Morgunblaðið - 11.12.1999, Qupperneq 68

LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN

SVAR TIL LÆKNA-
FÉLAGS ÍSLANDS
ÉG VIL þakka Lækna-
félagi Islands fyrir að
svara opnu bréfi mínu
til félagsins í Morgun-
r jjlaðinu föstudaginn 19.
nóvember. Ég er sam-
mála félaginu um mikil-
vægi þess að ná sátt um
framkvæmd laganna
um miðlægan gagna-
grunn. Ég er einnig
sannfærður um að aðil-
ar málsins hljóta að
vera sammála um að
það verði gert í sam-
ræmi við alþjóðlegar
skuldbindingar og
reglur sem íslendingar
eru aðilar að. Það hlýtur
að vera kappsmál fyrir LI að áhersl-
ur félagsins séu í anda þessara sam-
þykkta, og þess eðlis að þær neyði
ekki stjómvöld til að þrengja að vís-
"Sflastarfsemi, sem allir eru sam-
mála um að skipti sköpum fyrir
framfarir á sviði heilbrigðismála.
Reglurnar verða að
vera almennar
Mér þykir fyrir því að LI skuli líta
svo á að ég sé að saka félagið iim
tvöfalt siðgæði. Ef bréf mitt til LÍ er
lesið gaumgæfilega, hygg ég að í ljós
komi að svo sé ekki. Eg bendi hins
vegar á að stjórnvöld hljóti að meta
kröfu LI um upplýst samþykki sem
-Sfcnenna kröfu, hvort sem félagið
gerir það eða ekki. Það þýðir að
krafan hlýtur að verða túlkuð af op-
inberam aðilum, þar með af löggja-
fanum og framkvæmdavaldinu, sem
almenn krafa um mannréttindi og
vísindasiðfræði. Hvorki löggjafinn
né framkvæmdavaldið geta, í ljósi al-
þjóðlegra samþykkta um þessi mál,
litið svo á að þeir hafi svigrúm til
þess innan laga eða reglugerða að
beita hentugleikaregum, sem gilda
um suma en ekki aðra. Þetta er
kjarni málsins.
Stjórnvöld setja reglurnar
Ég tel að það sé mál stjórnvalda
að ákveða reglur um
meðferð upplýsinga í
sjúkraskýrslum.
Læknafélag Islands
telur að það sé rangt.
Hér er um mikilvægt
ágreiningsmál að
ræða, sem ég mun
fjalla um hér á eftir.
Það er hins vegar
mjög brýnt að taka
fram, að ég hef ekki
sagt „að stjórnvöld
geti farið sínu fram án
tillits til afstöðu eða
siðareglna lækna ef
þeim sýnist svo“ eins
og fullyrt er í svari LÍ.
Hygg ég að við vand-
lega yfirferð komi það skýrt í ljós að
engar slíkar fullyrðingar er hægt að
eigna mér. Opið bréf mitt til LÍ ætti í
raun að vera vísbending um hið
gagnstæða. Ég vil ræða við félagið á
eins málefnalegum grunni og mér er
unnt.
Ég hef farið yfir þá alþjóðlega
samninga og skuldbindingar, sem
fjalla beint eða óbeint um vernd
læknisfræðilegra upplýsinga
(Council of Europe, Committee of
Ministers, Recommendation No. R
(97) 5 um vernd læknisfræðilegra
uppýsinga; Council of Europe,
Committee of Ministers, Recomm-
endation No. R (91) 10, um aðgang
þriðja aðila að persónuupplýsingum
í vörslu opinberra aðila; samningur
um vernd einstaklinga varðandi vél-
ræna vinnslu persónuupplýsinga,
Council of Europe, 28. janúar 1981,
fullgiltur 1. júní 1991; samningur um
mannréttindi og líflæknisfræði,
Council of Europe, Committee of
Ministers, nóv. 1996). í öllum þess-
um gögnum er gert ráð íyrir því að
reglur um meðferð slíkra upplýsinga
séu málefni löggjafa og fram-
kvæmdavalds. Engar undantekn-
ingar má gera á grundvallarreglum
um meðferð upplýsinga um sjúkl-
inga öðru vísi en að kveðið sé á um
það sérstaklega í lögum. Engar
Á sama tíma er ljóst að
gildi upplýsinga úr
sjúkraskrám er svo mik-
ið fyrir heilbrigðisyfír-
völd, fyrir læknavísindin
og þar með fyrir skjól-
stæðinga heilbrigðis-
kerfisins, segir Tómas
Ingi Olrich, að það er
með öllu óábyrgt og
óviðunandi að meina vís-
indunum aðgang að
þessum gagnabönkum.
stofnanir geta heimilað nýtingu
heilsufarsupplýsinga í rannsóknum
án þess að hafa fengið til þess skýra
lagaheimild. I ljósi þessa heyra þær
framkvæmdaheimildir, sem löggja-
finn hefur veitt til notkunar upplýs-
inga úr sjúkraskrám, undir heib
brigðisráðuneytið. í bréfi mínu til LI
segir: „Trúnaðarsamband (læknis)
við sjúkling veitir honum sem slíkt
ekki umboð til að nota upplýsingar
um sjúklinginn í rannsóknum. Til
þess verða að liggja almennar heim-
ildir um undanþágur, sem heilbrigð-
isyfirvöld bera ábyrgð á.“ Hlutverk
tölvunefndar, sem heyrir undir
dómsmálaráðuneyti, og vísindasið-
anefndar, sem heyrir undir heil-
brigðisráðuneyti, breytir engu um
ábyrgð löggjafans á setningu leikr-
eglna og um ábyrgð framkvæmda-
valdsins á framkvæmd. Um þetta at-
riði er ekki mögulegt að mig greini á
við Læknafélag íslands. Raunar er
rétt að taka fram að á öðrum stað í
bréfi LÍ kemur skýrt fram að af-
staða lækna til meðferðar upplýs-
inga úr sjúkraskrám byggist á siðar:
eglum lækna og landslögum. í
Tómas Ingi
Olrich
BÚNAÐARBANKINN
Tilkynning um hlutafjárútboð
Ríkissjóður íslands • Kt. 540269-6459 • Arnarhváli »150 Reykjavík
Fjárhæð útboðs
Fjárhæð útboðsins er 525 m.kr. að nafnverði sem
skiptist í tvo hluta. Annars vegar almennt útboð
að fjárhæð 350 m.kr. að nafnverði og hins vegar
tilboðssala að fjárhæð 175 m.kr. að nafnverði.
Útboðsgengi
Almennt útboðsgengi er4,1. Lágmarksgengi í
tilboðssölu er4,1.
Tilgangur útboðs
Tilefni útboðsins er sala ríkissjóðs (slands á 15%
af hlut sínum í Búnaðarbanka fslands hf. Með
sölunni er ætlunin að uppfylla skilyrði
Verðbréfaþings fslands um að a.m.k. 25% hlutafjár
og atkvæðisréttar sé í dreifðri eign.
Sölutímabil
Sölutímabil almenna hluta útboðsins er 15.-17.
desember 1999 og þurfa áskriftarblöð að hafa
borist til Búnaðarbankans Verðbréfa, fyrir 17.
desember kl. 16.00.

BUNAÐARBANKINN
VERÐBRÉF
- byggir á trausti
Tilboðum í tilboðshluta útboðsins skal skilað til
Búnaðarbankans Verðbréfa, eigi síðar en 17.
desember 1999 fyrir kl. 16.00.
Greiðsludagur
Síðasti greiðsludagur er þriðjudagurinn 11. janúar
2000.
Umsjón með útboði
Umsjón með útboðinu hefur Búnaðarbankinn
Verðbréf, kt. 490169-1219, Hafnarstræti 5, 3. hæð,
155 Reykjavík, sími 525 6050. Nálgast má
útboðslýsingu hjá Búnaðarbankanum Verðbréfum
og útibúum Búnaðarbankans sem einnig eru
sölustaðir útboðsins. Jafnframt má nálgast
útboðslýsingu og skrá áskriftir á vefnum: www.bi.is
Þegar áskriftarblaði hefur veríð skilað inn er
tilboðið bindandi fyrir áskrifanda og óbreytanlegt.
Bindandi samningur um kaupin telst kominn á
þegar greiðsluseðill hefur verið sendur út sem
verður innan viku frá lokun áskriftartímabils.
Framksœmdimcfnd
mn einkavieóinyu
ráðleggingum Alþjóðafélags lækna
er tekið fram með mjög skýrum
hætti að hegðunarreglum lækna sé
ætlað að vera læknum til leiðbein-
ingar en leysi þá ekki undan gildandi
lögum í viðkomandi landi. Það fer
því ekki milli mála hverjir setja
reglurnar. Hins vegar er afar mikils
virði að löggjafinn og læknar skerpi
skilning sinn á málum og leiti allra
leiða til sameiginlegs skilnings á því
mikilvæga verkefni, sem nýting upp-
lýsinga í sjúkraskýrslum í vísinda-
skyni er.
Rannsóknir á mönnum -
endurnýting upplýsinga
í bréfi mínu til LÍ fór ég nákvæm-
lega yfir þann mikilvæga mun sem
er á vísindarannsóknum á mönnum
og nýtingu - í rannsóknaskyni - á
upplýsingum, sem safnað er í þeim
tilgangi einum að stuðla að bættri
heilsu sjúklings og meðferðarúrræð-
um. Ég legg á það áherslu að það
kemur ekki skýrt í ljós í svari LÍ
hvort við erum sammála um þessa
skilgreiningu. Hér er um grundvall-
armun að ræða, enda er lögð á þenn-
an mun mikil áhersla í Helsinkiyfir-
lýsingu Alþjóðafélags lækna en þar
segir: „I læknisfræðilegum vísinda-
rannsóknum verður að gera glöggan
greinarmun á þeim rannsóknum
sem í eðli sínu miðast að greiningu á
kvilla hins sjúka og lækningu hans
og á læknisfræðirannsóknum sem
gerðar eru í vísindaskyni eingöngu
og hafa ekki beint gildi fyrir sjúk-
dómsgreiningu hans eða meðferð
þess sem undir rannsóknina
gengst.“ Þessi skilningur er mikil-
vægur því reglur um upplýst sam-
þykki sjúklings er grundvallarfors-
enda þess að leyft sé að stunda
vísindarannsóknir á mönnum. Upp-
lýst samþykki er hins vegar ekki
grundvallarskilyrði fyrir endurnýt-
ingu upplýsinga í sjúkraskrám. Er
það byggt á þeirri skiljanlegu
ástæðu að það er óframkvæmanlegt
að krefjast upplýsts samþykkis af
ýmsum ástæðum. Upplýsinga-
skrárnar ná yfir langt tímabil og
hafa gildi langt umfram lífshlaup
einstaklingsins, rannsóknir breytast
með tímanum og því óframkvæman-
legt að upplýsa sjúklinga um eðli
þeirra og umfang. Á sama tíma er
ljóst að gildi upplýsinga úr sjúkra-
skrám er svo mikið fyrir heilbrigðis-
yfirvöld, íyrir læknavísindin og þar
með fyrir skjólstæðinga heilbrigðis-
kerfisins, að það er með öllu óábyrgt
og óviðunandi að meina vísindunum
aðgang að þessum gagnabönkum.
Heimildir til að nýta
upplýsingar úr sjúkraskrám
I ályktun Evrópuráðsins um
vernd læknisfræðilegra upplýsinga
er sérstaklega um þetta fjallað. Þar
er heimilað að nýta læknisfræðileg-
ar upplýsingar um sjúklinga í vís-
indarannsóknum ef þær eru nafn-
lausar. Skilgreint er hvaða skilyrði
þarf að uppfylla til að upplýsingar
teljist nafnlausar. Samkvæmt
ákvæðum laganna um miðlægan
gagnagrunn um dulkóðun uppfylla
þau ákvæði skilyrði ályktunarinnar.
Persónuupplýsingar má einnig í
vissum tilfellum nýta til rannsókna,
þótt svigrúm til þess sé mjög þröngt.
Ég sé ekki ástæðu til þess að fara
nánar út í þær skilgreiningar að svo
komnu máli, þar eð þær snerta ekki
miðlægan gagnagrunn eins og hann
er skilgreindur í lögum.
Regla eða undantekning
I bréfi LI segir: „Réttur sjúklings
er ótvíræður til að heilsufarsupplýs:
ingum um þá sé haldið leyndum. I
siðareglum lækna eru ákvæði um að
ekki megi veita þriðja aðila aðgang
að slíkum upplýsingum nema með
raunverulegu og gildu samþykki
hlutaðeigandi sjúklings. Fáeinar
undantekningar eru frá þessari ann-
ars skýlausu reglu.,, Hér hygg ég að
þessi fullyrðing fái ekki staðist.
Þessi yfirlýsing verður ekki skilin
öðru vísi en að „raunverulegt og gilt
samþykki" sé það sem yfirleitt er
skilgreint í alþjóðlegunysamningum
sem upplýst samþykki. Otaldar fara-
Idsfræðilegar rannsóknir hafa verið
gerðar á Islandi á sviði sjúkdóma og
heilsu þar sem nýttar hafa verið
sjúkraskýrslur. Ég hygg að mér sé
óhætt að fullyrða að sjaldnast sé leit-
að eftir upplýstu samþykki sjúklinga
fyrir notkun upplýsinga úr sjúkra-
skýrslum í þessum faraldsfræðilegu
rannsóknum. Eftir því sem ég best
veit, og fram kemur í svari heilbrigð-
isráðherra við fyrirspurn minni, er
það regla en ekki undantekning, að
allar upplýsingar úr sjúkraskrám
um krabbameinssjúklinga fara í
krabbameinsskrá Krabbameinsfé-
lagsins, án þess að sjúklingar viti af
því eða fyrir liggi upplýst samþykki
þeirra. í ættfræðiskrá erfðafræðin-
efndar Háskóla Islands eru, með
milligöngu Hagstofu Islands, skráð
dánarmein allra Islendinga án þess
að aðstandendur séu um það spurð-
ir. Fyrir notkun þeirra upplýsinga,
sem Hjartavemd hefur undir hönd-
um og komnar eru úr sjúkraskýrsl-
um, liggur ekki upplýst samþykki.
Þetta hefur tíðkast áratugum
saman sem regla en ekki undantekn:
ing. Mér er ekki kunnugt um að LI
hafi talið þetta fyrirkomulag vera
brot á siðareglum lækna. Ég hef ver-
ið mjög fylgjandi þessu fyrirkomu-
lagi og talið að það væri undirstaða
mikilvægra framfara, t.d. í krabba-
meinsrannsóknum. Hins vegar við-
urkenni ég að líklegt er að þessi ráð-
stöfun standist tæplega þær
viðmiðanir sem fram koma í ályktun
ráðherraráðs Evrópuráðsins
(Council of Europe, Committee of
Ministers, Recommendation) No. R
(97) 5. Verður að skrifast á ábyrgð
löggjafans að ekki hefur enn verið
tekið á því máli.
Hver gagnagrunnur
er með sínu sniði
Læknafélag íslands telur miðlæg-
an gagnagrunn ólíkan öllum öðrum
erlendum gagnagrunnum. Það er ef-
laust rétt. Hins vegar ber að athuga
að engir tveir erlendir gagnagrunn-
ar eru fyllilega sambærilegir. I Dan-
mörku er mikið safn gagnagrunna
um heilsufarsmál. Stærstur þeirra
er Landspatientregistret (LPR).
Tilgangur þess grunns er að afla
heilbrigðisyfirvöldum efnis til töl-
fræðilegra rannsókna og byggja upp
grundvöll fyrir áætlanir í heilsu-
gæslumálum og rannsóknir í lækna-
vísindum. I grunninum eru upplýs-
ingar um alla sjúklinga sem hafa
SKOLAVORÐUSTIGURR
3 USTHÚS REKIN AF **
15 LISTAMÖNNUM
INGA ELÍN
ÓFEIGUR
MEISTARIJAK0B
ýdéendá. Ccot