Morgunblaðið - 11.12.1999, Qupperneq 60

j£0 LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999
Bókin
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
MIKILVÆGUSTU
TUNGUMÁL JARÐAR
svarar:
Væru íslendingar betur
- i settir án íslensku?
www.tunga.is
SNYRTISTOFAN
GUERLAIN
\Óðinsgötu 1 s:562 3220
www.guerlain.is
STEINAR WAAGE
KRINGLAN, Kringlunni 8-12, Reykjovík, Slmi 568 92121
í BÁÐUM BÚÐUM ER OPIÐ
í DAG FRÁ KL. 10-22,
SUNNUDAG KL. 13-17.
, PÓSTSENDUM SAMDÆGURS
5% STAÐGREIÐSLUAFSLÁTTUR
Verð 7.995,-
Síærðir: 36-40
Teg. 4078
Litur: Blásvartur/gráhvítur
Verð 7.995,-
Slærðir: 36-41
Teg: 4073
Litur. Svartur
I Verð 9.995,-
Stærðir: 36-40
Teg. 4075
Litur: Svartur
I
Stærðir: 36-41
Teg. 4051
Litur: Svartur
Ovönduð vinnubrögð
Lands virkj unar
ÉG HEF gagnrýnt Landsvirkjun
fyrir ákaflega óvönduð vinnubrögð í
þeim þætti umdeildrar skýrslu fyrir-
tækisins um áhrif Fljótsdalsvirkjun-
ar sem lýtur að náttúrufari. Ég hef
ásakað fyrirtækið fyrir að beita
blekkingum. í svargrein fyrirtækis-
ins sl. miðvikudag þykir mér skörin
þó færast upp í bekkinn. Þar er sömu
vinnubrögðum fram
haldið af slíkri elju að
furðulegt má telja hve
mörg atriði eru að-
finnsluverð í svo stuttri
grein. Nokkur dæmi
standa upp úr og eru
lýsandi fyrir vinnu-
brögð, sem ég er hætt-
ur að halda að stafi af
misskilningi.
„Ekki á
Eyjabökkum"
Landsvirkjun heldur
því fram að ég hafi ekki
allskostar farið með
rétt mál þegar ég hélt
fram að grasafræðing-
ur hennar hafi ekki far-
ið inn á Eyjabakka. Til að taka af all-
an vafa er rétt að upplýsa lesendur
Morgunblaðsins að Agúst H.
Bjarnason hefur sjálfur staðfest við
mig skriflega að hann hafi gert at-
huganir á gróðurfélögum á þremur
lónsstæðum og við aðkomugöng en
ekki á Eyjabökkum. Með fullri virð-
ingu fyrir Landsvirkjun tel ég ekki
út í hött að halda fram að vísinda-
manninum sé líklega betur kunnugt
um sínar eigin ferðir en mannvits-
brekkum fyrirtækisins.
Þrátt íyrir þetta segir Landsvirkj-
un að þótt grasafræðingur sinn hafi
að sönnu ekki komist í Þóriseyjar,
hjarta Eyjabakkanna, hafi hann eigi
að síður farið „um lónsstæðið vestan
Jökulsár, alveg frá stíflustæði og inn
undir jökul. Hann kannaði gróður á
Hafursárufs, í Snæfellsnesi, undir
Hálsi og í Þjófagilsflóa til saman-
burðar við eldri rannsóknir." Gott og
vel. Gallinn við þetta er sá að hvergi í
greinargerðinni er stakt orð um at-
huganir á þessum svæðum. Var
Landsvirkjun að reyna að fela þessa
lykilstaðreynd fyrir al-
þingismönnum?
„Nær engar
nákvæmar
athuganir"
Landsvirkjun segir
einnig að í greinargerð-
inni sé skilmerkilega
greint frá fyni gróður-
rannsóknum á svæð-
inu. Hver er niðurstaða
grasafræðingsins sjálfs
á þeim? I ályktunum
greinargerðarinnar um
„gróður á svæði fyrir-
hugaðs Eyjabakka-
lóns“ er hún birt með
eftirfarandi orðum:
„Meginþorri þeirra
gróðurlýsinga, sem til eru af þessu
svæði, eru almenns eðlis. Gróður á
fyrirhuguðu svæði Eyjabakkalóns er
því aðeins þekktur í stærstu megin-
dráttum, þar sem fáar eða nær engar
nákvæmar athuganir hafa verið
gerðar“! Þetta er svæðið sem mestu
skiptir enda fer það undir vatn verði
virkjað. Grasafræðingur
Landsvirkjunar lýsir því heiðarlega
yfir í skýi-slunni sem fyrirtækið faldi
íyrir alþingismönnum að þar hafi því
miður næstum engar nákvæmar
rannsóknir verið gerðar. Eru þeir
menn í lagi sem andspænis þessu
halda fram að Eyjabakkasvæðið sé
mest rannsakaða svæðið á landinu?
Það vill svo óheppilega til fyrir
Fljótsdalsvirkjun
Pað er óhjákvæmilegt
að draga þá ályktun,
segir Össur Skarphéð-
insson, að Landsvirkjun
hefur orðið alvarlega á í
messunni varðandi
rannsóknir á plöntu- og
dýralífí á svæðinu.
Landsvirkjun að mér er líka
fullkunnugt um að Ágúst H. Bjarna-
son dró enga fjöður yfir það í frum-
gerð greinargerðar sinnar að fyrri
athuganir væru ekki vel unnar. Það
var hins vegar heflað út úr lokagerð
hennar. Hvað heita slík vinnubrögð á
máli hinna valinkunnu sæmdar-
manna sem stýra áróðri Landsvirkj-
unar? Ef Landsvirkjun dregur þessa
staðhæfingu mína í efa væri mér án-
ægja að því að sýna fulltrúum hennar
skjalfestar sannanir fyrir henni.
Alvarlegar spurningar
I lokagerðinni af greinargerð sinni
bendir Ágúst H. Bjarnason raunar á
að vísindamennirnir sem gerðu einu
marktæku rannsóknirnar á Eyja-
bökkum telji greinilega að athuganir
þeirra séu einungis forathuganir.
Þetta sést af eftirfarandi orðum
hans: „Hafa skal í huga að höfundar
setja sér ekkert tilgreint markmið,
heldur ber lýsing þeirra með sér, að
þeir líta svo á, að hér sé um undan-
fara nánari könnunar að ræða.“
Hver vegna í ósköpunum réðst
Landsvirkjun þá aldrei í alvöru rann-
Össur
Skarhéðinsson
Sellafield og geisla-
mengun sjávar
ÍSLENSK stjórn-
völd hafa um árabil
fylgst með og haldið
uppi mótmælum
vegna losunar geisla-
virks úrgangs í hafið
frá endurvinnslustöðv-
unum í Dounreay og
Sellafield. Hefur það
meðal annars leitt til
þess að miklar tækni-
breytingar hafa orðið í
stöðvunum tveimur
varðandi myndun úr-
gangs og t.d hefur
dregið mjög úr losun
cesíums. Fyrirhugað
er að loka stöðinni í
Dounreay í síðasta
lagi árið 2006. Teknisíum-99 hefur
hins vegar verið losað í verulegu
magni frá Sellafield stöðinni frá
árinu 1994. Þótt að geislun frá
teknisíum sé veikari en frá öðrum
hættulegri geislavirkum efnum
teljum við fulla ástæðu að tak-
marka losun út í umhverfið. Bein-
ist athyglin því nú mjög að þeim
skuldbindingum sem breska ríkis-
stjórnin hefur tekið á sig um að
minnka losun allra geislavirkra
úrgangsefna í hafið.
Skuldbindingar Breta
Bresk stjórnvöld hafa sam-
kvæmt OSPAR-samningnum um
verndun Norðaustur-Atlantshafs-
ins skuldbundið sig til að grípa
þegar til aðgerða til að draga úr
losun geislavirkra efna út í um-
hverfið. Á ráðherrafundi OSPAR-
samningsins í júlí á
síðasta ári var það
markmið sett að árið
2020 yrði losun
geislavirkra efna í
umhverfi sjávar ekki
merkjanlega yfir
náttúrulegum bak-
grunnsgildum. Á
fundi OSPAR-samn-
ingsins sl. sumar
unnu fulltrúar Islands
í nánu samstarfi við
fulltrúa írlands og
Danmerkur að tillögu
um að þrýsta enn
frekar á um aðgerðir,
þannig að ná megi
umræddum markmið-
um ráðherrafundarins sem fyrst
fyrir árið 2020. Tillagan var sam-
þykkt.
Áherslur
umhverfisráðherra
Meðal áhersluatriða umhverfis-
ráðuneytisins í alþjóðlegu um-
hverfisverndarstarfi er bann við
losun geislavirkra efna í hafið. Hef
ég þegar rætt málið við Margot
Wallström sem fer með umhverfis-
mál í nýrri framkvæmdastjórn
ESB og John Prescott aðstoðar-
forsætisráðherra Bretlands.
Síðastliðið vor voru kynntar nið-
urstöður umfangsmikilla vöktunar-
mælinga á mengandi efnum á og
við Island. I skýrslunni kemur
fram að styrkur manngerðra
geislavirkra efna hér við land er
með því lægsta sem mælist í heim-
Mengun
Stíga þarf stærri skref
í átt að því markmiði,
segir Siv Friðleifs-
dóttir, að losun geisla-
virkra efna í umhverfi
sjávar verði ekki
yfir náttúrulegum
bakgrunnsgildum.
inum. Það er afar mikilvægt að svo
verði áfram og því munu íslensk
stjórnvöld hér eftir sem hingað til
leggja megináherslu á fyrirbyggj-
andi aðgerðir. I því skyni var m.a.
ákveðið árið 1998 að hefja vöktun
teknesíum-99 í hafinu umhverfis
landið. Vöktunin er samstarfsverk-
efni Geislavarna ríkisins, Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins og
Hafrannsóknastofnunar. Vænta
má að fyrstu niðurstöður líti dags-
ins ljós á næstunni.
Norrænt samstarf
í baráttunni gegn
geislamengun hafsins
Að frumkvæði íslands voru mál-
efni endurvinnslustöðvarinnar í
Sellafield tekin á dagskrá fundar
norrænu umhverfisráðherranna á
Mývatni sl. sumar í framhaldi um-
ræðna á Mývatni var nú í nóvem-
Siv
Friðleifsdóttir
sóknir?
Þessar upplýsingar eru lykilatriði
í málinu. Landsvirkjun hélt þeim frá
alþingismönnum. Hún gat þeirra
hvergi í skýrslu sinni um Éljóts-
dalsvirkjun sem fjöldi vísindamanna
og stofnana ríkisins á sviði náttúru-
rannsókna og náttúruverndar er
reyndar búinn að rífa í tætlur. Hún
um það. Landsvirkjun kemst hins
vegar ekki hjá því að svara eftirfar-
andi spurningu: Hvers vegna voru
þau ekki birt í skýrslu fyrirtækisins?
Hvers vegna voru greinargerðir
grasafræðings fyrirtækisins ekki
látin fylgja með í þverhandarþykku
fylgiriti þar sem aðrai' greinargerðir
var að finna? Hvers vegna var at-
hygli alþingismanna ekki vakin á
þessum varnöglum vísindamannsins
sem gerði greinargerðina sem
Landsvirkjun byggði svo á texta sína
um gróðurfar á Eyjabökkum?
Finnst mönnum óeðlilegt að þing-
menn taki stórt upp í sig andspænis
vinnubrögðum af þessu tagi þar sem
erfitt er að sneiða hjá þeirri ályktun
að Landsvirkjun sé vísvitandi að fela
lykilatriði máls?
Sofandaháttur
Landsvirkjunar
Það er óhjákvæmilegt að draga þá
ályktun að Landsvirkjun hefur orðið
alvarlega á í messunni varðandi
rannsóknir á plöntu- og dýralífi á
svæðinu. Fyrir utan það sem ég hef
þegar rakið hlíttu þeir ekki skjalfest-
um varnaðarorðum sérfræðinga um
skort á rannsóknum á hreindýrum,
bera því við að rannsóknir á gæsum
sem fyrirtækið kostaði 1992 séu ekki
fullunnar þótt þær hafi legið fyi'ir í
frumskýi-slum í meira en hálfan ára-
tug, og höfðu ekki fyrir því að nota
sumarið 1999 til að senda náttúruvís-
indamenn inn á Eyjabakka til að
gera þær rannsóknir á lónsstæðinu
sem ekki var hægt að framkvæma
vegna vatnavaxta sumarið 1998.
Þetta er sleifarlag af hálfu
Landsvirkjunar sem stórskaðar mál-
ið. Mig uggir að Austfirðingar kunni
þeim litlar þakkir fyrir sofandahátt-
inn þegar upp verður staðið.
Höfundur er alþingismaður.
ber var samþykkt að koma á fram-
færi sameiginlegum mótmælum til
breska umhverfisráðherrans vegna
aukins magns teknesíum-99 hin
síðari ár.
I bréfi sem norrænu umhverfis-
ráðherrarnir sendu til breska ráð-
herrans er bent sérstaklega á mik-
ilvægi fiskveiða fyrir íbúa á
Norðurlöndunum og nauðsyn þess
að bresk stjórnvöld flýti aðgerðum
í samræmi við samþykkt tillögu
OSPAR-fundarins frá síðasta
sumri. Samkvæmt upplýsingum
frá British Nuclear Fuels Ltd.,
eigenda Sellafield-stöðvarinnar, er
verið að þróa tækni sem á næstu
5-6 árum mun gera kleift að
minnka árlega losun geislavirkra
úrgangsefna allt að 18-falt. Með
vísan til þessarar nýju tækni skora
norrænu umhverfisráðherrarnir á
bresk stjórnvöld að halda áfram að
geyma geislavirkan úrgang þangað
til sú tækni hefur verið innleidd.
Ákvörðun bresku
ríkisstjórnarinnar
19. nóvember sl. birti breska
ríkisstjórnin ákvörðun sína um
leyfileg losunarmörk fyrir geisla-
virkan úrgang frá Sellafield-stöð-
inni. Ákvörðunin tekur til 5 mis-
munandi efna. Þótt að í öllum
tilvikum sé um að ræða lækkun frá
losunarmörkum fyrri ára telja ís-
lensk stjórnvöld að stíga þurfi
stærri skref í átt að því markmiði
að losun geislavirkra efna í um-
hverfi sjávar verði ekki yfir nátt-
úrulegum bakgrunnsgildum. ís-
lensk stjórnvöld munu því áfram
fylgjast með og þrýsta á bresk
stjórnvöld um að hraða aðgerðum
þannig að markmiðum OSPAR-
samningsins verði náð og tryggja
megi að styrkur geislavirkra
mengunarefni verði áfram í lág-
marki á hafsvæðunum umhverfis
ísland.
Höfundur cr umhvcrfisráðhcrrn.