Morgunblaðið - 19.09.2000, Blaðsíða 33

Morgunblaðið - 19.09.2000, Blaðsíða 33
MORGUNBLAÐIÐ LISTIR ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 2000 ' 33 Kúlt eða klassík? Pallborðsumræður fóru fram um kúlt eða klassík á bókmenntahátíð í síðustu viku. Skafti Þ. Halldórsson fór í Norræna húsið o g fylgdist með umræðunum. Morgunblaðið/Þorkell Gestir á Bókmenntaumræöunum Kúlt eða klassík? í Norræna húsinu. Huldar Breiöfjörð, Ingo Schulze, Úlfhildur Dagsddttir og Erlend Loe ræða Kúlt eða klassík. Bókmenntaheimurinn er fjölski-úðugur og í honum eru mörg skúmaskot. í jöðrum þeirrar veraldar verða oft til ögrandi bókmenntir sem stundum mæta fálæti en kunna við og við að vekja athygli. Þær veita okkur oft sýn í nýja heima og draga til sín fólk, oft unga lesendur, sem á sinn hátt hefja höfundinn og téð bókmenntaverk til skýjanna. Þær verða þannig tískubókmenntir í viss- um samfélagshópum, ekki síst meðal ungs fólks. Enska hugtakið cult tengist þessu fyrirbæri. Því miður er ekkert handhægt orð til um það á ís- lensku svo að hér verður notast við íslenskaða mynd hins enska orðs, kúlt. Orðið er reyndar hálfgert skrípi svo að vert væri að hagir orða- smiðir settustu niður við orðasmíð. Ekkert er mönnum óviðkomandi á bókmenntahátíðinni í Reykjavík. Því voru þrír höfundar í yngri kantinum, þeir Ingo Schulze, Erlend Loe og Huldar Breiðfjörð fengnir til að taka þátt í pallborðsumræðum á föstu- daginn í Norræna húsinu undir yfir- skriftinni: Kúlt eða klassík? Ungir evrópskir höfundar ræða verk sín. Ulfhildur Dagsdóttir opnaði um- ræðuna á dálítið ögrandi hátt með því að benda á að á bókmenntahátíð- inni væru fyrst og fremst kynntar bókmenntir sem væru viðurkenndar sem hámenning. Þær væru úrvals- bókmenntir, elítubókmenntir en ekki alþýðubókmenntir. Þannig hafi t. d. myndabækur verið útilokaðar og fátt væri á hátíðinni sem beinlínis sparkaði í heiminn. Vissulega væri oft erfitt að segja hvaða bókmenntir væru jaðarbókmenntir eða kúltbók- menntir enda væri það oft svo að „hluthafar í bókmenntaheiminum", eins og hún nefndi þá, þeir sem mót- uðu viðhorf til bókmennta á líðandi stund tækju slíka höfunda upp á arma sína og þar með yrðu verk þeirra klassísk. Þannig yrðu þeir hluti bókmenntastofnunarinnar. í framhaldi af þessu lagði hún þá spurningu fyrir höfundana hvort þeir teldu bækur sínar kúlt eða klassík, jaðar- og tískubókmenntir eða sígildar bókmenntir. Erlend Loe kvað í sjálfu sér enga höfunda vera fyrirfram kúlthöfunda. Það byggðist miklu fremur á því hvemig viðbrögð lesenda þeirra væru. Sjálfur hefði hann verið orð- aður við það að vera slíkur jaðarhöfundur og tískuhöfundur. Saga hans Naiv Super væri einföld saga af manni sem stokkar upp líf sitt og endurskilgreinir það. Höf- undurinn hefði verið í nokkrum vanda í framsetningu á býsna djúp- um hugleiðingum aðalpersónunnar en valið að lokum einfalda leið og að- gengilega sem auðsjáanlega hefði hitt í mark því að hægt og hægt hefði sagan unnið alþýðuhylli. Svo vinsæl væri hún raunar að ýmsir kölluðu hana kúltsögu. Þar sem aldrei stóð til að stofna til slíks væri honum fyrirmunað að átta sig ná- kvæmlega á því hvað í fyrirbærinu væri fólgið. Hann benti á að það þýddi lítið að reyna að skrifa kúlt- verk. Slíkt væri ávísun á misheppn- að verk. Ingo Schulze fjallaði um hina hlið spurningarinnar, hvort verk hans væru klassísk og taldi raunar að spurningin væri röng. Enginn sett- ist niður til að semja klassískt bók- menntaverk. Þegar rithöfundar hæfu skriftir væri efst í huga þeirra að skrifa góða bók. En við gætum aldrei vitað hvort hún yrói klassísk. Raunar kepptu allar nýjar bækur við klassískar bókmenntir sem væru oftar en ekki höfundaverk látinna manna. I heimi bókmenntanna hefðu verk hinna gengnu höfunda oft sterkari stöðu en hinna lifandi. Schulze sagðist hafa upplifað ein- hvers konar kúlt í Austur-Þýska- landi áður en múrinn féll. Rithöfund- ar voru þar mikilsvirt afl, jafnvel andófsafl, elskaðir af alþýðu en litnir hornauga af yfirvöldum. Huldar Breiðfjörð velti fyrir sér hvernig skilgreina mætti orðið kúlt og kvaðst hreint ekki viss um merk- ingu þess. Hins vegar fyndist sér það feia í sér ögrun. Þeir höfundar sem kenndir væru við kúlt væru oft höfundar jaðarbókmennta og tiltók hann m. a. William Burroughs og beat-skáldin amerísku sem dæmi um slíka höfunda. Sjáfur sagðist hann viss um að sín bók væri ekki kúlt bók. Til hans hefðu komið hálf- áttræðar konur og þakkað honum sérstaklega fyiir verkið. Bækur sem höfðuðu til þeirra væru varla mjög ögrandi. Annars bætti hann við að orðið væri núorðið fremur notað í einhvers konar sölustarfsemi. Það væri markaðsvænn stimpill á bók. Þegar svo væri komið væri hugtakið orðið óljóst og hefði ekki lengur að- dráttarafl. Hámenning eða alþýðulist? Næst velti stjórnandi því fyrir sér hvort hinar hefðbundnu bókmenntir væru of einangraðar frá alþýðunni og alþýðulist. Hún beindi þeirri spurningu ekki síst til Loe og Schulze sem komið hafa nálægt kvikmyndagerð, alþýðlegustu list- greininni. Loe kvaðst ekki hugsa þannig um bókmenntir. Hann skrifaði af því að hann gæti það. Hann væri hvorki dansari, söngvari né leikari. Hann væri sögumaður og sögurnar væru honum mikilvægar. Hann taldi af og frá að bókmenntaheimurinn væri el- ítuheimur. Undir þetta tók Huldar Breið- fjörð. Flestir sem hann þekkti læsu eitthvað. Hans kunningjahópur væri alltaf að lesa og þeir kíktu líka á bók- menntasíður dagblaðanna sem væru að vísu auðþekktar á því hversu illa þær væru upp settar. Það væru yfir- leitt Ijótustu síður dagblaðanna. Það væri slæmt því að slíkar síður móta ímynd bókmenntanna. Ætla mætti af þeim að illa gengi í bókmennta- heiminum og fáir hefðu áhuga á hon- um. Það væri raunar öðru nær. Þeg- ar hann talaði við fólk um bókmenntir kæmi í Ijós að hér væri allt í góðu gengi. Schulze kvað ekki geta verið án bóka sem lesandi. Hann liti jafnvel á bókmenntir sem andstæðu elítisma. Þær brytu niðu veggi milli manna. í því sambandi varð honum tíðrætt um Þjóðarbókhlöðuna sem hann líkti við kastala meðsíki í kringum og vindubrú. Hann velti því fyrir sér hvort slíkt tákn bókmenntanna væri ekki óheppilegt því að þær ættu ekki að vera í þess háttar virki heldur að- gengilegar öllum. Hann taldi að hver saga væri góð út af fyrir sig. Þó væri slíkt ekki nóg til að gera góðar bók- menntir eða til að halda alþýðuhylli. Hann hefði alist upp í þjóðfélagi þar sem rithöfundar urðu hetjur - voru elskaðir af fólki en hataðir af yfir- völdum. Við sameiningu Þýskalands hefði það aftur á móti gerst að þetta kúlt hefði hætt að skipta máli. Bók- menntirnar voru allt í einu á röngum tíma og stað. Árið 1985 höfðu bók- menntirnar í Austur-Evrópu mikil- vægu hlutverki að gegna en eftir 1989 breyttist allt. Fáir fóru í leik- hús og fáir lásu bækur. Höfundarnir sem allir töluðu um fyrir sameiningu féllu í gleymsku. Ahuginn á bók- menntunum varð enginn. Menn vildu helst lesa ferðabækur og bæk- ur sem fjalla um það hvernig menn geta orðið ríkir. Eiga bókmenntir að vera ögrandi og pólitískar? í framhaldi af orðum Huldars og Schultze lagði stjómandinn fram þá spurningu hvort bókmenntirnar þyrftu að vera ögrandi og pólitískar til að ná til fólks. Huldar taldi að mörgum fyndist að bækur ættu ekki að ögra. Ýmsir þeirra leituðu inn í ljóðheiminn sem ekki væri sérlega ögrandi. Hann taldi raunar að nú á dögum vildi unga fólkið ekkert sérstaklega ögr- andi bókmenntir. Þær væru raunar almennt minna ögrandi og ópólitísk- ari en oft áður, jafnvel minimaliskar og einfaldar. Erlend Loe sagði að ekki væri hægt að ásaka fólk sem ekki vildi lesa ögrandi bækur. Raunar taldi hann að pólitíkin og ögrunin væri ekki það sem fældi frá slíkum bók- um heldur næðu slíkir höfundar af einhverjum ástæðum ekki til fólks. Hans verk væru þess eðlis að þau næðu til fólks án þess að stuða það eða ögra því. Af þeim sökum hefði hann verið ásakaður fyrir að skrifa beinlínis með markaðinn í huga. Það væri ekki rétt. Þetta væri hans rit- háttur. Schultze varaði menn við því að líta einungis á söguna í bókinni. Merking bókar væri fólgin í svo mörgu öðm. Jafnvel formgerð verks gæti verið ögrandi og hlaðin merk- ingu. Hann hugsaði ekki minna um það hvernig hann segði hlutina en hvað hann segði. Formið sprytti að vísu upp af textanum. í raun gæti hann aðeins sagt sögu sem einhvers konar spurningu eða gátu og hann varpaði þeirri spurningu til Loe hvort hann skrifaði bækur beinlínis fyrir lesendur. Loe sagðist ekki geta horft fram hjá því vandamáli hvernig hann gæti byggt brú milli sín og lesenda. í Naiv. Super hefði hann velt því lengi fyrir sér hvernig hann ætti að fara að því að skrifa um flóknar tilvistar- legar vangaveltur þannig að þær höfðuðu til fjölda fólks. Hann kvaðst forðast að nota pathos í verkum sín- um. Pathos er orð ættað úr grísku og er sá þáttur listaverks sem vekur tregablandna samúð og viðkvæmni þess sem þess nýtur. Jafnaldrar hans fyrirlitu slíka væmni og því væri vert að beita öðram brögðum til að ná til þeirra. Raunar bætti hann við að oft væri það svo að það sem hinir yngri upplifðu sem kald- hæðni og fyndni virkaði stundum á eldri lesendur sem dapurleiki. Huldar tók undir þennan þátt og kvaðst forðast yfirdrifnar tilfinning- ar. Ungt fólk vildi afslappaðar bæk- ur og ekki yfirdrifnar. Höfundurinn og velgengnin Það var ljóst að nokkur áherslu- munur var hjá höfundunum varð- andi afstöðuna til lesenda og mark- aðarins. Því lagði stjórnandinn fram þá spurningu hvort vinsældir gætu verið til vandræða eða hvort þær væm þeim nauðsynlegar. Loe sagðist vel geta lifað án þess að vera þekktur. Hins vegar skipti það máli fyrir bækur hans. Hann sagðist ekki sjá neitt nema gott við kynningu og augulýsingu bóka. Undir orð hans tók Huldar. Bækur þyrftu að seljast til að rithöfundar hefðu í sig og á. Hann bætti við að stundum væm vondar bækur auglýstar mikið og þær seldust vel. Það væri þó ekkert slæmt. Því að um síðir áttuðu menn sig á því hve lélegar þær væra. Schulze sagðist hafa orðið glaður og hissa er önnur bók hans seldist vel. Hann hefði fagnað vinsældum hennar og velgengni. Aftur á móti hefði hann komist að því að margt í þeim vinsældum hvíldi á veikum grunni, jafnvel misskilningi. Honum fyndist t. a. m. sárt þegar menn kæmu til hans og hrósuðu bókunum í hans eyra og þegar hann leitaði eft- ir því hvað þeir fyndu við bókina svona sérstakt kæmi í ljós að aðdá- unin hvfldi á misskilningi á verkinu. Loe benti á það að það væri eðli bókmennta að fólk skildi þær á mis- munandi hátt. Með útgáfu bókarinn- ar afsalaði höfundurinn sér einka- rétti á túlkun á henni. Það væri óþarfi að svekkja sig á því. I lokin voru almennar fyrirspurn- ir. M. a. var spurt hvort höfundarnir væra reiðubúnir að skrifa undir samning við kölska til að öðlast vin- sældir, hvort hugsanlegt væri að fyndni skildi að kúlt og klassík og hvort höfundarnir litu á sig sem hluta elítu. Ljóst var að enginn höf- undanna var reiðubúinn til að selja sig þeim vonda og fyndni skilur ekki á milli nútíma tískuverka og klass- ískra. Huldar Breiðfjörð notaði tækifærið og gagnrýndi inngang umræðustjórnandans þegar hann fjallaði um spuminguna um það hvort hann teldi sig hluta af elítu. Bókmenntimar væra ekki fyrir þröngan minnihluta heldur alla. Loe tók undir þetta en lagði áherslu á hinar bjartari hliðar bókmenntanna en bætti við að þær mætti þó ekki skorta alvarleika. Schultze svaraði þessari seinustu spurningu með annarri: Hvað er el- íta? Við svo búið sleit umræðustjórn- andi umræðum. Segja má að megin- niðurstaða þessara umræðna sé sú að bókmenntir okkar tíma séu ekki eingöngu hámenning. Þær séu samdar af venjulegu fólki fyrir al- menning. Þær væra almennt ekki ögrandi og lítt pólitískar. Andstæð- an milli kúlt bókmennta og klass- ískra væri minni en af væri látið og mörg dæmi um það að kúltverk yrðu klassísk. Og svo fór ég að hugsa • • • Og núna versla ég bara vítamín, heilsunnar vegna Apótekin
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.