæmlega sem
olli því að hópur norrænna land-
nema dó út á Grænlandi. Þó vitum
við að orsakir þess megi að ein-
hverju leyti rekja til umhverfisþátta.
Sú vitneskja ætti að vera skýr
áminning um það hvemig hvert og
eitt okkar verður að leggja sig fram
við að viðhalda og varðveita við-
kvæmar náttúruauðlindir okkar á
komandi öldum.
Það er mikilvægt að við íhugum
vandlega skyldu okkar við fortíðina
á þessum merku tímamótum, ef við
ætlum virkilega að hafa sögu okkar í
heiðri á komandi öldum. I því felst
að viðhalda gömlum sögnum og
minjum eins og gert er með þessari
sýningu.
Ef við varðveitum ekki sögulega
vitneskju okkar, ef við höldum ekki
áfram að reyna að fræðast enn frek-
ar um fortíðina, munu ómetanleg
verðmæti og heilmikill fróðleikur
renna úr greipum okkar sem ef til
vill hefði getað gefið okkur upplýs-
ingar um það hver við erum og
hvaðan við komum.
Víkingasýningin mun minna okk- .
ur á að sums staðar á ströndum Am-
eríku má líta fornleifar frá könnun-
arleiðöngrum víkinganna og hýbýl-
um þeirra.
Ég vil því þakka og lofa alla þá
sem koma að undirbúningi þessarar
sýningar, sagnfræðingum og forn-
leifafræðingum, umhverfisfræðing-
um og velunnurum sýningarinnar,
vegna þess að starf þeirra á eftir að
leiða í ljós meira magn upplýsinga
en það sem almennt þekkist í
Bandaríkjunum í dag. Um það
hverjir víkingamir voru, hvað þeir
gerðu og hver arfleifð þeirra er.
í Hvíta húsinu hafa verið haldin
svokölluð árþúsundakvöld, þar sem
við lítum til baka og fram á veginn. I
undirbúningi okkar fyrir árþúsunda-
hátíðarhöldin höfum við reynt að
fræðast meira um það hvað átti sér
stað í heiminum fyrir eitt þúsund ár-
um. Hver sá sem gerir sér upp
staðlaða mynd af víkingum, sem lík-
lega eiga rætur í gömlum kvikmynd-
um, myndi vera furðu lostinn eins og
reyndar mörg okkar voru, er hann
vissi hversu merkileg arfleifð þess-
ara sæfara er og hversu víða þeir
ferðuðust.
Víkingarnir ferðuðust alla leið til
Afganistan þaðan sem þeir tóku með
sér ýmis verðmæti, eins og asúr-
steina og önnur jarðefni til við-
skipta. Floti þeirra nam lönd við það
sem nú heitir Istanbul en þar dvöldu
víkingarnir við bág kjör. Þeir ferð-
uðust vítt og breitt og höfðu áhrif á
önnur samfélög með hugmyndum
sínum og reynslu.
En vegna þess hversu ötulir land-
könnuðir þeir voru urðu þeir meðal
fyrstu manna til að bera með sér vit-
neskju, reynslu og frásagnir af öðr-
um samfélögum milli landa. Ut frá
þessu mætti ímynda sér að víking-
arnir hafi gegnt svipuðu hlutverki
árið 1000 og Netið gerir í dag. Þeir
fræddu fólk um önnur samfélög og
þjóðir á þeim tíma sem fólk gat ekki
einu sinni gert sér í hugarlund hvað
það var sem beið þess handan við
sjóndeildarhringinn og himinháa
fjallgarða.
Börn okkar og barnaböm munu
einungis fá að vita um hugrekki og
hugvitsemi þessara landkönnuða
sem komu upp að ströndum okkar
og margra annarra fyrir eitt þúsund
árum, ef við sjálf erum reiðubúin til
að kenna þeim. Þannig munu þau
fræðast um hvað gerðist fyrir löngu
síðan í órafjarlægð. Þau munu læra
ævintýri og þekkja víkingarsögurn-
ar, en kannski, bara kannski, munu
þessar sögur verða einhverjum ung-
um einstaklingi hvatning til frekari
rannsókna.
Því er öllu er á botninn hvolft, er
það boðskapurinn um afl mannshug-
ans og löngun mannskyns til að leita
nýrra landa og nema nýjan fróðleik,
sem sögur víkinganna munu bera
okkar um ókomnar aldir.
Sagan er ekki í eigu eins, heldur
okkar allra og það er skylda okkar
að láta hana þerast á milli kynslóða
eins heiðarlega og okkur er unnt.
Ég bíð sýningarinnar sem opnar í
apríl á næsta ári full eftirvænting-
ar. Ég bíð þess einnig með eftir-
væntingu að heyra um viðbrögð
fólks sem streyma mun inn á
Smithsonian-safnið til að virða fyrir
sér sýningar af minjum víkinganna.
Við þessa upplifun mun þetta
fólk finna fyrir nánari tengslum
bæði við vini okkar á Norðurlönd-
um og það sem var. Og ef til vill,
mun hugur þeirra reika um ókunn
höf sem það langar að kanna.