Morgunblaðið - 31.07.1999, Side 42

42 LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Konur
Estrogen-magn
í blóði sýnist ráða miklu
um unglegt útlit.
Sjúkdómar
Unnið að rannsóknum
vegna bóluefnis gegn
Alzheimer.
Ottast að kostn-
aður sligi heil-
brigðiskerfíð
BRESK heilbrigðisyfir-
völd hafa lagt blessun sína
yfir notkun lyfsins
Relanza og er það fyrsta
lyfið við flensu sem heim-
ilað hefur verið í Bret-
Iandi. Breskir læknar ótt-
ast að lyfið verði svo eftir-
sótt að það geti sligað
heilbrigðiskerfið verði
notkun þess ekki tak-
mörkuð.
Að sögn BBC hafa
bresk heilbrigðisyfirvöld
heimilað að unglingar og
fullorðnir Bretar noti lyfið
þegar flensa gengur í
landinu. Matvæla- og
lyfjaeftirlit Bandaríkjanna
heimiiaði einnig notkun
lyfsins á þriðjudag. Var sú
ákvörðun tekin þvert á
ráð nefndar óháðra sér-
fræðinga sem fyrr í ár
kváðust ekki geta mælt
með notkun lyfsins þar
sem virkni þess væri að-
eins smávægileg auk þess
sem það gæti verið hættu-
legt asmasjúklingum.
Relanza ræðst á flensu-
veiruna í efri öndunarvegi
þar sem hún fer inn í lík-
amann og fjölgar sér. Lyf-
ið bælir niður ensímið sem
gerir veirunni kleift að
fara úr smitaðri frumu og
breiðast út í aðrar frumur
í efri öndunarvegi. Lyfið
er tekið inn með úðatæki
tvisvar á dag í fimm daga.
Meðferðin á að hefjast
innan tveggja daga eftir
að flensueinkennin gera
vart við sig.
Rannsóknir hafa leitt í
ljós að veikindin vara 40%
skemur ef lyfið er tekið
inn og það dregur úr
flensueinkennunum, m.a.
sótthita, beinverkjum,
slappleika og lystarleysi.
Aukaverkanir reyndust
einnig fáar.
Notkun lyfsins verði
takmörkuð
BBC hafði eftir John
Chisholm, formanni heim-
ilislæknanefndar bresku
læknasamtakanna, að eft-
ir spumin kynni að verða
svo mikil að hún gæti slig-
að heilbrigðiskerfið ef
greiða þyrfti lyfið niður án
þess að notkunin yrði tak-
mörkuð.
Fyrirtækið sem selur
lyfið í Bretlandi, Glaxo
Wellcome, hefur mælt
Presslink
I Bandaríkjunum hafa menn Iöngum getað keypt
margvísleg lyf til að létta á flensunni. Nú bætist
Relanza í þann hép en sala þess verður háð uppáskrifit
lækna enda ku það vera mun áhrifameira en eldri lyf.
með því að notkun lyfsins
einskorðist við sjúklinga
sem stafar mikil hætta af
flensu, svo sem fólk með
asma eða hjartasjúkdóma.
Ennfremur var bent á að
lyfjameðferðin gæti verið
mjög hentug fyrir menn
sem eiga „mikilvægum
skyldum" að gegna - til að
mynda kaupsýslumenn
sem þurfa að sitja mikil-
væga viðskiptafundi.
Flensa er bráðsmitandi
og getur verið mjög skæð.
Ýmsir sjúkdómar, sem
geta fylgt í kjölfar flensu,
einkum hjá öldruðu fólki
eða heilsutæpu, leiða oft
til dauða. Að meðal tali er
hver Breti frá vinnu í þrjá
daga á ári vegna flensu og
talið er að 10% allra veik-
indaforfalla í Bretlandi
megi rekja til þessa veiru
sjúkdóms.
Ný lyf
Notkun á nýju flensu-
lyfi leyfð í Bretlandi og
Bandaríkjunum.
HUGSANLEGT er að
vísindamenn hafi af-
hjúpað einn af leyndar-
dómum eilífrar æsku -
kvenky nh or móna.
Að sögn BBC hafa
þýskir vísindamenn
komist að því að konur
með mikið magn estró-
gena (samheiti kven-
kynhormóna) í blóðinu
séu óvenju unglegar
miðað við aldur.
Vísindamenn við Er-
langen- háskóla áætl-
uðu aldur hundrað
kvenna á aldrinum 35-
55 ára og mældu síðan
kynhormónana í blóði þeirra.
Niðurstaðan var sú að í nokkrum
tilvikum litu estrógenríkar kon-
ur út fyrir að vera átta árum
yngri en þær voru í raun og
veru. Estrógensnauðar konur
litu hins vegar út fyrir að vera
allt að átta árum eldri en þær
voru.
Vísindamennirnir könnuðu
þessi tengsl til að fylgja eftir
rannsóknum sem bentu til þess
að samband væri milli kynþokka
kvenna og fijósemi þeirra. Að
sögn BBC telja vísindamenn að
estrógen leitist við að gera kon-
ur kynþokkafyllri til að auka lík-
umar á þungun. Fijósemi teng-
ist kynhormónunum og minnkar
eftir því sem estrógenin rýrna
þegar konur nálgast breytinga-
skeiðið.
Reutere
Leikkonan Catherine Deneueve (hér t.h.
ásamt dóttur sinni Chiara Mastroianni) þyk-
ir bera aldurinn sérlega vel en hún verður
56 ára síðar á þessu ári. Um estrógenmagn í
blóði hennar er hins vegar minna vitað.
Þróa bólu-
efni gegn
Alzheimer
Medical Tribune News Service.
VÍSINDAMENN í Bandaríkj-
unum segja að rannsókn á mús-
um bendi til þess að hugsanlega
verði hægt að þróa bóluefni gegn
Alzheimer- sjúkdómnum. Frek-
ari rannsóknir eru þó nauðsyn-
legar til að ganga úr skugga um
hvort bóluefnið sé hættulaust og
hafi tilætluð áhrif á menn.
Þetta er fyrsta rannsóknin
sem leitt hefur í ljós að ónæmis-
aðgerð gegn beta-sterkjulíki,
flóknu prótíni sem fellur út í
vefjum, geti hindrað heilahrörn-
un í músum. Rannsóknin sýndi
að bóluefnið AN-1792 getur
hindrað eða fjarlægt beta-
sterkjulíkisútfellingu í músum,
að því er fram kemur í grein vis-
indamanna við Elan
Pharmaceuticals í San Francisco
í tímaritinu Nature. Vísinda-
mennirnir taka þó fram að heila-
hrörnunin í músum líkist ekki
Alzheimer-sjúkdómnum í mönn-
um nema að hluta.
Alzheimer-sjúkdómurinn lýsir
sér með truflun á starfsemi heila
og veldur minnistapi og hægfara
vitglöpum. A meðal einkenna
hrörnunarsjúkdómsins eru tal-
og skynjunarvandamál og breyt-
ingar á persónuleika og hegðun
sjúklingsins.
Orsökin fundin?
Ekki er enn vitað um orsakir
sjúkdómsins. Sérfræðingar telja
að allir Alzheimer-sjúklingar
hafi sterkjulíkisútfellingu, eða
skellu, í heilavefjunum, en ekki
er vitað hvort það er orsök eða
afleiðing sjúkdómsins.
Annar gýeinarhöfundanna, Iv-
an Leiberburg, segir rannsókn-
ina renna stoðum undir þá kenn-
ingu að sterkjulíkisskella sé
skýringin á framvindu sjúkdóms-
ins. Annar sérfræðingur, David
Westaway, sem tók ekki þátt i
rannsókninni, segir hins vegar að
rannsóknin sanni ekki að útfell-
ingin orsaki sjúkdóminn.
Afhverju leiðist fólki?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Oft heyrir maður fólk kvarta um að
því leiðist. Ekki á það síst við um böm og ung-
linga. Á leiði eitthvað skylt við þunglyndi?
Svar: Leiði stafar oftast af því að fólk finnur
sér ekkert skemmtilegt að gera eða finnur
sér ekki félagsskap sem því finnst skemmti-
legur. Hjá sumum stafar það af einmana-
kennd, sérstaklega hjá eldra fólki. Oftast er
um að ræða skort á frumkvæði og áhuga, en
einnig geta skapast þær aðstæður, sérstak-
lega hjá gömlu fólki eða sjúklingum, að ekki
sé tækifæri til að sinna áhugamálum sínum
eða njóta félagsskapar. Leiði hjá börnum og
unglingum er mjög oft vegna þess að þau eru
vön að vera mötuð á afþreyingarefni, t.d. í
sjónvarpi, eða foreldrarnir reyna stöðugt að
hafa ofan af fyrir þeim á einhvem hátt svo að
þeim leiðist ekki.
Fólki hættir mismikið til að leiðast. Þeim
sem era ónógir sjálfum sér hættir fremur við
leiða en öðram. Þeir eiga erfitt með að vera
einir með sjálfum sér, en eiga einnig í erfið-
leikum með að mynda tengsl og njóta félags-
skapar við aðra. Grandvallar þörf bamsins
fyrir öryggi skapast í nánum samskiptum við
foreldra í bemsku. Þar þroskast hæfileikinn
til geðtengsla og til að eiga heilbrigð sam-
skipti við annað fólk síðar á ævinni. Fái bamið
ekki fullnægt öryggisþörf sinni er hætt við að
það verði ósjálfstætt og sjálfu sér ónógt þegar
það vex upp. Það hefur ekki lært að lifa með
i Frumkvæði
sjálfu sér og kann ekki að nýta sér af þeim
innri efnum, t.d. skapandi hæfileikum, sem
það hefur, en leitar stöðugt að einhverju í um-
hverfi sínu sem veitir því öryggi og ánægju.
Það er hins vegar ekki þroskavænlegt fyrir
barnið að þessu leyti að mata það alltaf á afþr-
eyingu, ef það finnur sér ekki sjálft eitthvað
skemmtilegt og skapandi að gera. Vænlegra
er að hjálpa barninu til að virkja innri skap-
andi hæfileika, sem það kann að búa yfir.
Móðir sagði mér eitt sinn hvaða augum hún
liti leiðann. Hún á tólf ára gamlan son, sem
eins og flest böm á þessum aldri finna til leiða
af og til, þótt þau séu fyllilega heilbrigð og
eðlilega þroskuð. Hann kom til mömmu sinnar
og sagði: „Mér leiðist, mamma. Eg hef ekkert
að gera.“ Það hvarflaði ekki að móðurinni að
ganga undir stráknum og fara að skemmta
honum á einhvern hátt. Hún svaraði: „Láttu
þér bara leiðast. Það er allt í lagi.“ Eftir
nokkra stund var strákurinn búinn að finna
sér sjálfur eitthvað að gera og leiðinn var úr
sögunni. Móðirin leit svo á að að leiði væri
hvorki óeðlilegt, óheilbrigt eða jafnvel óæski-
legt ástand. Það verður gerjun í leiðanum,
eins og hún orðaði það. Bamið, eða hinn full-
orðni ef því er að skipta, verður að leita í eigið
hugskot og taka af sínum innra manni. Af því
sprettur eitthvað jákvætt og skapandi, og þeg-
ar að jafnaði er brugðist við leiða á þennan
hátt, styrkir það sjálfstæði og persónuþroska
einstaklingsins. Ef strákurinn hefði verið mat-
aður á einhverri afþreyingu, hefði hann ekki
þurft að virkja sinn innri mann og meiri líkur
á því að leiðinn hefði sótt að honum aftur og
aftur.
Leiði á lítið skylt við þunglyndi og það get-
ur verið varasamt að sjúkdómsgera leiðann og
gera mann þannig óábyrgan fyrir honum.
Hins vegar getur sjúklingum verið fremur
hætt við leiða en öðram. Óldruðum hættir til
einangranar og þeir sem eru bundnir við rúm-
ið eiga færri kosta völ í að stunda áhugamál
sín eða njóta félagsskapar. Ahafnagleði geð-
sjúkra er oft lömuð. Þess vegna era aðferðir
eins og iðjuþjálfun og félagsstarfsemi á stofn-
unum og sjúkrahúsum notuð til þess virkja
þann innri kraft og áhuga á umhverfinu sem
býr í flestu fólki til þess að það geti sjálft unn-
ið sig frá leiðanum.
Lesendur Morgunblaðsins geta spurt sálfræð-
inginn um það sem þeim liggur d hjarta. Tekið
er á móti spumingum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum eða
símbréfum merkt:Vikulok, Fax:5691222. Enn-
fremur símbréf merkt:Gylfi Ásmundsson,
Fax:5601720.
Notkun á nýju flensulyfi heimiluð í Bretlandi og Bandaríkjunum
Estrógen
viðhalda æskunni