Morgunblaðið - 18.09.1999, Síða 40

VIKU
IM
MORGUNBLAÐIÐ
40 LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 1999
- Mynd allra tíma
Casablanca
Meðan á tökum kvikmyndar-
innar Casablanca stóð spurði
Ingrid Bergman leikstjórann:
„Hvorn manninn á ég að elska
meira?“ Bergljót Ingólfs-
dóttir segir frá hvers vegna.
KVIKMYNDIN Casablanca, sem
gerð var árið 1942, hefur þótt
með betri myndum og menn hafa
horft á hana með ánægju í annað,
þriðja og jafnvel fjórða sinn. Það er fróðlegt
að lesa dómana sem birtust á prenti eftir
frumsýninguna. Margir töldu hana miðl-
ungsmynd, ósköp venjuleg sögðu sumir, efn-
ið margþvælt sögðu aðrir. Þeir hinir sömu
sáu hvorki fyrir vinsældir Casablanca né
langlífi.
Fyrir ári síðan, í júní 1998, birti Banda-
ríska kvikmyndastofnunin (The American
Film Institute) skrá yfir 100 bestu kvik-
myndir allra tíma, þar var Casablanca í öðru
sæti. í því fyrsta var Citizen Kane, mynd Or-
son Welles.
Humphrey Bogart og Ingrid Bergman.
Dooley Wilson, Sam, og fleiri í „Rick’s Café Americain" í Casablanca.
Kvikmyndahandritið
Tilurð kvikmyndarinnar Casablanca var á
þann veg, að Warner Brothers keypti kvik-
myndarétt á leikriti sem nefnt var
„Everybody Goes to Rick’s“, eftir Murrey
Burnett og Joan Allison. Þegar þau kaup
voru frágengin sendi fyrirtækið frá sér
fréttatilkynningu þess efnis, að í aðalhlut-
verkum yrðu Ronald Reagan, Ann Sheridan
og Dennis Morgan. Til að gera kvikmynda-
handritið voru fengnir þeir Howard Kock og
bræðurnir Philip og Julius Epstein. Michael
Curtiz var ráðinn leikstjóri og tónlistina
samdi Max Steiner.
Leikstjórinn fékk því ráðið að hin unga
sænska leikkona, Ingrid Bergman, var feng-
in í aðalhlutverkið og myndin gerði hana að
stjömu. Sagt var að karlhlutverkið hefði
beinlínis verið skrifað fyrir Humphrey Bog-
art. Hann lék þar í fyrsta sinn í rómantísku
hlutverki og þótti gera það vel, önnur slík
fylgdu á eftir, en fram að þeim tíma hafði
hann eingöngu leikið harðjaxla í hasarmynd-
um. Eftir á að hyggja þótti mönnum sem
aðrir leikarar hefðu ekki komið til greina í
hlutverkin. Auk þeirra sem þegar eru nefnd-
ir voru afbragðsleikarar í öðrum hlutverk-
um. Þar var Paul Henreid sem hinn tékk-
neski Victor Lasclo (eiginmaður Ilse Lund)
og Conrad Veidt sem lék nasistaforingjann
Heinrich Strasser. I minni hlutverkum voru
einnig eftirminnilegir leikarar s.s. Claude
Rains, Sidney Greenstreet, Peter Lorre, S.Z.
Sagall, að ógleymdum blökkumanninum
Dooley Wilson sem lék Sam. Sá síðastnefndi
lék á píanó og söng í klúbbnum „Rick’s Café
Americain" í Casablanca, þar á meðal lagið
„As Time Goes By“, sem varð einkennislag
kvikmyndarinnar.
Ástar- eða stríðsmynd?
Kvikmyndin Casablanca á að gerast árið
1941, stríð geisaði, Ilse og Rick (Bergman og
Bogart) kynntust og urðu ástfangin í París
og ætluðu að forða sér frá borginni áður en
hún yrði hemumin af Þjóðverjum. Eigin-
maður Ilse, sem talinn var látinn, kom þá allt
í einu fram á sjónarsviðið. Hún var því óneit-
anlega dapurleg senan á járnbrautarstöðinni
þegar Rick og vinur hans Sam biðu eftir Ilse.
A síðustu stundu kom sendiboði með bréf frá
henni, þar sem hún bað Rick um að gleyma
sér, og sagði að þau myndu ekki sjást fram-
ar. Það átti þó eftir að verða síðar, og óvænt,
í borginni Casablanca í Marokkó.
Þegar skilgreina átti myndina fannst
mönnum áhöld um hvort þetta væri ástar-
eða stríðsmynd. Hvað sem því líður varð
myndin óhemju vinsæl og tilnefnd til
Óskarsverðlauna árið 1943 og hlaut þau
þrenn, þ.e. sem besta kvikmyndin, fyrir
bestu leikstjóm og besta handritið.
Atburðir í heimssögunni urðu til þess að
Bogart í rykfrakkanum með beltið bund-
ið. Þann sið tóku ungir menn upp eftir
honum, það þótti flott að hafa beltið
þannig, og þykir víst enn.
vekja enn meiri athygli á myndinni en ella.
Hún var fmmsýnd í New York um leið og
Bandamenn gengu á land í Norður-Afríku og
baráttan um Casablanca hófst. Þegar mynd-
in var svo sýnd á vesturströndinni og flest-
um hinna fylkja Bandaríkjanna, bar það upp
á sama tíma og þeir Roosevelt og Churchill
vom á 10 daga fundi í Casablanca, í janúar
1943, til að krefjast skilyrðislausrar uppgjaf-
ar Öxulveldanna, þ.e. Þjóðverja, ítala og
Japana.
Casablanca var fimmta tekjuhæsta banda-
ríska kvikmyndin árið 1943. Þegar 50 ár
vom liðin frá fmmsýningu myndarinnar var
haldið upp á það með því dreifa henni áj ný
til kvikmyndahúsa út um allan heim. Naut
hún mikilla vinsælda sem fyrr, í ljós kom að
unga fólkið kunni vel að meta myndina ekki
síður en áhorfendur fyrri ára.
Myndin hefur orðið langlíf og er löngu
orðin sígild, hún er víða notuð við kennslu í
kvikmyndagerð, jafnt í enskumælandi lönd-
um sem utan.
Hvorn átti hún
að elska meira?
I Casablanca var um ástarþríhyming að
ræða, tveir karlmenn elskuðu sömu konuna.
En það sem var óvenjulegt við myndina var
það að handritið var ekki fullgert þegar tök-
ur hófust. Lokakaflann vantaði og þar með
endinn. Nokkrar útgáfur höfðu að vísu verið
Auglýsing myndarinnar.
Fyrir nokkrum ámm stóð
breska blaðið The Sunday
Times fyrir málþingi í London
undir heitinu „Hollywood
versus Civilization" (Hollywood
gegn siðmenningunni). Þar var
Frá skilnaðarstundinni á flugvellinum í Casablanca, sú er þetta ritar viðstödd. Til-
Claude Rains, Paul Henreid, Ingrid Bergman og efnið var útkoma bókarinnar
Humphrey Bogart. „Hollywood Versus America"
eftir Bandaríkjamanninn Mich-
skrifaðar en það var ekki komið á hreint
hvomm manninum Ilse átti að fylgja. Því var
það þegar nokkuð var liðið á tökur að Ingrid
Bergman spurði leikstjórann: „Hvorn mann-
inn á ég að elska meira?“ „Vertu eins við þá
báða“ var svarið. Henni féll afar illa að vita
ekki hvemig myndin átti að enda en hinir
leikaramir létu sér fátt um finnast.
Að lokum var það ákveðið að Ilse færi með
eiginmanni sínum, skylduræknin var látin
ráða. Hún var því tregafull senan á flugvell-
inum þegar elskendurnir urðu að skilja - og
það í annað sinn.
Lag Max Steiner „As Time Goes By“ kom
við sögu í myndinni á áhrifamikinn hátt.
Lagið var samið á þriðja áratugnum og
sungið af bandarískum söngvara, Rudy Val-
lee, en náði ekki vinsældum. Þegar lokið
hafði verið við tökurnar í klúbbnum, þar sem
Sam spilaði og söng, vildi tónskáldið skipta
um lag, hafa annað í staðinn. Því var ekki
hægt að breyta, Ingrid Bergman var komin
með snarstutt hár fyrir hlutverkið í „For
Whom the Bell Tolls“ (Hverjum klukkan
glymur) gerð eftir samnefndri bók eftir Er-
nest Hemingway. Hún var því ekki lík þeirri
Ilse sem hlustaði á lag þeirra Ricks, þegar
Sam spilaði og söng í „Rick’s Cafe Amer-
icain“ í Casablanca.
Kvikmyndin Casablanca er sýnd árlega í
sjónvarpi í Ungverjalandi, að kvöldi nýárs-
dags og er víst alltaf jafn vinsæl. Ef til vill
hefur það sitt að segja að leikararnir Peter
Lorre og S.Z. Sagall, svo og leikstjórinn
Michael Curtiz voru allir fæddir í Ungverja-
landi.
ael Medvedd. I bókinni segir hann kvik-
myndaframleiðendum í Hollywood til stynd-
anna, segir að hið ljóta ... tröllríði flestu sem
framleitt er, þar sé allt það versta sem
mannskepnan hefur gert í fyrirrúmi. í aðal-
hlutverkum séu oftar en ekki siðblindir ves-
alingar, morðingjar og geðveikir sadistar.
Höfundur spyr hvað hefur orðið um hetjur
fyrri tíma, þeirra sem hægt var að líta upp
til. En þarna var höfundur kominn til að
standa fyrir máli sínu, til andsvara voru
þekktir menn og konur úr bresku lista- og
menningarlífi, tveir kvikmyndastjórar, rit-
höfundur, kvikmyndagagnrýnandi og rit-
stjóri.
Hefði Casablanca
orðið betri mynd...?
Eftir erindi Medved, sem flutt var af festu
og mjög stólmerkilega, komu andmælendur
hver eftir annan og komu sínum athuga-
semdum að, þeir höfðu ýmislegt út á bókina
að setja. Að þeirra máli loknu sté höfundur í
pontu á ný, honum fannst lítið til athuga-
semdanna koma. Hann hélt snjalla tölu þar
sem hann þrábað um betri myndir, þar sem
velsæmis væri gætt og ekki gengið fram af
siðgæðisvitund hins venjulega áhorfanda.
Hann lauk máli sínu með því að bera fram
spurningu, dálítið drjúgur með sig, eins og
hann væri viss um svarið.
„Hefði Casablanca orðið betri mynd,“
spurði hann, „ ef í henni hefði verið djörf
kynlífssena?"
Þeirri spumingu er beint áfram til þeirra
er þetta lesa.